ΔΑΜΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΥΔΡΑ

Αν δεν ήμουν αυτή που είμαι, θα ήθελα να γινόμουν, έστω και για λίγο, ο Νικολάι Στεπάνοβιτς για να έχω πει εγώ αυτά που είπε εκείνος, όταν περιέγραψε τι γίνεται στο μάθημά του:

"...με το που θα ρίξω μια ματιά στο ακροατήριο και θα προφέρω το τετριμμένο "Στο προηγούμενο μάθημα είχαμε σταματήσει στο...", οι φράσεις, η μια μετά την άλλη, σ' ατελείωτη αλληλουχία, θα αρχίσουν να πετάνε μέσα από την ψυχή μου - κι ελάτε πιάστε μας! Μιλάω με ασύλληπτη ταχύτητα, με πάθος και σαν να μην υπάρχει δύναμη ικανή να αναχαιτίσει τη ροή του λόγου μου. [...]

Ο καλός μαέστρος, προσπαθώντας να μεταδώσει την ιδέα του συνθέτη, κάνει την ίδια στιγμή είκοσι τόσες δουλειές: διαβάζει την παρτιτούρα, κουνάει την μπαγκέτα, έχει το νου του στον τραγουδιστή, κάνει μια κίνηση προς τα εκεί που είναι το τύμπανο, ύστερα στο κόρνο κ.λπ. Κάπου εκατόν πενήντα άτομα έχω μπροστά μου και κανένας δε μοιάζει με τον άλλο, κάπου τριακόσια μάτια με κοιτάνε κατάματα. Στόχος μου: θα τη νικήσω την πολυκέφαλη ύδρα. Αν, ανά πάσα στιγμή, όσο κάνω το μάθημά μου, έχω σαφή αντίληψη ως ποιο βαθμό με προσέχει και με καταλαβαίνει, ε τότε την κρατάω στο χέρι. Ο άλλος μου αντίπαλος είναι μέσα σ' εμένα τον ίδιο. Είναι αυτή η ατέλειωτη ποικιλία από μορφές, φαινόμενα και νόμους κι αυτό το πλήθος οι σκέψεις που σου υπαγορεύουν, σκέψεις δικές σου και ξένες. Ανά πάσα στιγμή πρέπει να έχω την επιδεξιότητα να συλλάβω, μέσα απ' αυτό το πελώριο υλικό, το πιο σπουδαίο και χρήσιμο και με την ίδια ταχύτητα, πάνω στη ρύμη του λόγου, να δώσω στη σκέψη μου μορφή τέτοια που να είναι προσιτή στη νοημοσύνη της ύδρας και να μπορέσει να κεντρίσει την προσοχή της' μάλιστα οφείλω να παρακολουθήσω άγρυπνα, ώστε οι σκέψεις να μεταδίδονται όχι όπως συσσωρεύονται μέσα σ' εμένα, αλλά με μια ορισμένη ακολουθία, απαραίτητη για να σχηματιστεί η εικόνα που επιδιώκω να ζωγραφίσω. [...]. Ταυτοχρόνως, πρέπει να κάνω και τον επιστήμονα και τον παιδαγωγό και το ρήτορα, μα, αλίμονο αν ο ρήτορας νικήσει μέσα σας τον παιδαγωγό και τον επιστήμονα ή αντιθέτως. [...]

Κανένα άθλημα, κανενός είδους διασκέδαση δε μου έδωσαν τόση απόλαυση, όπως οι διαλέξεις μου στα μαθήματα. Μόνο στη διάλεξη μπορούσα να δοθώ όλος στο πάθος μου, καταλαβαίνοντας πως η έμπνευση δεν είναι επινόηση των ποιητών, υπάρχει στην πραγματικότητα. Και νομίζω πως ο Ηρακλής μετά τον πλέον πικάντικο από τους άθλους του δεν αισθανόταν μια τόσο ηδονική εξάντληση, όσο εγώ έπειτα από κάθε μάθημά μου."

Παρόλο που ο Νικολάι Στεπάνοβιτς διδάσκει σε φοιτητές Ιατρικής, ο τρόπος που περιγράφει το μάθημά του, πολύ δε περισσότερο τα συναισθήματα που τον κατακλύζουν τόσο κατά τη διάρκεια του μαθήματος όσο και με τη λήξη του, ταυτίζονται απόλυτα με τα δικά μου, εφόσον βέβαια, η διάθεση των μαθητών είναι τέτοια που μου επιτρέπει να ασχολούμαι αποκλειστικά και μόνο με τη διδασκαλία!!!

Αλλά ακόμη και αυτές τις λίγες φορές που οι συνθήκες στην τάξη είναι τέτοιες ώστε μπορείς απερίσπαστος να είσαι: συνθέτης, ζωγράφος, ρήτορας, παιδαγωγός, επιστήμονας, έως και γητευτής που μαγεύει την ύδρα, νομίζω, πως η πληρότητα - κατά Στεπάνοβιτς "ηδονική εξάντληση", αν έτσι το προτιμάτε - είναι τέτοια που σφυρηλατεί τις αντοχές σου για τις άλλες φορές, τότε που κάτι τα πιάνει θαρρείς όλα μαζί κι αρχίζουν κάτι διενέξεις που δεν έχουν ίχνος λογικής. "Με ποιο δικαίωμα παίρνετε τηλέφωνο στο σπίτι μας, όταν απουσιάζουμε;", "είναι δυνατόν να μη μπορούμε να λείψουμε, χωρίς να ενημερώσετε τους γονείς μας;" και κάτι τέτοια, τα οποία την πρώτη φορά που τα αντιμετώπισα, ομολογώ πως δεν ήθελα να πιστέψω ότι πρέπει να απαντήσω στα αυτονόητα:

"Αυτό υπαγορεύουν οι κανόνες λειτουργίας του σχολείου, παιδιά", αλλά για τα παιδιά, στο Λύκειο, δε νομίζω πως υπάρχουν αυτονόητα, ούτε κανόνες λειτουργίας που εφαρμόζονται απαρέγκλιτα, χωρίς να πρέπει με διάφορα κόλπα και ξελογιάσματα να τους επιβάλλεις, γιατί αν επιχειρήσεις την ευθεία επιβολή κατηγορείσαι είτε για καταπίεση είτε για έλλειψη κατανόησης είτε για άλλα διάφορα. Και δυστυχώς όχι μόνο από τα παιδιά.

Κάτω από τέτοιες συνθήκες, λοιπόν, κάθε άλλο παρά μαέστρος και ζωγράφος νιώθεις. Νομίζω, δε, πως κάποιες φορές συγγενεύεις περισσότερο με θηριοδαμαστή και τότε, αλίμονο, αν δεν προσέξεις και σωριαστείς...Τότε νικάει η Ύδρα...Κι εσύ καθώς βγαίνεις από την τάξη, φτάνεις στο σημείο να  αναρωτιέσαι αν ο επόμενος άθλος που θα αναλάβεις έχει να κάνει με τους σταύλους του Αυγεία!

Ύστερα, γενικεύοντας το πρόβλημα, σκέφτεσαι πως στην κατά κανόνα παραβατική κοινωνία στην οποία ζούμε πώς να ζητάμε από τους μαθητές να τηρούν τους νόμους και τους κανονισμούς του σχολείου και φτάνεις στο σημείο να επικαλείσαι αυθεντίες, όπως ο e-φίλος Ntinos σε σχόλιο της προηγούμενης ανάρτησης, όπου γράφει:

Ο Jean-Jacques Rousseau περιγράφει στο Κοινωνικό του Συμβόλαιο ποιο πολίτευμα ταιριάζει σε κάθε κοινωνία, ανάλογα με τις συσχετίσεις και τις δομές που επικρατούν σε αυτήν. Η εκπαίδευση, όντας μια πολιτική πράξη, υπακούει θαρρώ και η ίδια σε αντίστοιχα κοινωνικά συμβόλαια. Οι κοινωνικές συσχετίσεις και δομές τη διαμορφώνουν. Με άλλα λόγια μια κοινωνία έχει την εκπαίδευση που της πρέπει, γιατί αυτή διαμορφώνει τους ανθρώπους που χρειάζεται. Αυτή η διαπίστωση με θλίβει...

Κι εμένα με θλίβει, φίλε μου, γι' αυτό ζητώ ξανά παρηγοριά στα λόγια του Νικολάι Στεπάνοβιτς, ο οποίος λέει:

"Είμαι πια γέρος, τριάντα χρόνια υπηρεσία, δε βλέπω όμως ούτε μαρασμό ούτε απουσία ιδανικών και δε νομίζω ότι σήμερα είναι χειρότερα από πριν. [...]

Αν με ρωτούσαν τι μ' αρέσει στους σημερινούς μου μαθητές, θα απαντούσα όχι αμέσως και δίχως πολλά λόγια, αλλά με αρκετή σαφήνεια. Ξέρω τα ελαττώματα τους και δεν έχω ανάγκη να προσφύγω σε δυσνόητες άδειες φράσεις. Δε μου αρέσει που καπνίζουν, πίνουν οινοπνευματώδη, αργούν να παντρευτούν κι είναι ανέμελοι και συχνά αδιάφοροι σε τέτοιο βαθμό, ώστε δεν τους νοιάζει να βλέπουν στο ίδιο τους το περιβάλλον συναδέλφους τους που πεινάνε. [...]

Ελαττώματα σαν αυτά, όσο πολλά και να' ναι, μόνο το μικρόψυχο και δειλό άνθρωπο μπορούν να ρίξουν στην απογοήτευση ή να του φέρουν μια διάθεση χλευασμού. Έχουν τυχαίο και παροδικό χαρακτήρα και είναι πολύ εξαρτημένα από τις συνθήκες ζωής. Σε καμιά δεκαριά χρόνια παύουν να υπάρχουν ή παραχωρούν τη θέση τους σε άλλα, καινούρια ελαττώματα, που δεν μπορείς να αποφύγεις, και με τη σειρά τους πάλι θα φοβίζουν τους μικρόψυχους ανθρώπους. Τα φοιτητικά αμαρτήματα συχνά μ' ερεθίζουν, αλλά ο εκνευρισμός αυτός δεν είναι τίποτε μπροστά στη χαρά που αισθάνομαι τριάντα χρόνια τώρα, όταν μιλάω με τους μαθητές μου, τους κάνω μάθημα, παρατηρώ τις σχέσεις τους και τους συγκρίνω με ανθρώπους όχι του δικού τους κύκλου...."

Κι άλλα πολλά σοφά και σημαντικά λέει ο Νικολάι Στεπάνοβιτς, τα οποία γίνονται ακόμη σημαντικότερα αν σκεφτεί κανείς ότι τα λέει το 1889, δια...χειρός ΄Αντον Τσέχοφ, αφού είναι ο ήρωας-αφηγητής του βιβλίου που φέρει τον τίτλο "Ανιαρή Ιστορία", την υπογραφή του Τσέχοφ και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, από το 2005 ήδη, σε μετάφραση και εισαγωγή του Μ. Αλεξανδρόπουλου. Το αγόρασα, συμπτωματικά, χθες και χαίρομαι πολύ που έπεσε τυχαία στα χέρια μου, ειδικά τούτες τις μέρες που γίνονται όλες αυτές οι συζητήσεις για την παιδεία. Ο Στεπάνοβιτς, ένας από τους χιλιάδες χαρακτήρες που κουβαλούσε ο Τσέχοφ στο κεφάλι του, εμφανίστηκε σε μένα μόλις χθες για να περιγράψει με άνεση και οξυδέρκεια καθημερινές καταστάσεις που αντιμετωπίζω  εντός κι εκτός τάξης και με κάνει να αναρωτιέμαι αν είναι σύγχρονός μου, αν ζει κάτω από τις ίδιες κοινωνικές συνθήκες με μένα, αν είχε διαβάσει ποτέ το Κοινωνικό Συμβόλαιο του Jean-Jacques Rousseau κι άλλα τέτοια διάφορα :) :)

Όπως και να έχει, τελικά, ο Τσέχοφ αποδεικνύει πως τα αναλλοίωτα στις κοινωνίες είναι αυτά που δίνουν την ώθηση που χρειαζόμαστε για να συνεχίζουμε. Κι αναμφιβόλως ένα από τα αναλλοίωτα για τον δάσκαλο, μια σταθερή αξία, είναι αυτή η ηδονική εξάντληση που τον καταβάλλει όταν καταφέρνει, ωσαν μαέστρος ή ζωγράφος ή γητευτής  να...δαμάσει την ύδρα :) 

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Θα ήταν ευχής έργο, αν φοιτώντας σε καθηγητικές σχολές, κυρίως θετικών επιστημών, είχαμε στο πρόγραμμα σπουδών, έστω ως προτάσεις, τέτοιου είδους αναγνώσματα όπως το "ΑΝΙΑΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" του  Aντον Τσέχοφ.