Η "διερεύνηση" των δυνατοτήτων των μαθητών της Α' Λυκείου, στην αρχή της σχολικής χρονιάς, είναι μια διαδικασία που πάντοτε με γοητεύει. Προβλέπονται άλλωστε τα λεγόμενα "διαγνωστικά" τεστ, με τα οποία τόσο εμείς όσο και οι μαθητές μας διερευνούμε τι γνωρίζουν και τι έχουν κατανοήσει ή παρανοήσει κατά την θητεία τους στην προηγούμενη σχολική βαθμίδα.
Η όσο το δυνατόν καλύτερη εικόνα των υπαρχουσών γνώσεων των μαθητών αφενός βοηθάει στον καλύτερο δυνατό σχεδιασμό των μαθημάτων, αφετέρου φέρνει τα παιδιά αντιμέτωπα με το -πιθανό- έλλειμμα γνώσεών τους, που συχνά στο σχολείο το ... εξωραϊζουμε ή -για λόγους ... ευκολίας- το προσπερνάμε. Αλλά αυτό είναι ένα θέμα που απαιτεί μεγάλη συζήτηση και για το οποίο ευθύνη έχουν γονείς, κοινωνία, εκπαιδευτικοί και εκπαιδευτική πολιτική...
Φέτος, για να διερευνήσω τις δυνατότητες των παιδιών, στα τρία τμήματα της Α' που διδάσκω, αποφάσισα να βάλω το διαγνωστικό τεστ που προτείνει στον ιστότοπό του ο σχολικός σύμβουλος, κος Δημήτριος Σπαθάρας, επειδή αφενός είναι αρκετά σύντομο, και αφετέρου καλύπτει περίπου όλη τη γυμνασιακή ύλη. Βέβαια ο κος Σπαθάρας μας συμβουλεύει να διαμορφώσουμε το τεστ κατάλληλα, αλλά εγώ -για τους δικούς μου λόγους- το έδωσα στους μαθητές χωρίς καμία αλλαγή.
Το συγκεκριμένο τεστ έχει ακόμη ένα πλεονέκτημα, διορθώνεται γρήγορα. Και όταν πρέπει να διορθώσεις σε μια ή δύο ημέρες 81 γραπτά, τότε ο χρόνος της διόρθωσης είναι υπολογίσιμος.
Πιθανόν να αναρωτηθεί κάποιος γιατί να τα διορθώσω σε μία ή δύο μέρες.
Απαντώ: επειδή στο επόμενο μάθημα, όποτε είναι αυτό, θα πρέπει να επιστραφούν τα τεστ διορθωμένα, για να γίνει συζήτηση γύρω απο τα λάθη και από τα σωστά. Πρέπει να εντοπιστούν οι αδυναμίες, οι ελλείψεις, οι απροσεξίες και οι παρανοήσεις. Να μπουν στο τραπέζι όλα ή, αν όχι όλα, τα περισσότερα. Απροκάλυπτα και ειλικρινά. Πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα γραπτά αυτά με τρόπο που θα αγγίξει τις ευαίσθητες χορδές του κάθε παιδιού. Πρέπει να διαμορφώσουν το κατάλληλο κλίμα, ώστε να λειτουργήσουν καταλυτικά στα κίνητρα για μάθηση.
Αν δεν επιστραφούν τα τεστ στο επόμενο μάθημα, αν περάσει λίγος ή πολύς καιρός από τη μέρα της εξέτασης μέχρι τη μέρα της παρόδοσης των γραπτών, τότε χάνεται σε μεγάλο βαθμό η συνέχεια και η δυναμική της διαγνωστικής διαδικασίας. Όσο πιο γρήγορα σχηματίσουν τα παιδιά τη μαθηματική τους "αυτοεικόνα" τόσο πιο γρήγορα και πιο συστηματικά θα εμπλακούν στο μάθημα. Το θέμα είναι πώς θα είναι αυτή η εικόνα και πόσο μπορεί να παρέμβει ο δάσκαλος, ώστε -ειδικά σε εκείνους που ... φοβούνται το μάθημα- να καλλιεργηθεί η πίστη του εφικτού, της δυνατότητας και της προσδοκίας.
Ωραία τα λέμε και τα γράφουμε όλα αυτά. Λίγες λέξεις. Δυο τρεις σειρές κείμενο.
Στην πράξη όμως; Πώς να χωρέσει μια τέτοια διαδικασία σε μια διδακτική ώρα;
Η σωστή ψυχολογική προετοιμασία των μαθητών απαιτεί τον χρόνο της και τους χειρισμούς της. Σε πολλά η διαδικασία αυτή μου θυμίζει την ιστιοπλοΐα. Όσο πιο μεγάλο το σκάφος, τόσο πιο μακρύ το ταξίδι και όσο πιο μακρύ το ταξίδι τόσο πιο απαιτητική η προετοιμασία του. Οι έλεγχοι, τα πανιά, οι μούδες, τα εφόδια... Πώς να βγεις στην ανοιχτή θάλασσα, χωρίς να προβλέψεις, χωρίς να σιγουρευτείς, χωρίς να πάρεις τα μέτρα σου;
Κι εμείς σε ανοιχτή θάλασσα βγαίνουμε. Κάθε χρόνο.
Μια θάλασσα παιδιών με τα οποία δενόμαστε, συμπορευόμαστε και συμπλέουμε.
Φέτος, ξεκίνησα στο Γυμνάσιο. Μετά πήγα στο Λύκειο. Έβαλα τα διαγνωστικά τεστ. Τα διόρθωσα. Τα επέστρεψα στα παιδιά. Τα συζητήσαμε, αλλά δεν μας έφτασε μια ώρα. Πήραμε και δεύτερη. Δεν πρέπει κανείς να υποτιμά την προετοιμασία. Ποτέ δεν βγαίνουμε στη θάλασσα απροετοίμαστοι. Το είπαμε. Κι εμείς προετοιμαστήκαμε. Δημιούργηθηκε ένα καλό κλίμα, σχεδόν όμορφο. Το κλίμα αυτό το μεταφέραμε και στο μάθημα της Γεωμετρίας, όπου δεν έβαλα τεστ. Περιορίστηκα σε "νοητικά πειράματα", όπως το παρακάτω:
Ας υποθέσουμε ότι λύνω μια άσκηση με ευθείες στον πίνακα και κάποια στιγμή ρωτάω τους μαθητές μου: Λοιπόν, τι συμπεραίνουμε για αυτές τις δύο ευθείες; Σηκώνει το χέρι του ο Χαράλαμπος και του δίνω τον λόγο.
"Για πες, Χαράλαμπε" του λέω.
"Αυτές οι ευθείες είναι ίσες, κυρία!"
Για απαντήστε μου εσείς τώρα: μπορεί να είναι σωστή η απάντηση του Χαράλαμπου;
Σε δύο τμήματα έκανα σήμερα αυτό το πείραμα Αρκετά χέρια σηκώθηκαν. Κάποιοι δικαίωσαν τον Χαράλαμπο. "Σωστά απάντησε. Μπορεί να είναι ίσες οι ευθείες", είπαν.
Κάποιοι άλλοι διαφώνησαν.
Ήταν και δύο, ο Στέλιος και η Μαρκέλλα, που δεν διαφώνησαν απλώς, αλλά εξήγησαν τους λόγους της διαφωνίας τους.
Η Μαρκέλλα είπε: "Στην ερώτηση 'τι είναι δύο ευθείες μεταξύ τους', συνήθως απαντάμε ότι είναι παράλληλες ή κάθετες".
Ο Στέλιος πάλι, πήγε κατευθείαν στην καρδιά του προβλήματος."Οι ευθείες δεν έχουν αρχή και τέλος, άρα δεν μπορούν να είναι ίσες", είπε.
