ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ...

Εντελώς πληροφοριακά και άλλο τόσο υποκειμενικά, αφήνοντας στην άκρη τα περί απειρίας των πρώτων αριθμών, τα περί Εντροπίας και δεύτερου νόμου θερμοδυναμικής, τα περί θεωρήματος Shannon και μέγιστης συμπίεσης  δεδομένων, κι όλα αυτά τα ενδιαφέροντα γύρω από τα οποία κινήθηκε η ομιλία του Γιάννη Κοντογιάννη την Παρασκευή στο Μουσείο Μπενάκη, θα εστιάσω σε αυτό που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση. Κι αυτό που πραγματικά μου έκανε μεγάλη εντύπωση  ήταν που ... πληροφορήθηκα τι είναι  η πληροφορία!
Τι είναι η πληροφορία; Ή τι νομίζετε εσείς πως είναι πληροφορία; Τι ορίζεται, άραγε,  ως ενδιαφέρουσα  ή αξιόλογη πληροφορία ή ορθότερα ως "πολλή πληροφορία" από έναν επιστήμονα;  Είναι μήπως αυτό που ζητάμε λέγοντας: "Θα ήθελα μια πληροφορία, παρακαλώ", όταν, π.χ., θέλουμε να ρωτήσουμε από ποια πύλη θα γίνει η επιβίβαση  της πτήσης 904 της ΟΑ για Θεσσαλονίκη; Αν αυτό θεωρήσουμε ότι είναι μια πληροφορία, τότε θα πρέπει να δεχτούμε πως δεν είναι καθόλου ενδιαφέρουσα, επειδή  το ποσό της πληροφορίας που περιέχει η απάντηση που παίρνουμε, όπως "από την πύλη Β03", είναι  μια ελάχιστου ποσού πληροφορία! Ασχέτως αν χωρίς αυτήν θα μπορούσε να περιδιαβαίνει κανείς άσκοπα στο Ελ Βενιζέλος και να χάσει, εν τέλει, το αεροπλάνο του! Κάτι τέτοια απλοϊκά θέματα για τους επιστήμονες  μπορεί να είναι ρουτίνες άνευ σημασίας!
Οποιαδήποτε πληροφορία, που μπορεί  εύκολα να κωδικοποιηθεί και να περιγραφεί εν συντομία, δεν έχει  γενικά ιδιαίτερη αξία, επειδή δεν περιέχει μεγάλο ποσό πληροφορίας!
Πληροφορίες, δηλαδή, όπως αυτές που μας λένε  πώς θα φτάσουμε κάπου ή  πώς θα κάνουμε κάτι, όπως, για παράδειγμα, οι σχηματικές οδηγίες για τη συναρμολόγηση ενός επίπλου ή  για τη χρήση μιας συσκευής ή για τη δημιουργία ενός podcast, είναι αναμφιβόλως χρήσιμες και συχνά μας σώζουν από κόπο και ταλαιπωρία, (αρκεί, εννοείται, να τις καταλαβαίνουμε), αλλά δεν είναι αυτό που κάποιοι επιστήμονες σήμερα θεωρούν πληροφορία!
Βέβαια, από όσο κατάλαβα, μεταξύ των επιστημόνων, όπως πάντα άλλωστε, υπάρχουν τουλάχιστον δυο διαφορετικές τάσεις. Υπάρχουν εκείνοι οι οποίοι συλλέγοντας πληροφορίες απλές, τετριμμένες, άμεσα ή εύκολα αριθμητικοποιημένες,  όπως "πόσα τσιγάρα καπνίζεις", "πόσα χρόνια καπνίζεις" κλπ, θεωρούν πως έχουν όσο 'in put'  χρειάζονται, για να οδηγηθούν στο συμπέρασμα πως  το κάπνισμα προκαλεί καρκίνο του πνεύμονα! Οι αριθμοί που απαντούν στα παραπάνω ερωτήματα αποτελούν, γι' αυτή την ομάδα επιστημόνων,  αρκετό ποσό πληροφορίας για να τους οδηγήσει σε ένα έγκυρο συμπέρασμα. 'Ο,τι δεν είναι μετρήσιμο δεν έχει τίποτε να τους πει και καμιά πληροφορία να τους δώσει. Και μάλλον έτσι πρέπει να είναι.  Γιατί, αν δεν είναι έτσι και είναι αλλιώς, οφείλουμε να αναθεωρήσουμε ολόκληρη την κοινωνική μας δομή,  η οποία κατά κόρον στηρίζεται  σε αποτελέσματα μετρήσεων, δημοσκοπήσεων, αναλύσεων  και σε στατιστικές  πληροφορίες που είναι ...τακτικές και συμμαζεμένες, δηλαδή που είναι πληροφορίες εύκολες!  "Πόσα;", "Τόσα!"  Μάλιστα!  :)
