Παρασκευή 17 Ιουλίου 2009

ΝΑ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΜΕ ΠΟΤΕ ΘΑ ΠΕΣΕΙ ΤΟ ΜΗΛΟ Ή ΜΗΠΩΣ ΟΧΙ;

Οι ερωτήσεις που μου θέτει ο καλός μου φίλος ΔΧ τον τελευταίο καιρό αποτελούν ένα είδος "every day dialectic" που έχει γίνει ένα γοητευτικό νοητικό παιχνίδι, επηρεασμένο κι από τα διάφορα αναγνώσματα. Μάλλον, για να είμαι πιο ειλικρινής, θα πρέπει να το διατυπώσω αντιστρόφως: η αναζήτηση απαντήσεων στις ερωτήσεις που θέτει ο καλός μου φίλος ΔΧ είναι που επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την επιλογή των αναγνωσμάτων, αλλά συνήθως είναι η τύχη που αποφασίζει πότε και πού θα βρεθεί μια ικανοποιητική απάντηση από το σύνολο όλων των απαντήσεων που θα μπορούσαν αξιοπρεπώς να σταθούν απέναντι σε ένα συγκεκριμένο ερώτημα. Μερικές φορές δεν υπάρχει καν απάντηση, υπάρχουν μόνο διάφορα άλλα τερτίπια που μοιάζουν με απαντήσεις κι εμφανίζονται μέσα στις σελίδες ενός βιβλίου φαινομενικά άσχετου και ίσως ίσως κι αδιάφορου. Όπως ας πούμε για την ερώτηση: "να περιμένουμε πότε θα πέσει το μήλο ή να κάνουμε κάτι κι εμείς;" η απάντηση εμφανίστηκε στη σελίδα 16 του βιβλίου "ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΕΓΚΩΜΙΟ", του Antonio Tabucchi, που δεν είναι ακριβώς βιβλίο, επειδή είναι μια μόνο διάλεξη που έδωσε ο συγγραφέας στο ΙΤΑΛΙΚΟ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΑΘΗΝΩΝ, πέρυσι τον Μάη, και δεν είναι ακριβώς εγκώμιο, αφού στο πρώτο μέρος τουλάχιστον είναι ένας λίβελος που απευθύνεται στους εχθρούς της μοντέρνας λογοτεχνίας και μόνο από τη μέση και μετά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εγκώμιο. Άρα είναι ημιεγκώμιο ή ημιλίβελος, εξαρτάται από το πως βλέπει κανείς τα πράγματα. Αλλά θα γράψω το απόσπασμα που κολλάει πολύ με το μήλο της ερώτησης που έχω να απαντήσω και θα αφήσω τα σχόλια για σας.

Η λογοτεχνία όπως και η επιστήμη, είναι προφανώς δημιουργική, με την έννοια ότι παράγει κάτι που πριν δεν υπήρχε, δηλαδή επινοεί. Αλλά, όπως και η επιστήμη, δεν περιορίζεται σε αυτό, που είναι ήδη εξαιρετικό: η λογοτεχνία ανακαλύπτει. Με την έννοια ότι ανακαλύπτει κάτι που υπήρχε ήδη αλλά εμείς δεν το γνωρίζαμε. Για παράδειγμα, ο Νεύτων δεν "επινόησε" το νόμο της βαρύτητας: απλώς τον ανακάλυψε. Και , με έναν μαθηματικό τύπο, τον μετέτρεψε σε λογική γνώση. Η περίφημη ιστοριούλα του μήλου που πέφτει στο κεφάλι του, δεν ήταν παρά το ανέκδοτο με το οποίο απεικονίστηκε η σημασία της διαίσθησης, δηλαδή της προ-λογικής γνώσης. Είναι φανερό ότι το μήλο θα συνέχιζε να πέφτει αιωνίως και χωρίς τον Νεύτωνα, μόνο που εκείνος διαισθάνθηκε το γιατί της πτώσης και το εξήγησε με έναν επιστημονικό τύπο. Έτσι όπως είναι φανερό ότι εκείνα τα άτομα που δεν ερωτεύονται ένα άλλο άτομο αλλά μόνο την ιδέα του έρωτα, αποτελούν μια ανθρώπινη κατηγορία που υπάρχει από πάντα. Σήμερα όμως αυτή την υπόγεια "σύγχιση" ανάμεσα στο αντικείμενο και στην ιδέα του, την ονομάζουμε μποβαρισμό. Ο μποβαρισμός υπήρχε πριν από την Έμμα Μποβαρύ: η μεγαλοφυΐα του Flaubert συνίσταται στο ότι τη μετέτρεψε σε λογοτεχνία. Ο Flaubert δεν επινόησε τον μποβαρισμό, απλώς τον ανακάλυψε. Η λογοτεχνία είναι χρήσιμη και σε αυτό.