Και είχε απόλυτο δίκαιο. Πώς να συγκρίνεις μεταξύ τους μη μετρήσιμες έννοιες;
Οι απαντήσεις των δύο παιδιών, όπως ήταν αναμενόμενο, μου έδωσαν την ευκαιρία να σχολιάσω και να συγκρίνω την "εμπειρική-στατιστική" απάντηση, που έδωσε η Μαρκέλλα με τη "λογική-εννοιολογική" απάντηση του Στέλιου. Και κατά συνέπεια να τονίσω τη διαφορά των Μαθηματικών και των Φυσικών Επιστημών.
Η συμμετοχή και η προσοχή τους με έπεισε πως τα διαγνωστικά τεστ που είχαν προηγηθεί, έπαιξαν τον ρόλο τους καλά. Δεν ξέρω αν "μέτρησαν" επακριβώς τις υπάρχουσες γνώσεις των παιδιών, ξέρω όμως πως μας έδεσαν και μας έφεραν κοντά!
Αν και κάπως αργά, εύχομαι σε όλους μια όμορφη σχολική χρονιά!
-------------------------------------------------------------------------------------------
Πιθανόν να αναρωτηθεί κάποιος γιατί να τα διορθώσω σε μία ή δύο μέρες.
Απαντώ: επειδή στο επόμενο μάθημα, όποτε είναι αυτό, θα πρέπει να επιστραφούν τα τεστ διορθωμένα, για να γίνει συζήτηση γύρω απο τα λάθη και από τα σωστά. Πρέπει να εντοπιστούν οι αδυναμίες, οι ελλείψεις, οι απροσεξίες και οι παρανοήσεις. Να μπουν στο τραπέζι όλα ή, αν όχι όλα, τα περισσότερα. Απροκάλυπτα και ειλικρινά. Πρέπει να χρησιμοποιηθούν τα γραπτά αυτά με τρόπο που θα αγγίξει τις ευαίσθητες χορδές του κάθε παιδιού. Πρέπει να διαμορφώσουν το κατάλληλο κλίμα, ώστε να λειτουργήσουν καταλυτικά στα κίνητρα για μάθηση.
Αν δεν επιστραφούν τα τεστ στο επόμενο μάθημα, αν περάσει λίγος ή πολύς καιρός από τη μέρα της εξέτασης μέχρι τη μέρα της παρόδοσης των γραπτών, τότε χάνεται σε μεγάλο βαθμό η συνέχεια και η δυναμική της διαγνωστικής διαδικασίας. Όσο πιο γρήγορα σχηματίσουν τα παιδιά τη μαθηματική τους "αυτοεικόνα" τόσο πιο γρήγορα και πιο συστηματικά θα εμπλακούν στο μάθημα. Το θέμα είναι πώς θα είναι αυτή η εικόνα και πόσο μπορεί να παρέμβει ο δάσκαλος, ώστε -ειδικά σε εκείνους που ... φοβούνται το μάθημα- να καλλιεργηθεί η πίστη του εφικτού, της δυνατότητας και της προσδοκίας.
Ωραία τα λέμε και τα γράφουμε όλα αυτά. Λίγες λέξεις. Δυο τρεις σειρές κείμενο.
Στην πράξη όμως; Πώς να χωρέσει μια τέτοια διαδικασία σε μια διδακτική ώρα;
Η σωστή ψυχολογική προετοιμασία των μαθητών απαιτεί τον χρόνο της και τους χειρισμούς της. Σε πολλά η διαδικασία αυτή μου θυμίζει την ιστιοπλοΐα. Όσο πιο μεγάλο το σκάφος, τόσο πιο μακρύ το ταξίδι και όσο πιο μακρύ το ταξίδι τόσο πιο απαιτητική η προετοιμασία του. Οι έλεγχοι, τα πανιά, οι μούδες, τα εφόδια... Πώς να βγεις στην ανοιχτή θάλασσα, χωρίς να προβλέψεις, χωρίς να σιγουρευτείς, χωρίς να πάρεις τα μέτρα σου;
Κι εμείς σε ανοιχτή θάλασσα βγαίνουμε. Κάθε χρόνο.
Μια θάλασσα παιδιών με τα οποία δενόμαστε, συμπορευόμαστε και συμπλέουμε.
Φέτος, ξεκίνησα στο Γυμνάσιο. Μετά πήγα στο Λύκειο. Έβαλα τα διαγνωστικά τεστ. Τα διόρθωσα. Τα επέστρεψα στα παιδιά. Τα συζητήσαμε, αλλά δεν μας έφτασε μια ώρα. Πήραμε και δεύτερη. Δεν πρέπει κανείς να υποτιμά την προετοιμασία. Ποτέ δεν βγαίνουμε στη θάλασσα απροετοίμαστοι. Το είπαμε. Κι εμείς προετοιμαστήκαμε. Δημιούργηθηκε ένα καλό κλίμα, σχεδόν όμορφο. Το κλίμα αυτό το μεταφέραμε και στο μάθημα της Γεωμετρίας, όπου δεν έβαλα τεστ. Περιορίστηκα σε "νοητικά πειράματα", όπως το παρακάτω:
Ας υποθέσουμε ότι λύνω μια άσκηση με ευθείες στον πίνακα και κάποια στιγμή ρωτάω τους μαθητές μου: Λοιπόν, τι συμπεραίνουμε για αυτές τις δύο ευθείες; Σηκώνει το χέρι του ο Χαράλαμπος και του δίνω τον λόγο.
"Για πες, Χαράλαμπε" του λέω.
"Αυτές οι ευθείες είναι ίσες, κυρία!"
Για απαντήστε μου εσείς τώρα: μπορεί να είναι σωστή η απάντηση του Χαράλαμπου;
Σε δύο τμήματα έκανα σήμερα αυτό το πείραμα Αρκετά χέρια σηκώθηκαν. Κάποιοι δικαίωσαν τον Χαράλαμπο. "Σωστά απάντησε. Μπορεί να είναι ίσες οι ευθείες", είπαν.
Κάποιοι άλλοι διαφώνησαν.
Ήταν και δύο, ο Στέλιος και η Μαρκέλλα, που δεν διαφώνησαν απλώς, αλλά εξήγησαν τους λόγους της διαφωνίας τους.
Η Μαρκέλλα είπε: "Στην ερώτηση 'τι είναι δύο ευθείες μεταξύ τους', συνήθως απαντάμε ότι είναι παράλληλες ή κάθετες".
Ο Στέλιος πάλι, πήγε κατευθείαν στην καρδιά του προβλήματος."Οι ευθείες δεν έχουν αρχή και τέλος, άρα δεν μπορούν να είναι ίσες", είπε.
Και είχε απόλυτο δίκαιο. Πώς να συγκρίνεις μεταξύ τους μη μετρήσιμες έννοιες;
Οι απαντήσεις των δύο παιδιών, όπως ήταν αναμενόμενο, μου έδωσαν την ευκαιρία να σχολιάσω και να συγκρίνω την "εμπειρική-στατιστική" απάντηση, που έδωσε η Μαρκέλλα με τη "λογική-εννοιολογική" απάντηση του Στέλιου. Και κατά συνέπεια να τονίσω τη διαφορά των Μαθηματικών και των Φυσικών Επιστημών.
Η συμμετοχή και η προσοχή τους με έπεισε πως τα διαγνωστικά τεστ που είχαν προηγηθεί, έπαιξαν τον ρόλο τους καλά. Δεν ξέρω αν "μέτρησαν" επακριβώς τις υπάρχουσες γνώσεις των παιδιών, ξέρω όμως πως μας έδεσαν και μας έφεραν κοντά!
Αν και κάπως αργά, εύχομαι σε όλους μια όμορφη σχολική χρονιά!
-------------------------------------------------------------------------------------------