Σε αυτή τη δεύτερη κατηγορία επιστημόνων, της αποσαφηνισμένης, τακτικής και εύκολης  πληροφορίας, (οι χαρακτηρισμοί αυτοί είναι δικοί μου), ανήκει, νομίζω,  ο Πέτρος Δελλαπόρτας, καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος της ομάδας Θαλής+Φίλοι, ο οποίος  στα πλαίσια των εκδηλώσεων της ομάδας προσκάλεσε για ομιλία τον συνεργάτη του Γιάννη Κοντογιάννη, αναπληρωτή καθηγητή στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και γείτονά του, καθώς εργάζονται σε αντικρινά γραφεία! Η ομιλία τους, που έγινε ως αναπαράσταση της καθημερινής συναναστροφής των δυο τους, ήταν πραγματικά απολαυστική καθώς αμφότεροι διακρίνονται από  δεινή υποκριτική ικανότητα. Ο Πέτρος Δελλαπόρτας, ρωτώντας τον Γιάννη Κοντιγιάννη, ποιο ακριβώς είναι το αντικείμενο της έρευνάς  του και πώς ορίζει τις έννοιες που χρησιμοποεί, ζητώντας του συνεχώς διευκρινίσεις, έδινε τη δυνατότητα στον συνομηλιτή του να επεκτείνεται σε αρκετά παραδείγματα, τα οποία αφενός έκαναν το θέμα κατανοητό σε όλους εμάς τους μη ειδικούς, αφετέρου  έκαναν ακόμη πιο εμφατικά τα ερωτήματα: "Πόσο καλά μπορεί ένας πανεπιστημιακός δάσκαλος, και συνάμα ερευνητής μαθηματικός, να καταλάβει τη δουλειά ενός συναδέλφου του, έστω κι αν αυτός δουλεύει σε παρεμφερή τομέα; Και τι μπορεί να συμβεί όταν ένας δύσπιστος στατιστικός προσπαθεί να διεισδύσει στην έννοια της εντροπίας στη θεωρία πληροφορίας;",  όπως ακριβώς έγραφε και στην πρόσκληση της εκδήλωσης. Η απάντηση που τολμώ να δώσω εγώ στο πρώτο ερώτημα, [γνωρίζοντας προσωπικά τους δύο :)], είναι πως καταλαβαίνει, και πολύ καλά μάλιστα, ο ένας τη δουλειά του άλλου, πλην όμως ακολουθούν διαφορετικά μονοπάτια, γιατί έχουν κάνει τελείως διαφορετικές συμβάσεις! Ο Δελλαπόρτας, από τη μια, ως καθαρός στατιστικός, θεωρεί χρήσιμη πληροφορία, που τον οδηγεί σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα, ό,τι μπορεί να μετρήσει και να κωδικοποιήσει εύκολα. Όλα όσα δεν είναι μετρήσιμα με τις συνήθεις μαθημαματικές διαδικασίες τα θεωρεί θόρυβο και τα πετάει στα σκουπίδια. Ο Κοντογιάννης, από την άλλη, ως θεωρητικός της πληροφορίας, είναι εκ διαμέτρου αντίθετος! Θεωρεί πως η πληροφορία που πραγματικά αξίζει δεν είναι η μετρήσιμη κι ευκόλως διαχειρίσιμη, αλλά ο θόρυβος και η αταξία. Πληροφορία είναι αυτό που για να το πεις, τέλος πάντων, δεν μπορείς να κάνεις μια σύνοψη και δε μπορείς να το χωρέσεις σε γενικευμένους κανόνες! Είναι αυτό, εν πολλοίς, που θα πρέπει να το περιγράψεις κουκίδα κουκίδα, χωρίς να παραλείψεις ούτε μια, γιατί κάθε μια είναι διαφορετική από τις άλλες. Το παράδειγμα που χρησιμοποίησε  ήταν η εικόνα της τηλεόρασης που, όταν έχει σήμα τα pixels, που είναι τόσο κανονικά διατεταγμένα και συντεταγμένα, δεν περιέχουν πολλή πληροφορία! Αντιθέτως τα χιόνια που πλημυρίζουν την οθόνη, όταν το σήμα χάνεται είναι πάμπολη πληροφορία, καθώς η έλλειψη τάξης δε χωρά σε κανονιστικές περιγραφές! Για αυτό είναι πολύ σημαντική η διαδικασία της συμπίεσης των δεδομένων και η μετατροπή του σήματος σε θόρυβο, επειδή έτσι πετυχαίνει κανείς τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα πληροφορίας. Και η μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα πληροφορίας μεταφράζεται σε περισσότερο ... χρήμα!  Αυτό, δηλαδή, που κινεί τελικά τα νήματα και κρύβεται πίσω από όλην  τούτη την έρευνα, όπως, εν κατακλείδι, είπε και ο Γιάννης Κοντογιάννης στο κείμενο που μας διάβασε κλείνοντας την ομιλία του.
Μια ομιλία άκρως παραστατική που θα μπορούσε κανείς να την πει και θεατρική ή- οθρότερα- stand up comedy, με τόσο γέλιο που έβγαλε το ντουέτο Δελλαπόρτα-Κοντογιάννη! :)

