Τετάρτη 27 Ιουνίου 2018

Και η βροχή συνεχίζεται...

Σήμερα είναι 27 Ιουνίου ή Ιουν-βρίου ή Ιουν-ουαρίου, όπως - λόγω του χειμωνιάτικου καιρού - γράφουν αστειευόμενοι στα κοινωνικά δίκτυα. Βέβαια, καθόλου αστεία δεν είναι τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Είναι ανησυχητικά. Και η ανησυχία είναι κλιμακούμενη με τον δείκτη προς τα πάνω...
Όλοι σχεδόν οι δρόμοι στη Θεσσαλονίκη, όπως και σε πολλές άλλες πόλεις,  καθημερινά γίνονται ποτάμια! Τα πλείστα όσα ρέματα, που κατά καιρούς έκλεισε η ασυδοσία των εργολάβων και των λοιπών εμπλεκομένων κερδοσκόπων που το επέτρεψαν, φράζουν το δρόμο στο νερό και το κάνουν ορμητικό -δικαίως- εκδικητικό και πολύ επικίνδυνο.
Και η επικινδυνότητα του νερού έρχεται στις μέρες μας δίπλα δίπλα  με έναν άλλο μεγάλο κίνδυνο, που θα έπρεπε να μας ωθεί να ανοίγουμε βιβλία και να διαβάζουμε από διάφορες πηγές όσα θα έπρεπε να ξέρουμε και δεν τα μάθαμε ποτέ. Η γνώση και η επίγνωση της κατάστασης είναι μια κάποια λύση και ίσως η ασφαλέστερη, όταν μιλάμε για κλιματικές αλλαγές όπως ακριβώς είναι και όταν μιλάμε για  χάρτες και εκτάσεις... 

Η αναφορά στους χάρτες και τις εκτάσεις κάθε άλλο παρά τυχαία είναι. Από χθες που ξαναδιάβαζα τον Φραμπέτι -συγγραφέα των βιβλίων "Καταραμένα Μαθηματικά", "Το βιβλίο Κόλαση", "Η μικρή Καλβίνα" και άλλων μικρών θαυμαστών αναγνωσμάτων, όλα από τις εκδόσεις opera- το μυαλό μου έχει κολλήσει στο κείμενο που φέρει τον τίτλο "χάρτες και εκτάσεις". Είναι στο βιβλίο "Η σιωπή της καμηλοπάρδαλης". Έχω γράψει κι άλλες φορές αποσπάσματα από το συγκεκριμένο βιβλίο, ειδικά σε περιόδους, όπως η σημερινή, που δεν πρέπει να σιωπά κανείς! Δέκα χρόνια πριν (δέκα ολόκληρα χρόνια πριν!? Πώς πέρασαν!) είχα γράψει το απόσπασμα με τίτλο "Οι αυτόχειρες τοξότες", όπου περιγράφεται το πώς η αδύνατη διαδικασία αυτοχειρίας με χρήση τόξου γίνεται εντέλει δυνατή! 
Τώρα αντιγράφω αυτό που εδώ και εικοσιτέσσερις ώρες  στριφογυρίζει στη σκέψη μου (σελ. 45)

   Στο "Σύλβια και Μπρούνο" ο Lewis Carrol αναφέρεται σε κάποιους γερμανούς χαρτογράφους, οι οποίοι κατατρυχόμενοι απ' την έμμονη ιδέα να επιτύχουν τη  μέγιστη δυνατή ακρίβεια, αύξαιναν όλο και πιο πολύ το μέγεθος των χαρτών τους, ώσπου συνέλαβαν την ιδιοφυή ιδέα να σχεδιάσουν ένα χάρτη της χώρας με κλίμακα 1:1, δηλαδή σε κάθε χιλιόμετρο πραγματικής έκτασης να αντιστοιχεί ένα χιλιόμετρο χάρτη. Το μοναδικό πρόβλημα είναι ότι, όταν τον ξεδιπλώνουν, ο χάρτης καλύπτει ολοκληρωτικά τη χώρα, κάτι που τον καθιστά αυτόχρημα δύσχρηστο, κυρίως γιατί εμποδίζει τη διέλευση του ηλιακού φωτός. Όμως αυτό το πρόβλημα επιλύεται με μια δεύτερη ιδιοφυή ιδέα: να χρησιμοποιείται η ίδια η χώρα ως χάρτης του εαυτού της. Οι χαρτογράφοι διαβεβαιώνουν ότι η διαφορά είναι σχεδόν ανεπαίσθητη.

Το πρόβλημα της δημιουργίας ενός χάρτη, της αναπαράστασης δηλαδή των τριών διαστάσεων στις δύο με ακρίβεια, είναι μέγα μαθηματικό και ενδιαφέρον πρόβλημα, που απασχόλησε τους ανθρώπους από την αρχαιότητα (Βλέπε Ερατοσθένη, κ.ά.). Σήμερα   λόγω υψηλής τεχνολογίας οι χάρτες ως προς την κατασκευή, δεν αποτελούν πρόβλημα. 
Οι κλίμακες όμως και οι κλιμακώσεις, για τα σύνορα και τα ονόματα των χωρών συνεχίζουν να δημιουργούν προβλήματα...

Στο μεταξύ, έξω βρέχει και οι δρόμοι έχουν γίνει ποτάμια. 
"Οι δρόμοι έχουν γίνει ποτάμια" είναι μια μεταφορά που εκφράζει την κυριολεξία, όπως τη  βλέπω από το παράθυρό μου! Όμως "δεν μπορούμε να συγκρίνουμε ένα ποτάμι με έναν δρόμο, γιατί οι δρόμοι ανήκουν στην ιστορία, ενώ οι ποταμοί στη γεωγραφία", λέει ο  Τζοβαννίνο Γκουαρέσκι στο βιβλίο του, "Ο μικρός κόσμος του Δον Καμίλο". 
Ίσως διαφωνούσε κάποιος με τον Γκουαρέσκι, επειδή στις μέρες μας οι επιστήμες έχουν αλλάξει το μεθοδολογικό τους οπλοστάσιο και πολλές από αυτές, προς αναζήτηση μιας αλήθειας, συνεργάζονται. Όμως αρκεί να διαβάσει λίγες μόνο γραμμές παρακάτω για να διαπιστώσει πως ο συγγραφέας καταρρίπτει ο ίδιος τον ισχυρισμό του με το εξής (περίπου ακλόνητο) επιχείρημα: (σελ. 8)

Οι άνθρωποι δεν φτιάχνουν την ιστορία, την υφίστανται, όπως και τη γεωγραφία. Εξάλλου η ιστορία είναι αλληλένδετη με τη γεωγραφία.
Οι άνθρωποι πασχίζουν να διορθώσουν τη γεωγραφία τρυπώντας τα βουνά κι αλλάζοντας τη ροή των ποταμών και νομίζουν πως έτσι θ' αλλάξουν και τη ροή της ιστορίας. Όλ' αυτά όμως είναι αυταπάτες. Κάνουν μια τρύπα στο νερό. Κάποια μέρα θ' αναποδογυρίσουν τα πάντα, το νερό θα καταπιεί τις γέφυρες, θα σπάσουν τα φράγματα και θα πλημμυρίσουν τα ορυχεία, θα γκρεμιστούν τα παλάτια, τα σπίτια και οι καλύβες. Πάνω στα ερείπια θα φυτρώσει χορτάρι κι όλα θα γίνουν στάχτη. Όσοι επιζήσουν, θ' αρχίσουν πάλι να κυνηγάνε τα ζώα με τις πέτρες κι η ιστορία θα επαναληφθεί.
Η συνηθισμένη ιστορία.

Η αλήθεια είναι πως όταν το πρωί, φεύγοντας για το σχολείο, έβγαλα ξανά το μπουφάν από τη ντουλάπα, σήμερα που είναι 27 Ιουνίου, μου πέρασε κι εμένα από το μυαλό μήπως βρισκόμαστε στην έναρξη ενός καινούριου παγετώνα... 
Οι μετεωρολόγοι λένε πως από μεθαύριο θα επανέλθει ο καιρός στα κανονικά για την εποχή επίπεδα. Μπορεί. Μπορεί και όχι. Η πρόβλεψη του καιρού είναι αποτέλεσμα μελέτης ενός χαοτικού και άρα ευαίσθητου στις αρχικές συνθήκες συστήματος. 
Κατά συνέπεια μια ανεπαίσθητη αλλαγή μπορεί να προκαλέσει πολύ διαφορετικά και σίγουρα καθόλου ανεπαίσθητα αποτελέσματα.
Μια απειροελάχιστη ριπή, μια νυχτοπεταλούδα, μπορεί να προκαλέσει απρόβλεπτα κατακρημνίσματα, ικανά να κάνουν τους δρόμους ποτάμια που θα αλλάξουν τη γεωγραφία και τη ροή της ιστορίας.., 
Και πάλι από την αρχή.
Σήμερα είναι 27 Ιουνίου

Και η βροχή συνεχίζεται
https://www.thessalonikiartsandculture.gr/thessaloniki/thessaloniki-my-home/vroxeri-thessaloniki-i-melagxoliki-goiteia-tis-polis/



Κυριακή 24 Ιουνίου 2018

Η εποχή των κερασιών


 "Τι είναι αληθινό και τι επινοημένο; Τι υπήρξε στ' αλήθεια και τι δεν συνέβη ποτέ; Επηρεάζει η φαντασία την πραγματικότητα; Ή η πραγματικότητα τη φαντασία;
  Ο εικονογράφος και καρτουνίστας Ντέιβιντ Σράιλυ είχε πει κάποτε: "Όταν με ρωτούν από πού αντλώ έμπνευση, εγώ απαντώ πως στ' αλήθεια δεν ξέρω. Είναι ανόητη αυτή η ερώτηση. Γιατί αν ήξερα από πού παίρνω ιδέες, αυτές οι ιδέες δε θα ήταν πια δικές μου. Θα ανήκαν σε κάποιον άλλο κι εγώ θα τις είχα απλώς κλέψει. Οι ιδέες έρχονται απ' το πουθενά κι έξαφνα βρίσκονται στον νου σου. Ίσως να προέρχονται απ' τον Θεό, από τις δυνάμεις του σκότους ή από κάτι άλλο, εντελώς διαφορετικό".
  Η δική μου θεωρία είναι πως μπορεί κανείς να χωρίσει σε τρεις μεγάλες ομάδες εκείνους που γράφουν μυθιστορήματα και που μας αφηγούνται κάτι.
  Οι πρώτοι γράφουν πάντα μόνο για τον εαυτό τους -κάποιοι απ΄αυτούς ανήκουν στην κατηγορία των σπουδαίων λογοτεχνών.
  Οι άλλοι έχουν ένα αξιοζήλευτο ταλέντο να επινοούν ιστορίες. Ταξιδεύουν με το τρένο κι εκεί που κοιτούν έξω απ' το παράθυρο τους έρχεται έξαφνα μια ιδέα.
  Και, τέλος, είναι και μερικοί που θα μπορούσαμε να τους χαρακτηρίσουμε ως ιμπρεσιονιστές συγγραφείς. Το δικό τους χάρισμα είναι να βρίσκουν ιστορίες.
Προχωρούν στον κόσμο με τα μάτια ανοιχτά και συλλέγουν καταστάσεις, διαθέσεις και μικρές σκηνές, σαν να μαζεύουν κεράσια από ένα δέντρο."

Τον Ντέιβιντ Σράιλυ δεν τον γνωρίζω. Τον Αντρέ Σαμπανέ, η άποψη του οποίου για τις ιστορίες αναγράφεται ακριβώς από πάνω, τον γνώρισα νωρίς σήμερα το πρωί. Θα τον είχαν γνωρίσει από χθες το βράδυ αν η κούραση και η νύστα μου είχαν επιτρέψει να διαβάσω μερικές σελίδες ακόμη από το βιβλίο του Νικολά Μπαρρό, "Η εποχή των κερασιών" (εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ). Κατάφερα όμως να διαβάσω μόνο το πρώτο κεφάλαιο, όπου γνώρισα την Ορελί Μπρεντέν, σε πλήρη απόγνωση να περιπλανιέται στην παρισινή νύχτα κάτω από τις σταγόνες της βροχής, που έσμιγε με τα δάκρυά της, μέχρι που έφτασε στη μικρή γέφυρα του Λουδοβίκου Φίλιππου, που οδηγεί απέναντι, στο νησάκι Ιλ Σαιν Λουί. Κι εκεί στάθηκε.

Κι από το σημείο αυτό ξεκινά μια ιστορία. Από κει. Ή λίγο πριν. Ή λίγο μετά.

Ποτέ δεν ξέρει κανείς με βεβαιότητα πού,  πώς και πότε ξεκινά μια ιστορία. Ούτε και πότε τελειώνει ξέρει...
Αυτό με τις ιστορίες πάντα με μπέρδευε. Κι όποτε μπήκα στον κόπο (γιατί περί κόπου πρόκειται) να εντοπίσω  πώς και πού και πότε ξεκίνησε μια ιστορία, δεν κατάφερα να απαντήσω με σιγουριά. Κάθε φορά που κατέληγα κάπου, προέκυπτε ένα καινούριο στοιχείο, που με πήγαινε πιο πίσω στο χρόνο κι άλλαζε το "πότε" κατά μια μέρα ή ένα μήνα ή μερικά χρόνια... Κι όταν αλλάζει το "πότε", τότε αλλάζει και το "πού", γιατί είμαστε άνθρωποι.
Δεν είμαστε δέντρα να μένουμε καθηλωμένοι στο ίδιο σημείο. Ένα δέντρο αφηγούμενο ιστορίες για τα πουλιά που έχτισαν φωλιά στα κλαδιά του, θα είχε τουλάχιστον σταθερό το "πού" και σίγουρο το "γιατί": για να ζευγαρώσουν!
Οι άνθρωποι όμως δεν είναι πουλιά. Αλλάζουν συνεχώς θέση, αλλάζουν ενίοτε φωλιά, γυρνούν από δω κι από κει, αναζητώντας παραμυθία και παρηγοριά... 
Όπως ακριβώς έκανε η Ορελί, χθες βράδυ που περιδιάβαινε στους παρισινούς δρόμους και στις αμέτρητες σκέψεις που την έπνιγαν ανακατωμένες με τα δάκρυά της...

Είμαι περίπου στη μέση του βιβλίου και...παρακαλάω να μην τελειώσει! 
Ή έστω να κρατήσει περισσότερο από εκείνους τους πολύ δυνατούς έρωτες που επειδή, ακριβώς είναι πολύ δυνατοί έως θυελώδεις, σαν κεραυνοί εν αιθρία, κρατούν λίγο και χάνονται μόλις φυσήξει ο Μπάτης, που φουσκώνει τα πανιά και παίρνει τα σύννεφα και τ' αστραπόβροντα μακριά...

Αλλά εγώ δεν θέλω να τελειώσει.
Γι' αυτό το διαβάζω αργά. Το απολαμβάνω σελίδα σελίδα. Κεφάλαιο κεφάλαιο.
Στα περιττά κεφάλαια αφηγείται η Ορελί, στα άρτια ο Αντρέ. Μέχρι τώρα τουλάχιστον. Περιγράφουν και οι δύο το κάθε τι  αναλυτικά, παραθέτουν τις ιστορίες τους, κάνουν τις υποθέσεις τους, εικάζουν τις εξέλιξεις,  με μια υποβόσκουσα ειρωνεία που κάνει το κείμενο χιουμοριστικό και απολαυστικό, αποφεύγοντας το δράμα!
Ανάμεσά στην Ορελί και τον Αντρέ ένα βιβλίο με τίτλο: "Γυνακεία χαμόγελα"!
Ποιος το έγραψε; Ποιος δεν το έγραψε; Ποιος είναι ο ήρωας και ποιος ο συγγραφέας;
Και, εν τέλει, τίνος είναι η ιστορία; Της Ορελί; Του Αντρέ; Του Νικολά; Μήπως είναι δική σου; Θα έλεγα πως είναι δική μου, αν δεν είχα ακούσει παλιότερα (πόσο παλιά δεν θυμάμαι πια) για ένα νησί κάπου στο Αιγαίο, κάπου πάνω στη Γη, όπου έχουν ξεραθεί όλες οι κερασιές! Θα ισχυριζόμουν πως  σ' αυτό το νησί "η εποχή των κερασιών" είναι μια φράση χωρίς κανένα απολύτως νόημα. Επειδή πιστεύω ότι οι εποχές, ο χρόνος, ο τόπος αποκτούν το νόημα που τους δίνουμε εμείς. Κι εμείς ακόμη έτσι αποκτούμε νόημα.
Κι αν υπάρχουν στιγμές που φαίνεται πως έχει χαθεί εντελώς το νόημα του νοήματος, ευτυχώς που υπάρχει η Λογοτεχνία!
Η ανάγνωση ενός καλού μυθιστορήματος με επαναφέρει στην πραγματικότητα, που είναι η πιο φανταστική ιστορία

Σάββατο 16 Ιουνίου 2018

Επικαλούμενη τον Κούντερα

Ο Μίλαν Κούντερα υπήρξε ένας από τους αγαπημένους της νιότης μου συγγραφείς και - όπως συμβαίνει με όλους τους αγαπημένους μου συγγραφείς - ανατρέχω από καιρού εις καιρόν στα βιβλία του, είτε για να δω αν ακόμη μου αρέσουν πολύ είτε για να απαγκιστρώσω το μυαλό μου από τα αδιέξοδα και τις εμμονικές σκέψεις που με κατακλύζουν... 
Χθες άνοιξα το βιβλίο του Κούντερα "Αθανασία", σε μετάφραση Κατερίνας Δασκαλάκη, από τις εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, που για πρώτη φορά το είχα διαβάσει το καλοκαίρι του 1992, τις πρώτες μέρες των διακοπών, σε κάποιο χωριό της Χαλκιδικής. Με θυμάμαι, (πριν ακόμη κλείσω τα 30, με πολύ καλή όραση), που με είχε βρει η αυγή! Είχα ξαγρυπνήσει δυο βράδια στη σειρά, επειδή δεν μπορούσα να αφήσω την Αθανασία από τα χέρια μου. Ήμουν σε μια σοφίτα, σε ένα άβολο νοικιασμένο κρεβάτι, με λιγοστό φως και η Αθανασία φώτιζε όλες τις αισθήσεις μου ταυτόχρονα! Η Ανιέζ, η ηρωίδα του σπονδυλωτού μυθιστορήματος του Κούντερα, χαράχτηκε από τότε ανεξίτηλα στη μνήμη μου, περισσότερο ακόμη και από την κεντρική ιδέα του βιβλίου που - σε γενικές γραμμές - είναι μια επιχειρηματολογία που μεταθέτει το πρόβλημα του ανθρώπου από τον εγγενή φόβο για τον θάνατο στην αδήριτη επιθυμία για την αθανασία... Την Αθανασία!
Χθες άνοιξα το βιβλίο και έπεσα στο κεφάλαιο με τίτλο "Η εικονολογία". Διαβάζοντάς το διαπίστωσα πόσο επίκαιρο είναι, παρόλο που έχουν περάσει περίπου τριάντα χρόνια από τότε που κυκλοφόρησε το βιβλίο. Έχουν αλλάξει τα "μέσα", βέβαια, αφού από την εφημερίδα το ραδιόφωνο και την τηλεόραση περάσαμε στο διαδίκτυο, αλλά η ουσία παραμένει η ίδια. Πιθανότατα να γίνεται και...ουσιαστικότερη, αφού το internet μας δημιουργεί την ψευδαίσθηση πως ζούμε, πως ενέχουμε, πως συναποφασίζουμε και πως συμβάλλουμε στην εξέλιξη της κοινωνίας και αυτής ακόμη της ανθρωπότητας. 
Συμβάλλουμε όμως; Ή μήπως, απλά, βάζουμε την υπογραφή μας σε ποικίλα αιτήματα, όπως αυτά για τη σωτηρία των ελεφάντων, των δελφινιών ή άλλων ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση ή κακοποιούνται από ανθρώπους για λόγους που εμάς, λόγω απόστασης ή κουλτούρας ή διαφορετικών αναγκών και συμφερόντων, μας φαίνονται παράλογοι, απάνθρωποι και κατακριτέοι; 
Λειτουργούμε υπό το καθεστώς μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας που - για δικούς μας λόγους συνειδητούς ή από καταβολής ή και τα δύο - έχουμε ασπαστεί ή αγόμαστε και φερόμαστε έρμαια των εκάστοτε σφυγμομετρήσεων;  
Ο Μίλαν Κούντερα, τριάντα χρόνια πριν, είχε απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα, επικαλούμενος μάλιστα τη γιαγιά του, που ζούσε σε ένα χωριό της Μοραβίας. Αντιγράφω ένα αντιπροσωπευτικό απόσπασμα, αφού εξηγήσω πρώτα ότι χρησιμοποιώντας τον (όχι πλέον) νεολογισμό  "εικονολογία" αναφέρεται στην επικράτεια της εικόνας και τη συρρίκνωση και συμπίεση των λεκτικών κωδίκων από αυτήν.  Συγκεκριμένα γράφει:

Εικονολογία [...] μια λέξη που μας επιτρέπει να συγκεντρώνουμε κάτω από την ίδια στέγη φαινόμενα ή ονομασίες τόσο διαφορετικές: διαφημιστικά πρακτορεία, σύμβουλοι επικοινωνίας των πολιτικών, σχεδιαστές που προβάλλουν τη γραμμή ενός καινούριου αυτοκινήτου ή τον εξοπλισμό μιας αίθουσας γυμναστικής, δημιουργοί μόδας και μεγάλοι μόδιστροι, κομμωτές, σταρ της  show business που υπαγορεύουν τους κανόνες της φυσικής ομορφιάς, απο τους οποίους θα εμπνευστούν όλοι οι κλάδοι της εικονολογίας.

Υποθέτω πως για να κατανοήσουμε την έννοια και τη λειτουργία της "εικονολογίας" θα πρέπει να σκεφτούμε με τον τρόπο που σκεφτόμασταν τριάντα χρόνια πριν, όταν η σκέψη μας όφειλε να "εικονοποιεί", επειδή οι εικόνες δεν μας είχαν ακόμη κατακλύσει, από τις λογής λογής οθόνες... Εν πάση περιπτώσει, αντιγράφω το χαρακτηριστικό απόσπασμα που πολύ μου άρεσε και πολύ σύμφωνη με βρήκε

Όλες οι ιδεολογίες νικήθηκαν: τα δόγματά τους κατέληξαν να ξεσκεπαστούν σαν αυταπάτες και οι άνθρωποι έπαψαν να τα παίρνουν στα σοβαρά. Για παράδειγμα, οι κομμουνιστές πίστεψαν ότι η ανάπτυξη του καπιταλισμού θα εξαθλίωνε όλο και περισσότερο το προλεταριάτο' ανακαλύπτοντας μια μέρα ότι όλοι οι εργάτες στην Ευρώπη πήγαιναν με το αυτοκίνητό τους στη δουλειά τους, είχαν την ανάγκη να φωνάξουν ότι η πραγματικότητα είχε κάνει ζαβολιά. Η πραγματικότητα ήταν πιο δυνατή από την ιδεολογία. Και είναι ακριβώς με την έννοια αυτή που η εικονολογία την ξεπέρασε: η εικονολογία είναι πιο δυνατή από την πραγματικότητα, η οποία άλλωστε από πολύ καιρό έχει πάψει να αντιπροσωπεύει για τον άνθρωπο αυτό που αντιπροσώπευσε για τη γιαγιά μου που ζούσε σε ένα χωριό της Μοραβίας και όλα τα ήξερε εμπειρικά: πώς ψήνουν το ψωμί, πώς χτίζουν ένα σπίτι, πώς σκοτώνουν το γουρούνι και πώς κάνουν καπνιστό κρέας από αυτό, με τι ράβουν τα παπλώματα, αυτό που ο εφημέριος σκεπτόταν για τον κόσμο κι αυτό που για το ίδιο πράγμα σκεπτόταν ο δάσκαλος' συναντώντας καθημερινά όλους τους κατοίκους του χωριού, ήξερε πόσα εγκλήματα είχαν γίνει τα τελευταία δέκα χρόνια στην περιοχή' για να το πούμε έτσι, κρατούσε την πραγματικότητα υπό τον προσωπικό της έλεγχο, κατά τρόπο που κανένας δεν θα μπορούσε να την κάνει να πιστέψει ότι η γεωργία της Μοραβίας ανθούσε, αν δεν υπήρχε κάτι να φάνε στο σπίτι. Στο Παρίσι, ο γείτονάς μου στο διπλανό διαμέρισμα περνάει την ημέρα του καθισμένος στο γραφείο του, απέναντι σ' έναν άλλο υπάλληλο, έπειτα γυρίζει στο σπίτι, ανοίγει την τηλεόραση για να μάθει τι γίνεται στον κόσμο και, όταν ο παρουσιαστής,  σχολιάζοντας την τελευταία σφυγμομέτρηση, τον πληροφορεί ότι, για την πλειοψηφία των Γάλλων, η Γαλλία έχει το ρεκόρ στην Ευρώπη σε ότι αφορά την ασφάλεια (τη διάβασα πρόσφατα αυτή τη σφυγμομέτρηση), περιχαρής, ανοίγει ένα μπουκάλι σαμπάνια και ποτέ δεν θα μάθει πως την ίδια μέρα, στον ίδιο δρόμο, έγιναν τρεις ληστείες και δύο φόνοι.

