ΑΧΥΡΕΝΙΑ ΣΚΥΛΙΑ

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΖΩΑ

Δυο μέρες πριν μου δώρισε ο Μιχάλης το βιβλίο του John Gray, Αχυρένια Σκυλιά. 

Άρχισα να το διαβάζω ενώ ακόμη βρισκόμασταν στις παρυφές του Ολύμπου, στις οποίες και θα μέναμε, καθώς για διάφορους λόγους αδυνατούσαμε να ανεβούμε στην κορυφή. Η χαλαρή ατμόσφαιρα των διακοπών, η απόσταση από τις υποχρεώσεις του σπιτιού, το άφθονο κρασί, ο λαμπερός ήλιος που αντανακλούσε στη χιονισμένη κορυφή του Ολύμπου και -πάνω από όλα- η καλή παρέα, διαμόρφωσαν ένα τέτοιο κλίμα μέσα στο οποίο η ανάγνωση του πρώτου κεφαλαίου δεν επέφερε εξαρχής το πλήγμα που επρόκειτο να επιφέρει, όταν θα επέστρεφα στη ρουτίνα της καθημερινότητας. Το διάβαζα ανάλαφρα και μάλλον επιφανειακά, αλλά ταυτόχρονα είχα μιαν αίσθηση πως ... γκρεμίζεται ο  κόσμος μου. Απέδωσα αυτήν την υπερβολική εσωτερική κατολίσθηση στη μαγευτική ατμόσφαιρα του χωροχρόνου, φόρεσα μια μεγάλη χαμογελαστή μάσκα και απόλαυσα το διήμερο της απόδρασης. 

Χθες βράδυ, έχοντας πλέον επιστρέψει στο σπίτι, συνέχισα να διαβάζω το βιβλίο και συνέχισα να καταρρέω, αλλά αυτή τη φορά οι συνθήκες δεν επέτρεψαν να αναβάλω τη βαθύτερη μελέτη του αναγνώσματος και την αποφυγή διατύπωσης των ρηξικέλευθων συμπερασμάτων, στα οποία οδηγεί τον αναγνώστη ο Gray.

Ποιος είναι ο Gray; Είναι ομότιμος καθηγητής Ευρωπαϊκής Σκέψης στο London School of Economics και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς στοχαστές.

Τι θα περίμενε ένας αναγνώστης σαν κι εμένα από έναν καθηγητή Ευρωπαϊκής Σκέψης, ακόμη κι αν είχε διαβάσει το κατατοπιστικό οπισθόφυλλο του βιβλίου; Ειλικρινά δεν ξέρω τι θα περίμενε ένας αναγνώστης, ακόμη κι αν ήταν σαν κι εμένα. Ξέρω όμως πως παρόλο που ο τίτλος "Αχυρένια Σκυλιά" με παρέπεμψε σε κάτι που εύκολα διαλύεται και χάνει τη μορφή του, το σχήμα του, την υπόστασή του, δεν μου περνούσε από το μυαλό πως οι θέσεις του Gray θα με έφερναν αντιμέτωπη με μια ... εσωτερική ισχυρή ανεμοθύελλα. Ό,τι πίστευα, ό,τι θεωρούσα αρχή του αξιακού μου συστήματος, βάση της λογικής μου σκέψης, αδιαμφισβήτητη και ακλόνητη στάση ζωής, ταρακουνήθηκε συθέμελα.

Διαπίστωσα πως αυτό που αποκαλείται "μεταμοντερνισμός" και ούτε λίγο ούτε πολύ πάνω του έχω εδραιώσει το κοινωνικο-επαγγελματικό μου προφίλ, θεωρώντας -όπως ακριβώς οι μεταμοντερνιστές υπαγορεύουν- πως δεν υπάρχει φύση, παρά μονάχα ο ρευστός κόσμος των ίδιων μας των κατασκευών, που πάει να πει πως είμαστε το πλήθος των συμβάσεων - λεκτικών, ηθικών, κοινωνικών, κλπ - που κάνουμε, δεν είναι παρά μια παρωχημένη θεωρία, στην οποία μάλιστα, εν πολλοίς, αποδίδεται η αίσθηση κενότητας και απώλειας νοήματος που επικρατεί στις μέρες μας και ειδικά στους νέους ανθρώπους (και ακόμη ειδικότερα στους νέους εκείνους που διαβάζουν πολύ κι αναζητούν σε φιλοσόφους όπως ο Σοπενχάουερ, ο Νίτσε, ο Ράσελ κ.ά. απαντήσεις, αποβλέποντας σε μια...εσωτερική ισορροπία).

Ο John Gray ισχυρίζεται πως, ούτε λίγο ούτε πολύ, ο ανθρωπισμός -που έχει διαπλάσει η δυτική κουλτούρα και έχει γαλουχήσει συνειδητά ή υποσυνείδητα όλους μας, θρησκευόμενους και μη- δεν είναι παρά η εκκοσμίκευση του χριστιανισμού, που έχει θέσει τον άνθρωπο σε ανώτερη θέση από τα υπόλοιπα ζώα, διαμορφώνοντάς του την αντίληψη του ... παντοκράτορα εαυτού. (παντοκράτορα με την έννοια πως υπερισχύει πάντων των λοιπών ζώων και του περιβάλλοντος, εν γένει.)

Τι είναι όμως αυτός ο εαυτός, για τον οποίο έχουμε πάρει το πρόσταγμα να τον έχουμε και ως μέτρο αγάπης; (Βλέπε το "αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν"). Ή, εν πάση περιπτώσει, πώς πιστεύει ο John Gray ότι βλέπουμε εμείς, οι σύγχρονοι (δυτικοί) άνθρωποι τον εαυτό μας;

[...] Θεωρούμε τον εαυτό μας ένα ενιαίο, συνειδητό υποκείμενο και τη ζωή μας το σύνολο των πράξεων του. 

Από όσο γνωρίζω, ναι, έτσι εκλαμβάνουμε τον εαυτό μας, και γι' αυτό άλλωστε μοχθούμε τόσο πολύ, αρχικά για να τον βρούμε και στη συνέχεια για να τον διαμορφώσουμε, να τον αναδείξουμε, να τον προστατεύσουμε, να τον καταστήσουμε κυρίαρχο των καταστάσεων. Όχι;  Τι, "όχι"; Έχω γνωρίσει γυναίκες στην ηλικία μου που δήλωναν: αναζητώ τον εαυτό μου, αλλά και άντρες -συνήθως γύρω στα σαράντα, σ' αυτήν την κρίσιμη περίοδο της ανδρικής ζωής- που κλείστηκαν εις "εαυτόν" - με όποια ερμηνεία αποδίδουν στον όρο - για να τον επαναπροσδιορίσουν! Γιατί λειτουργούμε έτσι; Επειδή έχουμε ανατραφεί με μια πλειάδα ψευδαισθήσεων; Επειδή απλά έχουμε τη δυνατότητα να το κάνουμε; Επειδή είναι στη φύση μας η αμφισβήτηση, η αναζήτηση και η αναθεώρηση; Επειδή είμαστε άλλο από αυτό που -μας έχουν κάνει να- πιστεύουμε ότι είμαστε; Ο Gray συνεχίζει:

Η πρόσφατη γνωσιακή επιστήμη και οι αρχαίες βουδιστικές διδασκαλίες συμφωνούν στο ότι θεωρούν αυτή την κοινή αίσθηση του εαυτού ψευδαισθητική. Αμφότερες θεωρούν την εαυτότητα στους ανθρώπους εξόχως περίπλοκη και αποσπασματική. 

[...] Οι αντιλήψεις μας είναι θραύσματα, επιλεγμένα από έναν ανεξιχνίαστο πλούτο - κανείς όμως δεν κάνει την επιλογή. Ο ίδιος ο εαυτός μας είναι θραυσματικός: 

Σε αντίθεση με αυτό που φαίνεται να συμβαίνει σε μια πρόχειρη ενδοσκόπηση, η        γνωστική διαδικασία δεν ρέει απρόσκοπτα από μια "κατάσταση" σε μια άλλη, αλλά μάλλον συνίσταται σε μια διακοπτόμενη αλληλουχία συμπεριφορικών προτύπων που αναδύονται και καταλαγιάζουν σε μετρήσιμο χρόνο. Αυτή η διαισθητική ιδέα της πρόσφατης νευροεπιστήμης - και της γνωσιακής επιστήμης, εν γένει - είναι θεμελιώδης, αφού μας ανακουφίζει από την τυραννία να αναζητούμε μια συγκεντρωτική μικροσκοπική ανθρώπινη ιδιότητα που να εξηγεί τη φυσιολογική συμπεριφορά του γνωστικού δρώντος.