Επιγραμματικά κι ανακεφαλαιώνοντας να πω πως τόσο η βαρύτητα όσο και ο μποβαρισμός ανακαλύφτηκαν (και δεν επινοήθηκαν) η πρώτη μέσω της επιστήμης ο δεύτερος μέσω της λογοτεχνίας.

Τώρα για το αν θα περιμένουμε πότε θα πέσει το μήλο ή αν θα βάλλουμε το κεφάλι μας από κάτω κουνώντας συνάμα τα κλαδιά ... νομίζω ότι έχει να κάνει με το πόσο μποβαριστές είμαστε!!! Άσχετο και προφανώς αστειεύομαι, αλλά υπάρχουν ερωτήσεις που δεν έχουν απάντηση ή που και το ΝΑΙ και το ΟΧΙ μπορούν αν αποδειχτούν εξίσου σωστά...
Εν πάση περιπτώσει, ευτυχώς τελικά που υπάρχει και η λογοτεχνία για να συμπληρώνει τα κενά και τα ελλείμματα, αφού όπως λέει κάπου στη διάλεξή του και ο Tabucchi: " λογοτεχνία ουσιαστικά είναι μια οπτική του κόσμου διαφορετική από αυτήν που επιβάλλει η κυρίαρχη σκέψη [ ... ] και ένα χρέος της λογοτεχνίας είναι κι αυτό: να χώνει τη μύτη της εκεί που αρχίζουν οι αποσιωπήσεις..."

2 σχόλια:

  1. Γεια σου nina,

    Ας πάρουμε την πρόταση «Να περιμένουμε πότε θα πέσει το μήλο ή όχι;» και ας την βάλουμε στο σύστημα της γλώσσας μας. Για να μπορέσουμε να δώσουμε απάντηση, νομίζω, χρειάζεται να προσθέσουμε κάτι ακόμη, μια εξήγηση, το λόγο για τον οποίο ασχολούμαστε με το μήλο. Αν είναι για να το φάμε, τότε καλό είναι να μην περιμένουμε μέχρι να πέσει... αν είναι για να δούμε αν τελικά καταλήγει στη γη μετά την πτώση, τότε καλό είναι να περιμένουμε γιατί το κούνημα των κλαδιών θα αλλοιώσει την κίνηση, βέβαια όχι το αποτέλεσμα (πιθανόν...!). Αντιλαμβανόμαστε πως η ερώτηση που τίθεται πρέπει να έχει κάποια χαρακτηριστικά ώστε να μπορεί να απαντηθεί (θυμάμαι μια ιστορία κάποιου που βρίσκει ένα σοφό αλλά οι ερωτήσεις που του κάνει δεν παίρνουν τις απαντήσεις που περιμένει...). Φυσικά και η πρόταση «Η προηγούμενη πρόταση δεν έχει απάντηση» είναι μια απάντηση... αλλά εκεί αναγκαστικά μπλέκουμε με το άπειρο...
    Από την άλλη, αν μείνουμε λίγο περισσότερο στο νόημα της πρότασης, αντιλαμβανόμαστε πως ότι και να κάνουμε κάτι θα συμβεί... και άρα θα πρέπει να αναλάβουμε την ευθύνη της απόφασης μας και συνεπώς της ύπαρξής μας. Ότι δηλαδή, επειδή υπάρχουμε συμβαίνουν πράματα...
    Φαίνεται όμως πως τα πράγματα μπορούν μέχρις ένα σημείο να επιταχυνθούν από εμάς. Θέλω να πω πως αν το μήλο θέλει χρόνο για να ωριμάσει, δεν θα αρκεί ένα απλό κούνημα των κλαδιών για να πέσει. Ίσως και μετά από ένα δυνατό τράνταγμα το μόνο που θα κατορθώσουμε είναι να ρίξουμε μερικά φύλλα... Αν βέβαια θέλουμε να το φάμε τότε αναγκαστικά περιμένουμε.
    Που καταλήγουμε; Αυτό που πιστεύω είναι πως η απόφαση που θα πάρουμε αφορά εμάς (το σύνολο των καταστάσεων μας σε μια δεδομένη στιγμή) και άρα θα υπάρξουν τουλάχιστον τόσες απαντήσεις όσες είναι και οι καταστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε (ή μπορεί να βρεθούμε) επί τον αριθμό των ανθρώπων... (πάλι πάμε για το άπειρο, δεν αποφεύγεται εύκολα αυτό!). (κάτι σαν την ακολουθία –1+1-1+1-1+1-.... που κάνει και 1 και 0).

    Όσο αφορά στη δημιουργία (χωρίς να θέλω να μπω σε θεολογικά χωράφια) με εκφράζει αυτό που είχε πει ο Μιχαήλ Άγγελος για τα γλυπτά του «Αυτό που κάνω είναι να ξύνω την πέτρα που καλύπτει τις μορφές» (ή κάτι τέτοιο) και φαίνεται πολύ καλά στα γλυπτά «I Prigioni» που βρίσκονται στη Φλωρεντία στην Galleria dell'Accademia. (Συγκλονιστικά!)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. γεια σου yoyo!

    σε ευχαριστώ για το πολύ ενδιαφέρον κι εκτενές σχόλιο σου. Πιστεύω κι εγώ, ακριβώς σαν και σένα, πως για να δώσει κανείς απάντηση, πέρα από τη σαφήνεια που απαιτείται στη διατύπωση της ερώτησης, οφείλει ο ίδιος να γνωρίζει τι ακριβώς είναι αυτό που ΘΕΛΕΙ! (να γευτεί, όπως λες ένα μήλο ή να μελετήσει ένα φυσικό - ή και αφύσικο(!) φαινόμενο).

    Αλλά εδώ ακριβώς αρχίζει και το δύσκολο. Είναι δυνατόν να γνωρίζει κανείς απόλυτα αυτό που θέλει?
    Ας πούμε ότι ξεκινάς μια μέρα, φυσικός ων, να πραγματοποιήσεις ένα πείραμα...Και πιστεύεις πως όλα μέσα σου είναι ξεκαθαρισμένα και οι "αλγόριθμοι" σαφώς διατυπωμένοι και δουλεύουν τα πάντα ρολόι! Αρχίζεις εσύ, ο φυσικός, τις μετρήσεις και τις καταγραφές και σημειώνεις διαδοχικά: 1-1+1-1+1. Τέλος πειράματος, καταγραφή αποτελέσματος: 1. Τέλεια. Και μετά πρέπει να γενικεύσεις και εικάζεις πως το ίδιο ακριβώς γίνεται όταν το επαναλάβεις ν φορές με ν να τείνει (που αλλού? ) στο άπειρο!
    Και τότε αρχίζει το μαθηματικό κομμάτι, η μοντελοποίηση...
    το Sa = 1-1+1-1+1-1+... και εμφανίζονται οι "παρενθέσεις" και τα ταχυδακτυλουργικά κόλπα (πολλοί είναι αυτοί που ισχυρίζονται πως τα μαθηματικά και η μαγεία έχουν κοινή ρίζα) και το γράφεις μια έτσι:
    Sa = (1-1)+(1-1)+(1-1)+...=0
    το ξαναγράφεις μετά κι αλλιώς για έλεγχο:
    Sb = 1-(1-1+1-1+...) και σκέφτεσαι πως Sb = 1 - Sa ή ακόμη καλύτερα, αφού Sb = Sa, 2Sa = 1, που πάει να πει πως Sa = 1/2! Λογικό θα το έβρισκα να αρχίσεις τώρα να ψάχνεις αγωνιώντας το άλλο μισό!
    Που είναι το έτερον ήμισυ?!
    Πώς προκείπτουν αυτά? Πώς γίνεται να είναι:1/2 + 1/2 = 1, μα και 1/2 = 1 και 0 = 1!
    Τι εξισώσεις είναι αυτές?
    Θεέ και Κύριε! Και που να βάλουμε και τη μεταφυσική μέσα!
    Τώρα θυμήθηκα αυτό που μου είπε ένας φίλος μη μαθηματικός:
    "εξίσωση, ως γνωστόν, είναι να επεκτείνεις και να ανακαλύπτεις ταυτολογώντας"!
    Ο τελειότερος ορισμός εξίσωσης που έχω ποτέ ακούσει!

    Σε ευχαριστώ και πάλι yoyo και που μου έδωσες την ευκαιρία να αναφέρω την αγαπημένη μου απειροσειρά και που μου θύμισες έμμεσα τον καλό μου φίλο με τους τέλειους ορισμούς. αλλά και για την αναφορά της Galleria dell'Accademia!
    Σκεφτόμασταν να κάνουμε ένα ταξίδι και μου έδωσες πολύ καλή ιδέα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή