Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΠΟΧΡΩΝΤΟΣ ΛΟΓΟΥ

Η Μοναδολογία, είναι ένα συνοπτικό έργο που γράφτηκε από τον φιλόσοφο-μαθηματικό-νομικό-διπλωμάτη, [και άλλα πολλά, όπως οραματιστή μιας γενικής επιστήμης, μιας "scientia generalis"...], Gottfried Wilhelm von Leibniz(1646 - 1716), το 1714, λίγο πριν τον θάνατό του, σε μια προσπάθειά του να συμπυκνώσει και να εκλαϊκεύσει τη φιλοσοφία του.

Το μαθηματικό έργο του Leibniz και η συμβολή του στο μετασχηματισμό των Μαθηματικών από στατικά σε δυναμικά είναι τεράστια. Μέσω του Διαφορικού Λογισμού, που επινόησε και ανέπτυξε παράλληλα και ανεξάρτητα από τον Newton, σημειώθηκε μια μεγάλη στροφή στα Μαθηματικά, όπως λέει και ο Howard Eves στο δίτομο έργο του "ΜΕΓΑΛΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ". (τόμος 2ος, σελ.43), "Τα παλιότερα μαθηματικά εμφανίζονται στατικά ενώ τα νεότερα εμφανίζονται δυναμικά, έτσι που τα πρώτα συγκρίνονται με το στάδιο της ακίνητης εικόνας της φωτογραφίας, ενώ τα δεύτερα με το στάδιο της κινούμενης κινηματογραφικής εικόνας."

Για το θέμα αυτό όμως θα ακολουθήσει-πιθανόν-μια άλλη ανάρτηση.

Εδώ επέλεξα να παραθέσω παραγράφους από τη Μοναδολογία, που κυκλοφορεί σε δίγλωσση έκδοση, από τις εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ, σε επιμέλεια- εισαγωγή Δ. Αναπολιτάνου και μετάφραση Στέφανου Λαζαρίδη. Οι παράγραφοι που επέλεξα αφορούν στις αιώνιες αλήθειες, όπως ο Leibniz τις ορίζει, χωρίς, φυσικά, να είναι ο πρώτος. Σαφώς επηρεασμένος από τον Αριστοτέλη και τα αριστοτελικά "καθόλου", δηλαδή τις αναλλοίωτες και αιώνιες ιδιότητες των αντικειμένων που είναι ανεξάρτητες από την εμπειρία μας, όπως ακριβώς διατείνονταν οι ρασιοναλιστές φιλόσοφοι του 17ου αιώνα, στους οποίους συγκαταλέγεται, ο Leibniz μεταξύ των άλλων γράφει:

29. ...η γνώση των αναγκαίων και αιώνιων αληθειών είναι εκείνο που μας διακρίνει από τα απλά ζώα και μας καθιστά ικανούς να έχουμε τον Λόγο και τις επιστήμες, ανυψώνοντάς μας στη γνώση του εαυτού μας και του Θεού. Αυτό καλούμε μέσα μας Λογική, Ψυχή ή Πνεύμα.

31. Οι συλλογισμοί μας βασίζονται σε δύο μεγάλες Αρχές, την Αρχή της Αντιφάσεως, με την οποία κρίνουμε ψευδές ό,τι εμπεριέχει αντίφαση και αληθές ό,τι είναι αντίθετο ή αντιφατικό προς το ψευδές.

32. Και την αρχή του αποχρώντος Λόγου με την οποία θεωρούμε ότι κανένα γεγονός δεν μπορεί να είναι αληθές ή υπάρχον, καμιά απόφανση να είναι αληθινή, χωρίς να υπάρχει αποχρών λόγος, γιατί να είναι έτσι και όχι αλλιώς. Έστω κι αν οι λόγοι αυτοί πολύ συχνά δεν μπορούν να μας είναι γνωστοί.

33. Υπάρχουν ήδη δύο είδη Αληθειών, Αλήθειες του Λόγου και Αλήθειες του Γεγονότος.

Οι Αλήθειες του Λόγου είναι αναγκαίες και το αντίθετό τους είναι αδύνατον' οι αλήθειες του Γεγονότος είναι ενδεχομενικές και το αντίθετό τους είναι δυνατόν. Όταν μια αλήθεια είναι αναγκαία, μπορούμε να βρούμε το Λόγο της με την Ανάλυση, αναλύοντάς την δηλαδή σε ιδέες και αλήθειες απλούστερες, μέχρι να καταλήξουμε στις πρώτες (ιδέες και αλήθειες)

34. Έτσι, στους μαθηματικούς, τα Θεωρήματα και οι πρακτικοί Κανόνες ανάγονται με την Ανάλυση στους Ορισμούς, τα Αξιώματα και τα Αιτήματα.

35. Υπάρχουν τέλος απλές ιδέες που δεν μπορούμε να ορίσουμε' όπως υπάρχουν και Αξιώματα και Αιτήματα ή, με μια λέξη, πρώτες αρχές, που δεν μπορούν να αποδειχθούν, αλλ' ούτε κι έχουν ανάγκη αποδείξεως. Είναι ταυτολογικές Προτάσεις, που το αντίθετό τους περιέχει σαφή αντίφαση.

36.Ο αποχρών Λόγος όμως πρέπει να υπάρχει και στις ενδεχομενικές αλήθειες ή στις αλήθειες του γεγονότος...

Ο Leibniz θεωρείται εισηγητής της αρχής του αποχρώντος λόγου, σύμφωνα με την οποία καμιά γνώση δεν είναι αληθής, αν δεν υπάρχει λόγος που να εξηγεί επαρκώς την αλήθειά της, ή όπως το επαναδιατυπώνει ο Θ. Πελεγρίνης: "είναι αδύνατον να βρεθεί ένα γεγονός που να είναι αληθές ή πραγματικό ή να βρεθεί μια πρόταση που να είναι αληθής, χωρίς να υπάρχει λόγος που να δικαιολογεί επαρκώς γιατί υφίσταται έτσι κι όχι διαφορετικά, αν και στις περισσότερες περιπτώσεις αγνοούμε τους λόγους αυτούς"* (Επίτομο Λεξικό της Φιλοσοφίας, Θ. Πελεγρίνης)

Τριακόσια σχεδόν χρόνια μετά τη συγγραφή της Μοναδολογίας από τον Leibniz, η αναγκαιότητα των λόγων που κρύβονται πίσω από τα γεγονότα υφίσταται αμετάβλητη και μας κάνει να αναζητάμε αίτια, αιτιότητες και διασυνδέσεις κρυμμένες στη σκιά του άγνωστου, ενώ η σκέψη πως "κάποιος λόγος υπάρχει που έγινε έτσι..., μα δε γνωρίζω ποιος, εικάζω μόνο κι όσο συνεχίζω να αγνοώ, τόσο συνεχίζω να το διερευνώ..." τροφοδοτεί την ενδελεχή αναζήτηση.

Η αρχή του αποχρώντος λόγου πρέπει να ισχύει και στις ενδεχομενικές αλήθειες, σε εκείνες δηλαδή τις αλήθειες των γεγονότων, που το αντίθετό τους είναι εξίσου δυνατό, όπως μας λέει ο φιλόσοφος, κι εγώ αναρωτιέμαι:

"αφού όσο είναι αδύνατο, άλλο τόσο είναι και δυνατό, τότε γιατί έγινε έτσι κι όχι αλλιώς;

Ποια χρεία καθορίζει, εν κατακλείδι, όχι τόσο το γεγονός πως οι ζωές μας κάποτε διασταυρώνονται, όσο το ότι αναίτια κι ανόητα χανόμαστε..."

[Προφανώς κάποιος "αποχρών λόγος" θα υπάρχει κάπου, μα μόνο να εικάζουμε μπορούμε, όταν δεν επικοινωνούμε...]

Έχω πολλές ιδέες που μπορεί να αξιοποιηθούν εν καιρώ, αν άλλοι με διεισδυτικότερο πνεύμα από το δικό μου εντρυφήσουν σ' αυτές, ενώνοντας την ποιότητα του μυαλού τους με την εργασία του δικού μου.

G. W. LEIBNIZ