ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

Η ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

…στη Μεγάλη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας!

Στη θέση που οραματίστηκε ο νεαρός Αλέξανδρος, το 331 π.Χ., το κέντρο του μελλοντικού κόσμου, χτίστηκε η πόλη που φέρει το όνομά του.

Η Αλεξάνδρεια έγινε γρήγορα μια ανθηρή εμπορική μητρόπολη, αλλά και ισχυρό πολιτικό και πνευματικό κέντρο. Όταν, μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, περιήλθε στη δυναστεία των Πτολεμαίων, οι βασιλείς Πτολεμαίος ο Σωτήρας, Πτολεμαίος ο Φιλάδελφος και Πτολεμαίος ο Ευεργέτης, που διαδέχτηκαν ο ένας τον άλλον από το 305 έως το 221 π.Χ., εγκαθίδρυσαν ένα ισχυρό βασίλειο το οποίο ανέδειξε τις Τέχνες και τις Επιστήμες.

Ο Σωτήρας, ύστερα από υπόδειξη του αθηναίου πολιτικού Δημητρίου του Φαληρέως, ίδρυσε το Μουσείο, το πρώτο στην ιστορία παράδειγμα ανώτατου εκπαιδευτικού και ερευνητικού ιδρύματος που λειτουργούσε με κρατική δαπάνη. Το Μουσείο συγκέντρωσε κορυφαίους ποιητές και λόγιους. Τα μέλη του είχαν στη διάθεσή τους κοιτώνες, τραπεζαρίες, εργαστήρια, βοτανικό και ζωολογικό κήπο και φυσικά την ονομαστή Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, όπου ο Πτολεμαίος ο Ευεργέτης πρόσθεσε ολόκληρες τις συλλογές των βιβλίων του Αριστοτέλη και του Θεόφραστου, όχι πάντα με τον πλέον θεμιτό τρόπο. Σχεδόν όλοι, όσοι καλλιεργούσαν τις επιστήμες και τα γράμματα, συνέρρευσαν στην Αλεξάνδρεια: γραμματικοί (φιλόλογοι), ιστορικοί, γεωγράφοι, μαθηματικοί, αστρονόμοι, φιλόσοφοι και ποιητές. Ένας από αυτούς ήταν και ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (275-195 π.Χ.).

Ο Ερατοσθένης, ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες σοφούς και ο πρώτος γεωγράφος της Αρχαιότητας, γεννήθηκε στην Κυρήνη, σπούδασε στην Αθήνα και έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αλεξάνδρεια, όπου προσκλήθηκε από τον ίδιο τον Ευεργέτη, για να αναλάβει τη διεύθυνση της Βιβλιοθήκης και την εκπαίδευση του διαδόχου του θρόνου. Πράγματι, ο Ερατοσθένης έγινε ο δάσκαλος τόσο του Λάγου, που ήταν ο διάδοχος, όσο και του Μάγα και της Αρσινόης, των μικρότερων αδελφών. Επιπλέον όφειλε να επιλύει τα προβλήματα και να απαντά στα ερωτήματα που του έθετε ο ίδιος ο Ευεργέτης, πνεύμα ανήσυχο και φιλομαθές, αλλά και με «υπαρξιακά προβλήματα» και αγωνίες που τον οδήγησαν στην απορία: «Ποιο είναι το μέγεθος της γης πάνω στην οποία πατώ;» Ζητώντας απάντηση ο Ευεργέτης, ώθησε τον Ερατοσθένη σε ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματά του, στη μέτρηση της περιφέρειας της Γης.

Ο Ερατοσθένης υπέθεσε ότι, επειδή ο Ήλιος βρίσκεται πολύ μακριά από τη Γη, οι ακτίνες που φτάνουν σε αυτή μπορούν να θεωρηθούν παράλληλες. Από την άλλη, ως καλός γεωγράφος, γνώριζε ότι ο ποταμός Συήνης, σημερινός Ασουάν, βρίσκεται σχεδόν πάνω στον Τροπικό του Καρκίνου. Αυτό σημαίνει ότι το μεσημέρι της 21^ης του Ιουνίου ο γνώμονας ενός ηλιακού ρολογιού δε ρίχνει καθόλου σκιά, κάτι που μπορεί κανείς να διαπιστώσει, αν βρεθεί στον πάτο ενός πηγαδιού με μεγάλο βάθος, ο οποίος, εκείνη ακριβώς τη στιγμή φωτίζεται(!). Επίσης, παρατήρησε ότι το μεσημέρι της 21^ης Ιουνίου ο ήλιος στην Αλεξάνδρεια βρίσκεται σε γωνιακή απόσταση 360^ο /50 από την κατακόρυφο του παρατηρητή. Ο Ερατοσθένης, ως μαθηματικός και μελετητής των Στοιχείων του Ευκλείδη, γνώριζε ότι το μήκος ενός κυκλικού τόξου είναι ανάλογο προς το μέγεθος της αντίστοιχης επίκεντρης γωνίας. Χρησιμοποιώντας, λοιπόν, το «Βήμα» του βηματιστή Βήτωνα (μονάδα μέτρησης μήκους της εποχής, περίπου ίση με 0,65 μέτρα),μέτρησε την απόσταση από την Αλεξάνδρεια μέχρι την πόλη Συήνη και βρήκε πως είναι ίση με 5000 στάδια.. Έτσι κατέληξε στο συμπέρασμα πως η περιφέρεια της Γης ισούται με 5.000x50=250.000 στάδια. Το μήκος του σταδίου διέφερε στις αρχαίες πόλεις και εξαρτιόταν από το μήκος του ποδός, που κυμαινόταν από 0,3083 και 0,2970 μέτρα. Το αττικό στάδιο είχε μήκος 184,98 μέτρα, το ολυμπιακό 192,27 μέτρα, το οδοιπορικό 157,50 μέτρα. Αν ο Ερατοσθένης χρησιμοποίησε το αττικό στάδιο, τότε βρήκε πως η περιφέρεια της Γης είναι περίπου 46.000 χιλ., όχι και τόσο καλή προσέγγιση. Αν όμως χρησιμοποίησε το οδοιπορικό στάδιο, τότε βρήκε πως η περιφέρεια της Γης είναι περίπου 39.000 χιλ. Ο υπολογισμός αυτός είναι εντυπωσιακά ακριβής, γιατί το μήκος της περιφέρειας της Γης είναι 40.008 χιλ.!

Η μέτρηση της γης από τον Ερατοσθένη κατά παραγγελία του Πτολεμαίου Γ΄ αποτελεί το κεντρικό θέμα του βιβλίου «Τα αστέρια της Βερενίκης» του Ντενί Γκετζ, εκδόσεις Ψυχογιός. Το βιβλίο είναι ιστορικό μυθιστόρημα και η γλαφυρή πένα του Γκετζ μας περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τη ζωή στην Αλεξάνδρεια, την οργάνωση και λειτουργία της Μεγάλης Βιβλιοθήκης, το θαυμαστό Φάρο της πόλης και «βήμα προς βήμα» τη μέτρηση που πραγματοποίησε ο Ερατοσθένης, πλαισιωμένη από ίντριγκες, συνωμοσίες, δολοφονίες και γενικά όλο το παρασκήνιο του παλατιού. Είναι ένα βιβλίο «γνώσης» προσιτής σε κάθε αναγνώστη και ταυτόχρονα ένα βιβλίο ψυχαγωγικό που σε μεταφέρει σε μια από τις πιο δημιουργικές περιόδους της αρχαιότητας στα κατάμεστα από παπύρους δώματα της Μεγάλης Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας…