Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ...ΑΠΟΔΕΚΑΤΙΣΜΟΥ.

Πρόσφατα, με αφορμή μια διημερίδα σχετικά με ΤΠΕ, την οποία παρακολούθησα, έκανα μιαν ανάρτηση με τίτλο Η ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ, Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΙΩΝΙΟΙ ΦΟΒΟΙ  και θέμα τη θέση του βιβλίου και τον κίνδυνο που φαίνεται να διατρέχει καθώς σταδιακά  το έντυπο υλικό τείνει να αντικατασταθεί από το ηλεκτρονικό! Όποιος ασχολείται έστω και στοιχειωδώς με το θέμα έχει σίγουρα υπόψη του στο σχετικό κείμενο του Umberto Eco, το οποίο, κι εγώ, παρέθεσα στη σχετική μου ανάρτηση. Ίσως όμως να μην έχει υπόψη του το βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Α.Α.ΛΙΒΑΝΗ, με τίτλο: Μην ελπίζετε να απαλλαγείτε από τα βιβλία. Στο εξώφυλλο του βιβλίου, πάνω από τον τίτλο, ως προμετωπίδα, με μεγάλα μπορντό κεφαλαία γράμματα, τα ονόματα των συγγραφέων JEAN-CLAUDE CARRIERE & UMBERTO ECO, καθιστούν  εγγύηση, για μένα τουλάχιστον, πως όποιος το διαβάσει θα χάσει κάθε ελπίδα, που πιθανόν να είχε, για ... την απαλλαγή του από τα βιβλία!!
Το βιβλίο το ανακάλυψα, κατά τύχη, χθες και ίσα που το ξεφύλλισα. Σίγουρα δεν ανήκω στην κατηγορία των ανθρώπων που ελπίζουν να απαλλαγούν από τα βιβλία, ακριβώς το αντίθετο θα έλεγα. Οπότε  έναν  τέτοιο, πολλά υποσχόμενο τίτλο, το είδα σα κάποιας μορφής...σύμμαχο, στην προσπάθειά μου να εμπλέκω τους μαθητές σε αναγνωστικές διαδικασίες, μέσα από τις λέσχες ανάγνωσης!
Παραθέτω ένα απόσπασμα το οποίο, νομίζω, πρέπει να προβληματίσει όλους, ιδιαίτερα δε όσους εμπλέκονται με την εκπαίδευση. Είναι ένα απόσπασμα από το διάλογο μεταξύ των δύο συγγραφέων σχετικά με τη λειτουργία και το ρόλο της μνήμης, που μας έχει απασχολήσει και στο παρελθόν, με κάποια ίσως άλλη προσέγγιση, εκείνη  του θυμάμαι όσα ξέρω, του Ουναμούνο.
 Λένε, λοιπόν οι συνδιαλεγόμενοι συγγραφείς:

Ζ.Κ.Κ.: Αλλά, αν έχουμε στη διάθεσή μας τα πάντα για τα πάντα, χωρίς φιλτράρισμα, εν ολίγοις χωρίς να υπάρχουν περιορισμοί στις πληροφορίες στις οποίες έχουμε πρόσβαση μέσω των υπολογιστών μας, τότε τι θα σημαίνει η μνήμη; Ποιο θα είναι το νόημα αυτής της λέξης; Όταν θα έχουμε δίπλα μας έναν ηλεκτρονικό υπηρέτη ικανό να απαντάει σε όλα τα ερωτήματα μας, ακόμα και σ' εκείνα που δεν μπορούμε καν να διατυπώσουμε, τι θα απομείνει να μάθουμε; Όταν ο προσθετικός τεχνητός εγκέφαλός μας θα ξέρει τα πάντα, απολύτως τα πάντα, τι θα μένει να μάθουμε;

Ου. Ε.: Την τέχνη της σύνθεσης.

Ζ.Κ.Κ.: Ναι. Αλλά και την πράξη της εκμάθησης, Επειδή το να μαθαίνεις μαθαίνεται.

Ου. Ε.: Ναι,, πρέπει να μάθουμε πώς να ελέγχουμε μια πληροφορία της οποίας την αυθεντικότητα δεν μπορούμε να επαληθεύσουμε. Προφανώς, είναι το δίλλημα των εκπαιδευτικών. Για να ετοιμάσουν τα μαθήματά τους, οι μαθητές, οι φοιτητές θα αντλήσουν από το Διαδίκτυο τις πληροφορίες που χρειάζονται, χωρίς να γνωρίζουν αν αυτές οι πληροφορίες είναι σωστές. Και πώς θα μπορούσαν να ξέρουν; Συμβουλεύω, λοιπόν, τους εκπαιδευτικούς να ζητούν από τους μαθητές τους, όταν τους αναθέτουν μια εργασία, να κάνουν την ακόλουθη έρευνα: σχετικά με το προτεινόμενο θέμα, να βρίσκουν δέκα διαφορετικές πηγές πληροφοριών και να τις συγκρίνουν. Με αυτόν τον τρόπο θα ασκούν το κριτικό τους πνεύμα έναντι του Διαδικτύου, θα μαθαίνουν να μη δέχονται τα πάντα άκριτα.

Ζ.Κ.Κ.: Το ζήτημα του φιλτραρίσματος σημαίνει, επίσης, ότι πρέπει να αποφασίζουμε τι πρέπει να διαβάζουμε. Κάθε βδομάδα, οι εφημερίδες μας επισημαίνουν δεκαπέντε αριστουργήματα που "δεν πρέπει να χάσουμε", σε κάθε τομέα της δημιουργίας.

Ου. Ε.: Γι' αυτό έχω διατυπώσει τη "θεωρία του αποδεκατισμού". Ας πάρουμε τη δοκιμιογραφία. Αρκεί να διαβάζεις ένα βιβλίο στα δέκα. Για τα υπόλοιπα ανατρέχεις στη βιβλιογραφία, στις υποσημειώσεις, και αντιλαμβάνεσαι αμέσως αν οι παραπομπές είναι σοβαρές ή όχι. Αν το έργο είναι ενδιαφέρον, δεν είναι αναγκαίο να το διαβάσεις, αφού ασφαλώς θα σχολιάζεται, θα μνημονεύεται, θα κριτικάρεται στα υπόλοιπα έργα, συμπεριλαμβανομένου και αυτού που αποφάσισες να διαβάσεις. Εξάλλου, αν είσαι πανεπιστημιακός, σου στέλνουν τόσο μεγάλες ποσότητες, έντυπου υλικού πριν από τη δημοσίευση του βιβλίου, ώστε δεν σου περισσεύει χρόνος να το διαβάσεις όταν εκδοθεί. Ούτως ή άλλως είναι συχνά παρωχημένο όταν φτάνει στα χέρια σου. Και δεν χρειάζεται καν να αναφερθώ σε αυτά που στην Ιταλία ονομάζονται "μαγειρεμένα και φαγωμένα", βιβλία, δηλαδή γραμμένα επ' ευκαιρία γεγονότων και συγκυριών, που δε δικαιολογούν να χάσεις το χρόνο σου.

Από το παραπάνω απόσπασμα καταλήγω στα εξής συμπεράσματα:
Ο ρόλος της μνήμης, καθώς και το νόημά της θα πρέπει να αναθεωρηθούν. Η μνήμη χάνει πλέον την πρωταρχική της λειτουργία, αυτήν της καταγραφής κι αναπαραγωγής γνώσεων και αποκτά ένα ρόλο διοικητικό, διοργανωτικό, που κρίνει, κατευθύνει, καθοδηγεί και ... ηγείται, εν πολλοίς, των αποθησαυρισμένων, εκτός μνήμης,  γνώσεων. Επι πλέον, επιλέγει μεταξύ των συσσωρευμένων πληροφοριών αυτές που είναι ο θησαυρός και τις διαχωρίζει από τις άλλες κάνοντας delete στις δεύτερες! Για να πετύχει τον σκοπό αυτόν αναπτύσσει κι εφαρμόζει θεωρίες, όπως του αποδεκατισμού, που προτείνει ο Eco. Δεν υπάρχει τελικά λόγος να διαβάσουμε το πλέον ενδιαφέρον βιβλίο, αφού αυτό θα αναφέρεται, θα σχολιάζεται, θα αναλύεται σε όλα τα λιγότερο ενδιαφέροντα. 
Με τον τρόπο αυτόν, διαβάζοντας δηλαδή κάποιες από τις...δευτεράντζες(!), εξοικονομούμε πολύτιμο χρόνο! Αναρωτιέμαι, αν κατά αναλογία, θα μπορούσαμε να πούμε: "Δεν υπάρχει λόγος να συναναστρεφόμαστε καλλιεργημένους και σημαντικούς ανθρώπους, αφού όλοι οι υπόλοιποι, οι λιγότερο καλλιεργημένοι και σημαντικοί θα μιλούν γι' αυτούς."

Ο Umberto Eco, έχει απόλυτο δίκαιο έτσι όπως τα λέει, παρόλο που εγώ αντιδρώ κι εξίσταμαι επειδή  δυσκολεύομαι να προσαρμοστώ στα νέα δεδομένα, σχετικά με το ρόλο και το νόημα της μνήμης. Στην πράξη δεν κάνω κάτι διαφορετικό από αυτά που μας συμβουλεύει ο Eco! Πολλά βιβλία, ακόμη και κλασικής λογοτεχνίας, τα γνωρίζω από σχολιασμούς ή επισκοπήσεις κι αυτό καθόλου δε με εμποδίζει να εκφέρω άποψη :) Άλλωστε ένα από τα βιβλία αναφοράς που χρησιμοποιώ συχνά είναι το
"ΠΩΣ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ ΔΙΑΒΑΣΕΙ", του Pierre Bayard, καθηγητή Λογοτεχνίας στο παρισινό πανεπιστήμιο Vincennes-Saint-Denis, το οποίο  κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ. Ο Bayard γράφει:
" Ανάμεσα σ΄ένα προσεκτικά διαβασμένο βιβλίο και ένα βιβλίο που δεν έχουμε πιάσει ποτέ στα χέρια μας, και ούτε έχουμε ποτέ ακούσει έστω κάτι γι' αυτό, υπάρχουν πολλά ενδιάμεσα επίπεδα τα οποία αξίζει να μελετήσουμε με μεγάλη επιμέλεια."
Αντιστοίχως, πιστεύω πως ανάμεσα στη γνώση που αποκτούμε βιωματικά και σ' αυτή που αποκτούμε "εικονικά" και την καταχωρούμε λιγότερο στη φυσική και περισσότερο στην τεχνητή μας μνήμη, υπάρχουν πολλά ενδιάμεσα επίπεδα τα οποία, όχι απλά αξίζει αλλά, οφείλουμε επιπλέον να μελετήσουμε με μεγάλη επιμέλεια, αναπτύσσοντας νέες θεωρίες, αναφορικά με τη Μετα-μνήμη και τη λειτουργία της,  ή αναμορφώνοντας παλιότερες, όπως το ξυράφι του Όκαμ, που θα μπορούσε να μετασχηματιστεί σε κάποια θεωρία αποδεκατισμού σαν κι αυτήν που προτείνει ο Eco. 
Το παρήγορο είναι πως αυτή η ενδελεχής αναζήτηση μεθόδων και θεωριών γύρω από τις Μεταγνωστικές διαδικασίες και τις νέες αρμοδιότητες την μνήμης, εμπεριέχει, έστω και σε υπολανθάνουσα κατάσταση, την υπόσχεση: "ΜΗΝ ΕΛΠΙΖΕΤΕ ΝΑ ΑΠΑΛΛΑΓΕΙΤΕ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ", που  οι Carrier και Eco χαριτολογώντας την εξέφρασαν, θα έλεγα,  με τη μορφή προειδοποίησης ή...απειλής :)

--------------------------------------------------------------------------------------------------
Πραγματικά θα ήθελα όλες αυτές οι 'απειλές' που σφυροκοπούν  πάνω από το κεφάλι μας, σχετικά με την οικονομική  κατάσταση της χώρας, της Ευρώπης, του κόσμου όλου, να μπορούσαν με την ίδια (θεωρητική) ευκολία να μετασχηματιστούν, σε ... υποσχέσεις που θα γίνουν πράξη και τα σενάρια που θα οδηγήσουν σε λύση κι έξοδο από την κρίση να μην είναι τίποτε περισσότερο από  απλά και προσβάσιμα κείμενα,  όπως αυτά που διαβάζουμε στις σελίδες των βιβλίων, από τα οποία, όπως φαίνεται, δε θα απαλλαγούμε ποτέ...