Είχα φτάσει στη μέση του βιβλίου, όταν το έπιασα πάλι από την αρχή. Να σιγουρευτώ πως σωστά κατάλαβα. Πως καταλήγει κάπου, πως δεν ανακαλεί, πως δεν έχει αντιφάσεις, πως δεν παρουσιάζει ... θραύσματα θεωριών, ερμηνεύοντας ή αφορίζοντας τις φιλοσοφικές θεωρίες από τις οποίες σταδιακά μέχρι σήμερα έχω επιλέξει το υλικό μου, για να πλάσω τον εαυτό μου...  Τι είναι όμως ο εαυτός; 

Νιώθω να ... δειλιάζω, να μη θέλω να ποδοπατήσω σαν ... τα αχυρένια σκυλιά όλα όσα συγκροτούν την ενότητα που θεωρώ εαυτό, δικό μου εαυτό. Από την άλλη είμαι βέβαιη πως η περιέργειά μου θα υπερσκελίσει τη δειλία μου και θα διαβάσω προσεκτικά το βιβλίο του Gray  μέχρι την τελευταία σελίδα, όσες φορές κι αν χρειαστεί να το πιάσω απ' την αρχή. Άλλωστε, αν η θεωρία, η θέαση, η υπόθεση, η εικασία, δεν είναι ανατρεπτική, αν δεν γκρεμίζει τις βεβαιότητες, πώς θα βγούμε, έστω για λίγο, από το ... τέλμα της θλίψης που μας περιβάλλει;

Και πώς, τελικά, θα βιώσουμε ανάλαφρα, έμπλεοι ενσυναίσθησης, αλλά όχι ταύτισης, τις αφηγήσεις των ηρώων σαν αυτή  που διαβάζουμε στο βιβλίο Η Κόλαση του Ανρί Μπαρμπίς:

  Η κούραση, ο μελαγχολικός καιρός (ακούω μια αργή μονότονη βροχή), στο σκοτάδι που έρχεται να μεγαλώσει τη μοναξιά μου και με ψηλώνει άθελά μου, ύστερα κάτι άλλο άγνωστο και ακαθόριστο, όλα αυτά μαζί με θλίβουν. Δεν μ' αρέσει να είμαι θλιμμένος. Τινάζομαι. Τι συμβαίνει λοιπόν; Τίποτα. Τίποτ' άλλο πέρα από μένα.

"Κάτι άλλο άγνωστο και ακαθόριστο"! Αλλά τι είναι το άγνωστο, το ακαθόριστο που προκαλεί αυτήν την αίσθηση; Τι θλίβει τον εαυτό; 

Σταματώ εδώ, επειδή έχω καταλήξει σε αδιέξοδο!

Μέσα μου ξέρω την απάντηση: αυτήν την αίσθηση θλίψης στον εαυτό την προκαλεί ο εαυτός!

Αν όμως απαντήσω έτσι, τότε ο αρχικός μου ισχυρισμός πως το βιβλίο του  Gray με κάνει να προβληματίζομαι για την ορθότητα των δυτικοευρωπαϊκών ανθρωπιστικών και μεταμοντέρνων θεμελιωδών μου αρχών και μου ανοίγει μια καινούρια οπτική, ατονεί, καθώς φαίνεται πως το DNΑ μου είναι ζυμωμένο από το ρητό: πάντων χρημάτων μέτρων άνθρωπος! 

Και, αναρρωτιέμαι αν είναι αυτό, το ψευδαισθητικό - πλην άκριτα αποδεκτό - ρητό, με το οποίο έχουμε γαλουχηθεί, που προκαλεί τη θλίψη... 

Τι συμβαίνει λοιπόν; 

Αλήθεια, γιατί οφείλουμε να έχουμε απάντηση σ' αυτό; Κι αν οφείλουμε, πού θα τη βρούμε; Πού να στρέψουμε το βλέμμα μας; Εκεί που μας έχουν μάθει ότι πρέπει να ψάχνουμε... Πού; Στην πρόοδο; Στην επιστήμη; Στην πίστη; Στον άνθρωπο; Στον εαυτό; Πού;
Ο  Gray μας προτείνει αλλού...
------------------------------------------------------------------------------------------------
Κι εγώ, σε πείσμα του αναγνώσματος και του καιρού, εύχομαι καλή χρονιά!
(γεμάτη πρόοδο, πίστη στον εαυτό, αισιοδοξία, αγάπη δύναμη, αντοχή και υγεία! :))