Πέρα από το γέλιο όμως και πέρα από την όμορφη ατμόσφαιρα, αυτό που έμεινε είναι ένας μέγας προβληματισμός που μας ωθεί σε κουβέντες ή σε σκέψεις, τις οποίες θέλουμε να μοιραστούμε, όπως ακριβώς και ο e-φίλος Νίκος, που ήταν εκεί την Παρασκευή και μου έγραψε για την ομιλία:

"...με άφησε να σκέφτομαι πόσο ελάχιστα συμπιέζεται η "πληροφορία" του συστήματος "Άνθρωπος-Ζωή" από απλοϊκές δομές τύπου "θεμελιώδες κίνητρο είναι η διάθεσιμή μας για επιβολή" - σίγουρα έχουμε δρόμο μεγάλο να καλύψουμε μεχρι να φτάσουμε ως την "εντροπία" του εν λόγω συστήματος..."

Νομίζω πως έχεις δίκαιο, φίλε μου...
Από την άλλη όμως, όσο το ξανασκέφτομαι, για να περιγράψω τη δική μου ζωή, τουλάχιστον, δεν  μπορώ να βρω  έναν γενικευμένο κανόνα, ένα επαναλαμβανόμενο πρότυπο, να τη χωράει ολόκληρη, την κάθε μέρα της, την κάθε ώρα της, το  κάθε μου συναίσθημα. Περισσότερο μοιάζει, η ζωή μου, με την οθόνη που είναι γεμάτη  χιόνια και για να την περιγράψει κανείς πρέπει να περιγράψει ξεχωριστά και με λεπτομέρεια την κάθε κουκίδα, και ελάχιστα μοιάζει σε μια ομοιόμορφη κατανομή συχνοτήτων, μετρήσιμη και περιγράψιμη πλήρως με μέσες τιμές και σταθμικούς μέσους, κι όλα τα γνωστά μέτρα θέσης και διασποράς. :)
Και μάλλον οι αστάθμητοι παράγοντες είναι ακριβώς αυτοί που κρύβουν όλη τη γοητεία και δε χωράνε σε καμιά απολύτως σύνοψη...
[Να συμπεράνω από αυτό πως έχω φτάσει στην εσχατιά της συμπίεσης; :) ]

Καλή βδομάδα