Έγινε σαφές, νομίζω, η "εικονολογία" του Κούντερα, έχει εξελιχτεί σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε "εικονική πραγματικότητα" και μέσα στην οποία έχουμε εγκλωβιστεί, χωρίς, δυστυχώς, να έχουμε πάντοτε επίγνωση του εγκλεισμού μας.
https://medium.com/the-mission/a-beginner-s-journey-into-virtual-reality-aad7fa7cc40b
Και πώς να έχουμε; Τριάντα χρόνια πριν υπήρχε ακόμη η στοιχειώδης κλιμάκωση: ιδεολογία, πραγματικότητα, εικονολογία. 
Τώρα η κλιμάκωση  δεν υπάρχει, καθώς η δύναμη του μέσου μας έχει ξεπεράσει.
Μας έχει ξεπεράσει για πλείστους λόγους, ένας εκ των οποίων είναι το ότι μας λείπει παντελώς η εμπειρία. Και σίγουρα, στους νεότερους τουλάχιστον, λείπει η εμπειρία που κατείχε  η γιαγιά του Μίλαν Κούντερα, στον μικρόκοσμό της, στο μακρινό χωριό της Μοραβίας! Ούτε εγώ ξέρω πώς να σκοτώσω ένα γουρούνι. Δεν ξέρω πως να κάνω κρέας καπνιστό. Πώς να ξέρω; Ποτέ δεν είχα γουρούνια! (Και να είχα δεν με έχω ικανή να τα έσφαζα, ειδικά τα γουρούνια...)
Όμως σιγά σιγά ξεχνώ κι αυτά που ήξερα. Έχω ένα laptop στην αγκαλιά μου.
Είμαι ένα μαρσιποφόρο, και στον μάρσιπό μου έχω ένα laptop.
Το βγάζω και πατάω τα πλήκτρα.
Συνυπογράφω για τη σωτηρία των δελφινιών. Καταδικάζω τους Ιάπωνες που μαζικά τα σφαγιάζουν. Και μετά από λίγο κάνω like ή βάζω καρδούλες στις καταπληκτικές γεωμετρικές λύσεις που κοινοποιεί ο μαθηματικός Γιαπωνέζος e-φίλος μου!
Πατάω πλήκτρα! Επειδή ζω! Πατάω πλήκτρα, για να ζω. Και γράφω και σβήνω!
Και δεν σβήνω. Δεν (σε) σβήνω...

Εικάζω πως πέρα από την εικονική πραγματικότητα, πέρα από την μικτή πραγματικότητα (mixed reality), υπάρχει ακόμη και σήμερα η...πραγματική πραγματικότητα.
Η πραγματικότητα της εμπειρίας. Μιας εμπειρίας που δεν έχουμε...
Εικάζω όμως, και οι εικασίες απαιτούν απόδειξη,
όπως ακριβώς και οι εμπειρίες απαιτούν να τις ζήσουμε

Πέμπτη 14 Ιουνίου 2018

"ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ", έντεκα συν μια...

Έντεκα διηγήματα από τον εξωτικό κόσμο των μαθηματικών

Τα μαθηματικά ως επιστήμη αποκαλύπτουν τα ορθολογικά θεμέλια του κόσμου μας και παράλληλα δίνουν έρεισμα για φιλοσοφικές προεκτάσεις. 
Ήταν επόμενο να γοητεύσουν τον Ζήνωνα, τον Άμποτ και τον Μπόρχες, δίνοντας έμπνευση και μέθοδο για ιστορίες και πειράματα σκέψης που εξετάζουν τον κόσμο μας από το μηδέν ως το άπειρο, από τον άνθρωπο ως το σύμπαν.

Χιούμορ και δράμα, ευφάνταστες αφηγήσεις και νοητικές αναζητήσεις. Τα διηγήματα που φιλοξενούνται σ' αυτήν την ανθολογία μας προσφέρουν μαθηματικά λογοπαίγνια, τοπολογικούς λαβύρινθους, γεωμετρικές περιπέτειες: ένας άνθρωπος που παγιδεύεται σε μια χώρα δύο διαστάσεων, ένας φοιτητής που πρέπει να βρει τρόπο να ξεφύγει από μια συμφωνία με τον διάβολο, ένας πόλεμος με εξωγήινους που διεξάγεται αποκλειστικά με την απόδειξη μαθηματικών θεωρημάτων, ένα τρένο που εξαφανίζεται από τις ράγες του...

Ένα απόσπασμα από το οπισθόφυλλο του βιβλίου ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΦΑΝΤΑΣΙΑΣ. Πρόκειται για έντεκα διηγήματα που επέλεξε και μετέφρασε ο Χριστόδουλος Λιθαρής. Το βιβλίο κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις αλεξάνδρεια και έχει κάτι κοινό με το δικό μου βιβλίο, με τον Γιάννη που αγάπησα! Τι;
Και στα δύο βιβλία προλογίζει, με τον δικό του μοναδικό και απολαυστικό τρόπο, ο Τεύκρος Μιχαηλίδης!
Όμως η δωδέκατη ιστορία που προοικονομεί ο τίτλος της ανάρτησης δεν είναι το δικό μου βιβλίο, δεν είναι ούτε ο Γιάννης που αγάπησα, ούτε ο Κώστας που αγαπώ, ούτε ο x, ο y κι ο z, που -τυχόν- θα αγαπήσω στο μέλλον. 
Η δωδέκατη ιστορία δεν είναι ούτε το δεύτερο βιβλίο που αναφέρεται στην αφίσα, Ο μαθηματικός και ο δικαστής, εκδόσεις αλεξάνδρεια, μετάφραση Τεύκρου Μιχαηλίδη,  που θα παρουσιαστεί μαζί με τις έντεκα ιστορίες στις 22 Ιουνίου στο Publc, όπου θα σας περιμένουμε στην περίπτωση, βέβαια, που δεν έχετε φύγει για Χαλκιδική και παραμένετε ακόμη στην ερωτική Θεσσαλονίκη...
Η δωδέκατη ιστορία έχει να κάνει με μια συζήτηση που είχα σήμερα στο σχολείο, την ώρα της αναμονής των θεμάτων, αλλά σεβόμενη τα παιδιά που συμμετέχουν στο Διαγωνισμό,  τον οποίον εμείς επιμένουμε να αποκαλούμε -άλλοτε Πανελλήνιες και άλλοτε Πανελλαδικές- Εξετάσεις, την κρατώ για να τη γράψω την επόμενη Τετάρτη, αν στο μεταξύ δεν έχουν προκύψει μια ντουζίνα καινούριες ιστορίες μαθηματικής φαντασίας, από αυτές που φτιάχνονται στο μυαλό ανθρώπων σαν κι εμένα, που λίγο τα Μαθηματικά (με Μ κεφαλαίο) λίγο ο Έρωτας, λίγο το κρασί, λίγο η θάλασσα ξετυλίγουν σαν κουβάρι, που άλλοτε οδηγεί στην έξοδο από τον (τοπολογικό) λαβύρινθο κι άλλοτε τεντώνεται σαν σκοινί για ακροβάτες στο ... μεγάλο μας τσίρκο!
Ακροβατώντας  μεταξύ φανταστικού και πραγματικού,  μεταξύ λογικής και ευαισθησίας, μεταξύ Μαθηματικών και Λογοτεχνίας, μετρώ τις μέρες, μέχρι εκείνη την Παρασκευή, που θα ανταμώσουμε ξανά, για να τα πούμε από κοντά, όπως την προηγούμενη φορά...

Παρασκευή 8 Ιουνίου 2018

Παράξενες ιστορίες...στη σκιά της αποτυχίας!

Από προχθές έχουν γεμίσει οι "τοίχοι" στα πλείστα κοινωνικά δίκτυα με ευχές για τους μαθητές και τις μαθήτριες που συμμετέχουν στις Εισαγωγικές Εξετάσεις! 
Παλιότερα έγραφα κι εγώ. Έδινα τις ευχές μου. Τώρα συνειδητά δεν το κάνω, 
επειδή το όλο θέμα έχει προ πολλού ξεφύγει από τις πραγματικές του διαστάσεις και επιβαρύνει ακόμη περισσότερο τους νέους και τις νέες που διαγωνίζονται! 
Ναι, διαγωνίζονται! Επειδή περί Δ Ι Α Γ Ω Ν Ι Σ Μ Ο Υ πρόκειται! 
Και πότε επιτέλους θα αποφασίσουμε να το πούμε σωστά και να περιορίσουμε, έστω και με αυτόν τον τρόπο, τις συνέπειες της μη επιτυχίας; 
Επειδή άλλο είναι να μην πετυχαίνω σε έναν διαγωνισμό και άλλο να αποτυγχάνω στις "εξετάσεις"! 
"Εξετάστηκες και κρίθηκες μη ικανός" είναι άλλο από το "διαγωνίστηκες και η κατάταξή σου είναι τέτοια που...".
Οι μέρες αυτές, στη χώρα μας, έχουν πάρει διαστάσεις εξωπραγματικές και τις βιώνουν άπαντες, έχοντες και μη έχοντες σχέση με το θέμα, ως ένα δυσβάσταχτο και άκρως αγχωτικό γεγονός. Χθες, γυρνώντας από το σχολείο, σταμάτησα να βάλω βενζίνη. Μόλις με βλέπει ο βενζινάς, παιδικός μου φίλος, μου λέει με ύφος παρηγορητικό: "Έχετε και τις πανελλαδικές εξετάσεις τώρα...", κουνώντας το κεφάλι μου με συγκατάβαση!
Δεν απάντησα. Ένιωσα όμως, προς στιγμήν, μια ανεπαίσθητη δόση αυτολύπησης να προσπαθεί να ξαπλωθεί στους νευρώνες μου: "Πίσω και σε έφαγα!", της έκανα και χαμογέλασα στον φίλο μου. 
Σιγά μην κλάψω, σιγά μην φοβηθώ, ακούστηκε ο Αγγελάκας μέσα μου! :)
Έτσι είναι!
Το σχολείο και το όλο εκπαιδευτικό μας σύστημα καλλιεργεί την αίσθηση της αυτολύπησης, ενίοτε δε της ηττοπάθειας και της παραίτησης σε ένα μεγάλο πλήθος παιδιών, μέσω της (ψευδ)αίσθησης πως η αποτυχία είναι γνώρισμα των  άχρηστων, των μη ικανών, των "failers"!
Όμως είναι έτσι; Ή μήπως η αποτυχία είναι μια κατάσταση η οποία, (όταν δεν διαποτίζεται από την καταλυτική αυτολύπηση που αδρανοποιεί τον άνθρωπο, ανεξαρτήτως ηλικίας και προέλευσης), διδάσκει, νουθετεί κι ενδυναμώνει; Αν αποτύχω σ' αυτήν την προσπάθεια, τότε θα εξετάσω πού οφείλεται η αποτυχία, θα διορθώσω κάτι, θα αλλάξω κάτι άλλο και θα επαναλάβω το πείραμα. Στην πορεία θα γίνω λίγο πιο σοφή, ή να το πω πιο ρεαλιστικά: θα γίνω πιο έμπειρη! Η αποτυχία είναι  κι αυτή μια εμπειρία. Ξαναπροσπαθώ και πετυχαίνω. Ή παραιτούμαι και κάνω κάτι άλλο. Ή - και για μένα αυτό είναι το καλύτερο - δεν παραιτούμαι και παράλληλα κάνω -τουλάχιστον και ένα ακόμη- κάτι άλλο!

Δεν θα έμπαινα στον κόπο να γράψω περί αποτυχίας, αν δεν συνέτρεχαν τρεις λόγοι. (Περισσότεροι είναι οι λόγοι, αλλά μόνο τους τρεις θα κοινοποιήσω...)
Τον πρώτον τον είπα ήδη, αφορά τις ποικίλες ευχές για επιτυχία στις πανελλήνιες, που κατακλύζουν από προχθές τα κοινωνικά δίκτυα. (Στα δελτία ειδήσεων δεν αναφέρομαι, γιατί είναι μεγάλη  και πολύ πονεμένη ιστορία...)
Ο δεύτερος λόγος είναι ένας άσημος δάσκαλος από την επαρχία Σαντόγκ! Πρόκειται για τον Που Σονγκλίνγκ, που γεννήθηκε το 1640, την εποχή της Δυναστείας Τσινγκ.
Αυτός ο δάσκαλος κατάφερε να περάσει το πρώτο επίπεδο των εξετάσεων για να εργαστεί στη δημόσια διοίκηση, αλλά απέτυχε πολλές φορές στο επόμενο. Στη σκιά αυτής της αποτυχίας, για πολλά χρόνια συνέλεγε και ξαναέγραφε τις "Παράξενες ιστορίες από το κινέζικο σπουδαστήριο". Λεπτολόγος και επίμονος, διάλεγε με προσοχή τις λέξεις του, δημιουργώντας έτσι το δικό του ιδιαίτερο λυρικό στιλ. Η συλλογή του έφτασε τις 490 περίπου ιστορίες, οι περισσότερες καταγράφουν παλιότερα λαϊκά παραμύθια απο την προφορική παράδοση. 

Ένα απόσπασμα από το βιβλίο: "παράξενες ιστορίες από το κινέζικο σπουδαστήριο", εκδόσεις ΑΙΩΡΑ. Το βιβλίο με τις ιστορίες που έγραψε ένας ... αποτυχημένος και τις διαβάζω εγώ τέσσερις αιώνες μετά! Το ξεφυλλίζω μαζί με δυο τρία άλλα βιβλία, προσπαθώντας να βρω κάτι για τους ήρωες, που είναι θέμα στην αυριανή μου ομιλία. Δεν επέλεξα κανένα βιβλίο του Μπρεχτ, για ευνόητους λόγους, αν και συμφωνώ μαζί του στο "αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες".  Αλίμονο!

Όπως συμφωνώ και με αυτό που είχε πει ο αείμνηστος Ντενί Γκετζ, πως ήρωες είμαστε όλοι μας, το καθένα από τα ανώνυμα x είναι ένας εν δυνάμει ήρωας, επειδή έχει έντονο μέσα του το αίσθημα του ανικανοποίητου κι επειδή παλεύει συνεχώς να κάνει τον εαυτό του και τον κόσμο καλύτερο.


Και σε μια τέτοια προσπάθεια, πιθανότατα,  η αποτυχία να είναι το πρώτο βήμα στον δρόμο προς τη ... ζωή!

Κι ο τρίτος λόγος, είμαστε εμείς...
Οι δεινόσαυροι, εμείς
γεννημένοι έτσι
να είμαστε έτσι
καθώς τα ασβεστωμένα πρόσωπα χαμογελούν
καθώς ο κ.Θάνατος γελά
καθώς οι ανελκυστήρες κόβονται
καθώς τα πολιτικά τοπία διαλύονται
καθώς το αγόρι στο σουπερμάρκετ έχει πτυχίο πανεπιστημίου
καθώς τα μολυσμένα ψάρια ξεστομίζουν τις μολυσμένες προσευχές τους
καθώς ο ήλιος κρύβεται...
[...]
Charles Bukowski (πηγή: http://www.poiein.gr/archives/6922)