Κυριακή 30 Δεκεμβρίου 2018

ΑΧΥΡΕΝΙΑ ΣΚΥΛΙΑ

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΖΩΑ

Δυο μέρες πριν μου δώρισε ο Μιχάλης το βιβλίο του John Gray, Αχυρένια Σκυλιά. 
Άρχισα να το διαβάζω ενώ ακόμη βρισκόμασταν στις παρυφές του Ολύμπου, στις οποίες και θα μέναμε, καθώς για διάφορους λόγους αδυνατούσαμε να ανεβούμε στην κορυφή. Η χαλαρή ατμόσφαιρα των διακοπών, η απόσταση από τις υποχρεώσεις του σπιτιού, το άφθονο κρασί, ο λαμπερός ήλιος που αντανακλούσε στη χιονισμένη κορυφή του Ολύμπου και -πάνω από όλα- η καλή παρέα, διαμόρφωσαν ένα τέτοιο κλίμα μέσα στο οποίο η ανάγνωση του πρώτου κεφαλαίου δεν επέφερε εξαρχής το πλήγμα που επρόκειτο να επιφέρει, όταν θα επέστρεφα στη ρουτίνα της καθημερινότητας. Το διάβαζα ανάλαφρα και μάλλον επιφανειακά, αλλά ταυτόχρονα είχα μιαν αίσθηση πως ... γκρεμίζεται ο  κόσμος μου. Απέδωσα αυτήν την υπερβολική εσωτερική κατολίσθηση στη μαγευτική ατμόσφαιρα του χωροχρόνου, φόρεσα μια μεγάλη χαμογελαστή μάσκα και απόλαυσα το διήμερο της απόδρασης. 
Χθες βράδυ, έχοντας πλέον επιστρέψει στο σπίτι, συνέχισα να διαβάζω το βιβλίο και συνέχισα να καταρρέω, αλλά αυτή τη φορά οι συνθήκες δεν επέτρεψαν να αναβάλω τη βαθύτερη μελέτη του αναγνώσματος και την αποφυγή διατύπωσης των ρηξικέλευθων συμπερασμάτων, στα οποία οδηγεί τον αναγνώστη ο Gray.
Ποιος είναι ο Gray; Είναι ομότιμος καθηγητής Ευρωπαϊκής Σκέψης στο London School of Economics και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς στοχαστές.
Τι θα περίμενε ένας αναγνώστης σαν κι εμένα από έναν καθηγητή Ευρωπαϊκής Σκέψης, ακόμη κι αν είχε διαβάσει το κατατοπιστικό οπισθόφυλλο του βιβλίου; Ειλικρινά δεν ξέρω τι θα περίμενε ένας αναγνώστης, ακόμη κι αν ήταν σαν κι εμένα. Ξέρω όμως πως παρόλο που ο τίτλος "Αχυρένια Σκυλιά" με παρέπεμψε σε κάτι που εύκολα διαλύεται και χάνει τη μορφή του, το σχήμα του, την υπόστασή του, δεν μου περνούσε από το μυαλό πως οι θέσεις του Gray θα με έφερναν αντιμέτωπη με μια ... εσωτερική ισχυρή ανεμοθύελλα. Ό,τι πίστευα, ό,τι θεωρούσα αρχή του αξιακού μου συστήματος, βάση της λογικής μου σκέψης, αδιαμφισβήτητη και ακλόνητη στάση ζωής, ταρακουνήθηκε συθέμελα.
Διαπίστωσα πως αυτό που αποκαλείται "μεταμοντερνισμός" και ούτε λίγο ούτε πολύ πάνω του έχω εδραιώσει το κοινωνικο-επαγγελματικό μου προφίλ, θεωρώντας -όπως ακριβώς οι μεταμοντερνιστές υπαγορεύουν- πως δεν υπάρχει φύση, παρά μονάχα ο ρευστός κόσμος των ίδιων μας των κατασκευών, που πάει να πει πως είμαστε το πλήθος των συμβάσεων - λεκτικών, ηθικών, κοινωνικών, κλπ - που κάνουμε, δεν είναι παρά μια παρωχημένη θεωρία, στην οποία μάλιστα, εν πολλοίς, αποδίδεται η αίσθηση κενότητας και απώλειας νοήματος που επικρατεί στις μέρες μας και ειδικά στους νέους ανθρώπους (και ακόμη ειδικότερα στους νέους εκείνους που διαβάζουν πολύ κι αναζητούν σε φιλοσόφους όπως ο Σοπενχάουερ, ο Νίτσε, ο Ράσελ κ.ά. απαντήσεις, αποβλέποντας σε μια...εσωτερική ισορροπία).
Ο John Gray ισχυρίζεται πως, ούτε λίγο ούτε πολύ, ο ανθρωπισμός -που έχει διαπλάσει η δυτική κουλτούρα και έχει γαλουχήσει συνειδητά ή υποσυνείδητα όλους μας, θρησκευόμενους και μη- δεν είναι παρά η εκκοσμίκευση του χριστιανισμού, που έχει θέσει τον άνθρωπο σε ανώτερη θέση από τα υπόλοιπα ζώα, διαμορφώνοντάς του την αντίληψη του ... παντοκράτορα εαυτού. (παντοκράτορα με την έννοια πως υπερισχύει πάντων των λοιπών ζώων και του περιβάλλοντος, εν γένει.)
Τι είναι όμως αυτός ο εαυτός, για τον οποίο έχουμε πάρει το πρόσταγμα να τον έχουμε και ως μέτρο αγάπης; (Βλέπε το "αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν"). Ή, εν πάση περιπτώσει, πώς πιστεύει ο John Gray ότι βλέπουμε εμείς, οι σύγχρονοι (δυτικοί) άνθρωποι τον εαυτό μας;

[...] Θεωρούμε τον εαυτό μας ένα ενιαίο, συνειδητό υποκείμενο και τη ζωή μας το σύνολο των πράξεων του. 

Από όσο γνωρίζω, ναι, έτσι εκλαμβάνουμε τον εαυτό μας, και γι' αυτό άλλωστε μοχθούμε τόσο πολύ, αρχικά για να τον βρούμε και στη συνέχεια για να τον διαμορφώσουμε, να τον αναδείξουμε, να τον προστατεύσουμε, να τον καταστήσουμε κυρίαρχο των καταστάσεων. Όχι;  Τι, "όχι"; Έχω γνωρίσει γυναίκες στην ηλικία μου που δήλωναν: αναζητώ τον εαυτό μου, αλλά και άντρες -συνήθως γύρω στα σαράντα, σ' αυτήν την κρίσιμη περίοδο της ανδρικής ζωής- που κλείστηκαν εις "εαυτόν" - με όποια ερμηνεία αποδίδουν στον όρο - για να τον επαναπροσδιορίσουν! Γιατί λειτουργούμε έτσι; Επειδή έχουμε ανατραφεί με μια πλειάδα ψευδαισθήσεων; Επειδή απλά έχουμε τη δυνατότητα να το κάνουμε; Επειδή είναι στη φύση μας η αμφισβήτηση, η αναζήτηση και η αναθεώρηση; Επειδή είμαστε άλλο από αυτό που -μας έχουν κάνει να- πιστεύουμε ότι είμαστε; Ο Gray συνεχίζει:

Η πρόσφατη γνωσιακή επιστήμη και οι αρχαίες βουδιστικές διδασκαλίες συμφωνούν στο ότι θεωρούν αυτή την κοινή αίσθηση του εαυτού ψευδαισθητική. Αμφότερες θεωρούν την εαυτότητα στους ανθρώπους εξόχως περίπλοκη και αποσπασματική. 
[...] Οι αντιλήψεις μας είναι θραύσματα, επιλεγμένα από έναν ανεξιχνίαστο πλούτο - κανείς όμως δεν κάνει την επιλογή. Ο ίδιος ο εαυτός μας είναι θραυσματικός: 
Σε αντίθεση με αυτό που φαίνεται να συμβαίνει σε μια πρόχειρη ενδοσκόπηση, η        γνωστική διαδικασία δεν ρέει απρόσκοπτα από μια "κατάσταση" σε μια άλλη, αλλά μάλλον συνίσταται σε μια διακοπτόμενη αλληλουχία συμπεριφορικών προτύπων που αναδύονται και καταλαγιάζουν σε μετρήσιμο χρόνο. Αυτή η διαισθητική ιδέα της πρόσφατης νευροεπιστήμης - και της γνωσιακής επιστήμης, εν γένει - είναι θεμελιώδης, αφού μας ανακουφίζει από την τυραννία να αναζητούμε μια συγκεντρωτική μικροσκοπική ανθρώπινη ιδιότητα που να εξηγεί τη φυσιολογική συμπεριφορά του γνωστικού δρώντος.

Είχα φτάσει στη μέση του βιβλίου, όταν το έπιασα πάλι από την αρχή. Να σιγουρευτώ πως σωστά κατάλαβα. Πως καταλήγει κάπου, πως δεν ανακαλεί, πως δεν έχει αντιφάσεις, πως δεν παρουσιάζει ... θραύσματα θεωριών, ερμηνεύοντας ή αφορίζοντας τις φιλοσοφικές θεωρίες από τις οποίες σταδιακά μέχρι σήμερα έχω επιλέξει το υλικό μου, για να πλάσω τον εαυτό μου...  Τι είναι όμως ο εαυτός; 
Νιώθω να ... δειλιάζω, να μη θέλω να ποδοπατήσω σαν ... τα αχυρένια σκυλιά όλα όσα συγκροτούν την ενότητα που θεωρώ εαυτό, δικό μου εαυτό. Από την άλλη είμαι βέβαιη πως η περιέργειά μου θα υπερσκελίσει τη δειλία μου και θα διαβάσω προσεκτικά το βιβλίο του Gray  μέχρι την τελευταία σελίδα, όσες φορές κι αν χρειαστεί να το πιάσω απ' την αρχή. Άλλωστε, αν η θεωρία, η θέαση, η υπόθεση, η εικασία, δεν είναι ανατρεπτική, αν δεν γκρεμίζει τις βεβαιότητες, πώς θα βγούμε, έστω για λίγο, από το ... τέλμα της θλίψης που μας περιβάλλει;
Και πώς, τελικά, θα βιώσουμε ανάλαφρα, έμπλεοι ενσυναίσθησης, αλλά όχι ταύτισης, τις αφηγήσεις των ηρώων σαν αυτή  που διαβάζουμε στο βιβλίο Η Κόλαση του Ανρί Μπαρμπίς:

  Η κούραση, ο μελαγχολικός καιρός (ακούω μια αργή μονότονη βροχή), στο σκοτάδι που έρχεται να μεγαλώσει τη μοναξιά μου και με ψηλώνει άθελά μου, ύστερα κάτι άλλο άγνωστο και ακαθόριστο, όλα αυτά μαζί με θλίβουν. Δεν μ' αρέσει να είμαι θλιμμένος. Τινάζομαι. Τι συμβαίνει λοιπόν; Τίποτα. Τίποτ' άλλο πέρα από μένα.

"Κάτι άλλο άγνωστο και ακαθόριστο"! Αλλά τι είναι το άγνωστο, το ακαθόριστο που προκαλεί αυτήν την αίσθηση; Τι θλίβει τον εαυτό; 

Σταματώ εδώ, επειδή έχω καταλήξει σε αδιέξοδο!
Μέσα μου ξέρω την απάντηση: αυτήν την αίσθηση θλίψης στον εαυτό την προκαλεί ο εαυτός!
Αν όμως απαντήσω έτσι, τότε ο αρχικός μου ισχυρισμός πως το βιβλίο του  Gray με κάνει να προβληματίζομαι για την ορθότητα των δυτικοευρωπαϊκών ανθρωπιστικών και μεταμοντέρνων θεμελιωδών μου αρχών και μου ανοίγει μια καινούρια οπτική, ατονεί, καθώς φαίνεται πως το DNΑ μου είναι ζυμωμένο από το ρητό: πάντων χρημάτων μέτρων άνθρωπος! 
Και, αναρρωτιέμαι αν είναι αυτό, το ψευδαισθητικό - πλην άκριτα αποδεκτό - ρητό, με το οποίο έχουμε γαλουχηθεί, που προκαλεί τη θλίψη... 
Τι συμβαίνει λοιπόν; 

Αλήθεια, γιατί οφείλουμε να έχουμε απάντηση σ' αυτό; Κι αν οφείλουμε, πού θα τη βρούμε; Πού να στρέψουμε το βλέμμα μας; Εκεί που μας έχουν μάθει ότι πρέπει να ψάχνουμε... Πού; Στην πρόοδο; Στην επιστήμη; Στην πίστη; Στον άνθρωπο; Στον εαυτό; Πού;
Ο  Gray μας προτείνει αλλού...
------------------------------------------------------------------------------------------------
Κι εγώ, σε πείσμα του αναγνώσματος και του καιρού, εύχομαι καλή χρονιά!
(γεμάτη πρόοδο, πίστη στον εαυτό, αισιοδοξία, αγάπη δύναμη, αντοχή και υγεία! :))

Τετάρτη 26 Δεκεμβρίου 2018

Μυστικά της συμπάθειας

Ή συμπαθητικά και παρασυμπαθητικά αναγνώσματα

Αν ισχυριστώ πως συμβαίνει κάποιες φορές το βιβλίο που διαβάζω να συνταιριάζει απόλυτα με τα τρέχοντα ζητήματα της ζωής μου, θα βρεθεί τουλάχιστον ένας λογικός άνθρωπος να μου πει πως αυτό που βιώνω είναι ό,τι ακριβώς ανιχνεύω σε κάθε τι που με περιβάλλει.  Αν, για παράδειγμα, νιώθω παράφορο έρωτα για  έναν ψηλό μελαχρινό μουσάτο άντρα, το πιθανότερο είναι οι ήρωες των μυθιστορημάτων που διαβάζω να είναι ψηλοί, μελαχρινοί και μουσάτοι. Μάλιστα εκτός από την ... κοινή τους ειδή, τη θωριά δηλαδή, με τον άντρα που μου έχει κλέψει το μυαλό, τείνουν να παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες μαζί του στις κινήσεις, στις στάσεις και στη συμπεριφορά. Αυτό, το παροδικό φαινόμενο, συμβαίνει επειδή το "κλεμμένο" μυαλό έχει την τάση να αντανακλά σαν καθρέφτισμα το είδωλο που το ίδιο έχει πλάσει και το έχει αποδώσει σε έναν άνθρωπο που γνώρισα χθες ή δέκα ή σαράντα χρόνια πριν ή, ακόμη, που δεν έτυχε να γνωρίσω μέχρι τώρα. Άλλωστε, σε φαινόμενα τέτοιας φύσης το τελευταίο πράγμα που λαμβάνει κανείς υπόψη είναι ο μετρήσιμος χρόνος, ο αναγνώσιμος. 

Χθες ολοκλήρωσα την ανάγνωση του ΣΙΝΤΑΡΤΑ, του Έρμαν Έσσε. 
[Δεν το είχα διαβάσει ποτέ πριν, σε αντίθεση με τον Ντέμιαν που κατά καιρούς διαβάζω, σε μια προσπάθεια να δω πόσο έχω αλλάξει, πόσο έχω ωριμάσει δηλαδή, από εκείνη την πρώτη φορά που έπιασα το βιβλίο αυτό στα χέρια μου.] 
Το Σιντάρτα είναι ένα μυθιστορηματικό οδοιπορικό στην αυτοσυνείδηση, στην αναζήτηση του Εγώ, στη συνεχή αναθεώρηση, στον κορεσμό των αισθήσεων, στη σιωπή, στο λόγο, στη σιωπή ξανά μέχρι τον τελευταίο καθαρμό στον ποταμό των γεγονότων, που έχει ως αποτέλεσμα - για τους σοφούς που το βιώνουν - την επίγνωση της απουσίας εαυτού. Το Εγώ εξαφανίζεται για να δώσει τη θέση του σε χιλιάδες πρόσωπα έμβιων και όχι κατ' ανάγκην με ανθρώπινη θωριά, όπως και σε αβιοτικά όντα, όπως οι πέτρες και οι ξερολιθιές...

Ολοκληρώνοντας το Σιντάρτα, δεν έδωσα χρόνο στον εαυτό μου για σκέψη και περισυλλογή, καθώς η στοίβα με τα προς ανάγνωση βιβλία για την περίοδο των διακοπών έχει πολύ ανεβεί. Μεταπήδησα αμέσως στο επόμενο, "Μυστικά της συμπάθειας", του Κωστή Παπαγιώργη, δώρο της καλής μου φίλης, της Νόνας! Καθώς διάβαζα τα πυκνά νοήματα με τις δεκάδες άγνωστες λέξεις του Παπαγιώργη, οι εικόνες του Σιντάρτα πλημμύριζαν το μυαλό μου. Και μαζί τους η δική σου σιωπή. Το άλλο Εγώ, αυτό που αναζητά ... τα κατηγορούμενα(!) που θα το αυτοπροσδιορίσουν, σαν να είναι ο αυτοπροσδιορισμός εφικτός! Ε, όχι φίλε μου, δεν είναι. Εκτός κι αν αποφασίσεις να γίνεις ασκητής. Στυλίτης! Ακόμη και τότε δεν θα έχεις πετύχει τον σκοπό σου. Διαβάζοντας το βιβλίο του Παπαγιώργη, αντλώ επιχειρήματα  και ενισχύω την εικόνα του συλλογικού εγώ, που έπλασε με μαεστρία ο Έσσε στον Σιντάρτα. Ιδού ένα μικρό παράδειγμα:

Ο άνθρωπος εισπνέει  και εκπνέει τον άλλον, συγκροτείται από την παρουσία του, δηλητηριάζεται από αυτήν, φτάνει ως την τρέλα ή τον φόνο, την αγάπη ή την απογοήτευση, αλλά δεν μπορεί να νοηθεί ζωή μιας ψυχής που δεν ζει μέσα στο θέατρο της κοινωνικότητας και της συστηματικής ψυχικής συνενοχής. Το εγώ συγκροτείται σαν άθυρμα του εσύ, σαν θύμα των άλλων. 
Ο άλλος άνθρωπος δεν είναι συγκεκριμένα εκείνος που μοιραία σου βάζει τα γυαλιά, όπως στις περιπτώσεις που κάποιος βρίσκει τον δάσκαλό του ή τον διάβολό του. Στην ζωή του εγώ οι άλλοι προηγούνται. Έχουν δίκιο, δηλαδή, όσοι ισχυρίζονται ότι στην φτωχή γιορτή της ζωής του, ο καθένας μας φτάνει λιγάκι καθυστερημένος. Όντως, όταν θηλάζουμε - το γάλα, το νόημα, την γλώσσα, την ξένη περιουσία - κάποιοι άλλοι είναι οι παλιοί και εμείς οι νεοφερμένοι. Οι νεωστί, οι άρτι. Όσο κι αν το αυγό διδάσκει κάποτε την κότα και ενίοτε καίει το κοτέτσι ολόκληρο, το αυγό είναι υστερόχρονο. Η αρχή έχει γίνει ερήμην του και με  ξένα έξοδα. 

Και τώρα πάω στο ακόμη καλύτερο. Στο πιο δυνατό κομμάτι! Σ' αυτό που πρέπει να βάλει σε σκέψεις εσένα κι εσένα κι εσένα που θέλετε να περιφρουρήσετε το Εγώ σας, ζώνοντάς το με τον ανέφικτο και άκρως εγωιστικό αυτοπροσδιορισμό και πετάτε απ' έξω τον άλλον. Ακούστε φίλοι μου, πολυαγαπημένοι ή και λιγότερο αγαπημένοι, πόσο ωραία αποδίδει ο αείμνηστος Παπαγιώργης το ανέφικτο που επιχειρείτε.

Ο άλλος άνθρωπος είναι ιδρυτής του εσωτερικού μας κόσμου, θεμελιωτής του εγώ μας χωρίς τελετή. Εξ υπαρχής εμφανίζεται σαν απόλυτη συνθήκη.. Αδιάφορο αν κάποτε η συνείδηση απογαλακτίζεται και, έστω για την τιμή των όπλων, σηκώνει μπαϊράκι και δηλώνει, επιτέλους, αυτόνομη, η αλήθεια είναι πως την πονάνε πάντα τα ξένα χέρια που την έπλασαν. Κάθε ψυχισμός "παίρνει πόνο" και σε κάθε αλλαγή καιρού - όπως συμβαίνει με τις εποχές της ψυχής - νιώθει τα παρωχημένα άλγη να επιστρέφουν. [...]
Μόνο αν δεχθούμε ότι η παρουσία του άλλου συγκροτεί το εγώ, το υφαίνει λέξη τη λέξη, νεύμα το νεύμα, βλέμμα το βλέμμα, μπορούμε να έχουμε μια πειστική πρόληψη για τα τεκτενόμενα της ψυχής.

Ισχυρίζομαι πως το επιχείρημα του Παπαγιώργη οφείλει ο καθένας - και δη όποιος διακατέχεται από ψυχικό άχθος - να το σκεφτεί και - γιατί όχι; - να το ενστερνιστεί. 
Και, εν πάση περιπτώσει, ας κάνει με τον εαυτό του ανακωχή, αφήνοντας τους άλλους να τον ... επανιδρύσουν, να τον θεμελιώσουν, να τον ξαναγαπήσουν, να τον συγχωρήσουν, να τον κατακτήσουν... Και πού ξέρεις; Μπορεί ένας καινούριος εαυτός να γεννηθεί!

----------------------------------------
Τελευταίες μέρες του χρόνου, απαιτείται η ... ψυχική ανασκόπηση, ο προβληματισμός για τα τεκτενόμενα, η αυτοκριτική, το χιούμορ, ο αυτοσαρκασμός, η ειρωνία, η μεταφορά, η μετάβαση, το τσαλάκωμα του Εγώ, η αποδοχή του εσύ, του άλλου, του όμοιου, του διαφορετικού, του μικρού, του μεγάλου, επειδή - όπως γράφει και ο Παπαγιώργης - δεν είναι η μεταξύ μας απόσταση που μας τρομάζει! Αντιθέτως, αυτό που μας τρομάζει είναι η εγγύτητα. Τόσο ίδιοι και τόσο διαφορετικοί. Σαν τους ήρωες στα μυθιστορήματα που διαβάζω... Ψηλοί, μουσάτοι, μελαχρινοί! Και αδύνατοι πολύ! :)

Σάββατο 22 Δεκεμβρίου 2018

Το ψέμα και ... ο "κακός" μαθηματικός!

Χθες τελευταία μέρα μαθημάτων στα σχολεία, στη Βιβλιοθήκη του σχολείου μου έγινε ένας μικρός πανικός! Αλλά και ολόκληρη την εβδομάδα σημειώθηκε μεγάλη προσέλευση. Πολλά βιβλία  πέρασαν από τα ράφια της μικρής -πλην ενημερωμένης- βιβλιοθήκης μας στα χέρια των μικρών αναγνωστών. Είχα φροντίσει να κάνω δυο τρεις ανακοινώσεις στις πρωινές συγκεντρώσεις: "Και μην ξεχάσετε να περάσετε από τη Βιβλιοθήκη. Η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων βοηθάει...." μπλαμπλαμπλα! 
Είπα αυτά που λέω πάντα, προκειμένου να πείσω τους μικρούς μαθητές και τις μικρές μαθήτριες να αφήσουν τα κινητά και τα λοιπά gadgets από τα χέριά τους και να ανοίξουν ένα χάρτινο βιβλίο, για να δοκιμάσουν τη μοναδική εμπειρία της ανάγνωσης... 
Από την άλλη, ανήρτησα σε όλους τους πίνακες ανακοινώσεων την ανανεωμένη λίστα με τα προτεινόμενα για τις γιορτές βιβλία, συμπεριλαμβάνοντας τα νέα μας αποκτήματα, που άλλα αγοράστηκαν με μια μικρή χορηγία από το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων, τον οποίο ευχαριστώ εκ μέρους του σχολείου, κι άλλα - όπως τα Πυθαγόρεια Εγκλήματα, του Τεύκρου Μιχαηλίδη και το "Σε φάση μετάβασης" της υπογράφουσας - ήταν δωρεές των συγγραφέων. 
Οφείλω να πω πως για τα δύο παραπάνω βιβλία, όπως και για το "Ποιος σκότωσε τον σκύλο τα μεσάνυχτα", του Μαρκ Χάντον, δημιουργήθηκαν λίστες αναμονής με αυξητικές τάσεις κι εγώ χαίρομαι πολύ που ολοένα και περισσότερα παιδιά ενδιαφέρονται για τα προσφερόμενα αναγνώσματα. Έχω ήδη σημειώσει το "125", ως αύξοντα αριθμό στο βιβλίο των δανεισμών. Πέρυσι η χρονιά έκλεισε με το "300"! Φέτος όπως φαίνεται πάμε για ρεκόρ!
Βέβαια, περίπου δέκα από τα 125 βιβλία τα έχουν δανειστεί καθηγήτριες, μεταξύ των οποίων και εγώ. Ως υπεύθυνη της σχολικής βιβλιοθήκης, πέρα από τα οπισθόφυλλα των βιβλίων τα οποία μελετώ προσεκτικά για να ξέρω τι να προτείνω στα παιδιά, δανείζομαι βιβλία, ειδικά αυτά που έχουν μεγάλη ζήτηση, όπως το Ψέμα της Ζωρζ Σαρή, που κάθε χρόνο προτείνεται από τις φιλολόγους, καθώς απόσπασμά του διδάσκεται  στη Λογοτεχνία. Η αλήθεια είναι πως ενώ κατέχω σε πολύ καλό βαθμό τη λεγόμενη "Μαθηματική Λογοτεχνία", αφού έχω διαβάσει κατ' επανάληψη τα περισσότερα βιβλία που συγκαταλέγονται σ' αυτήν την κατηγορία, από νεανική λογοτεχνία δεν έχω και μεγάλη γνώση. Το παραδέχομαι. Από παιδί διάβαζα κλασική λογοτεχνία και σχεδόν ποτέ την επονομαζόμενη νεανική. Κι έτσι τώρα με κάθε ευκαιρία δανείζομαι κι εγώ τα βιβλία που διαβάζουν οι μικρές μου μαθήτριες, προκειμένου να μοιραστώ μαζί τους νοερά την εμπειρία.  
Προχθές, φεύγοντας από το σχολείο έβαλα το Ψέμα στην τσάντα μου. Το ίδιο απόγευμα άρχισα να το διαβάζω.

Η δεκαπεντάχρονη Χριστίνα, λόγω του χωρισμού των γονιών της αφήνει πίσω την πόλη της, τη Θεσσαλονίκη, το σπίτι της, το σχολείο και τις παρέες της και καταφτάνει στην Αθήνα, να συναντήσει τη μητέρα της, που έχει ήδη ένα μήνα εγκαταστημένη εκεί, ως θυρωρός κάπου στο Κολωνάκι!
Οι ταξικές διαφορές, μεταξύ της άλλοτε ευκατάστατης Χριστίνας και των καινούριων της συμμαθητών στα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια Μηνά, εντείνονται και γίνονται αφορμή η μικρή ηρωίδα να πει ένα ψέμα στην ομήγυρη, όχι τόσο για να αποσιωπήσει την οικονομική της κατάσταση, όσο για να μην παραδεχτεί -ούτε στον ίδιο της τον εαυτό- ότι ο πατέρας της τις εγκατέλειψε, μάνα και κόρη, κι έπαψε να νοιάζεται για αυτές. Πόσο πόνο προκαλεί ένα τέτοιο βίωμα σε μια έφηβη!? 
Πόσα από τα δικά μου τα παιδιά έχουν ανάλογα βιώματα; Τι μπορεί να καλύψει το κενό που αφήνει η εγκατάληψη του παιδιού από τον γονιό;
Στο αφήγημα της Σαρή, ο θείος Γιώργος, που εμφανίζεται από την πρώτη σκηνή, να παραλαμβάνει τη Χριστίνα στο σταθμό Λαρίσης, στην Αθήνα, δεν καλύπτει το συναισθηματικό κενό της ανηψιάς του. Αντιθέτως! Ο κύριος Γιώργος Ευαγγέλου, που είναι  -άκουσον άκουσον- μαθηματικός, διδάσκει στα εκπαιδευτήρια Μηνά κι έτσι βρίσκεται η Χριστίνα δωρεάν σε ένα αρκιβό σχολείο, όπου διαφορετικά δεν θα μπορούσε να φοιτήσει.
Αλλά αν δεν βρισκόταν σε ένα ακριβό σχολείο με "βουτυρόπαιδα", όπως η ίδια χαρακτηρίζει τους συμμαθητές της, τουλάχιστον στην αρχή που όλα τη δυσαρεστούν και την αγχώνουν, πώς θα σκιαγραφούσε τις διαφορές μεταξύ πλουσίων και φτωχών η συγγραφέας; Υπάρχει, βέβαια, μεταξύ των συμμαθητών και η Μαρία, το "μικρό", που είναι επίσης φτωχή, καθώς ο πατέρας της είναι ... δημόσιος υπάλληλος, αλλά επειδή δεν έχει δεχτεί το πλήγμα του χωρισμού των γονιών και της εγκατάλειψης του πατέρα, ο χαρακτήρας της δεν έχει δείγματα ... βασανισμένου και δυστυχισμένου παιδιού, όπως της Χριστίνας. Αντιθέτως! Ώσπου γίνεται κάτι σημαντικό και μπλαμπλαμπλα.

Δεν υπάρχει λόγος να πω πολλά. Όποιος δεν ξέρει και θέλει  να μάθει τι γίνεται στη συνέχεια της ιστορίας, ας διαβάσει το βιβλίο. 
Ένα μόνο θα πω. Και θα το πω δυνατά. Και θα το πω τολμηρά! Με όλο το ρίσκο που παίρνω ορθώνοντας το μικρό μου μπόι απέναντι στον γίγαντα με το όνομα Ζωρζ Σαρή! 
Τολμώ να πω πως το βιβλίο της Ζωρζ Σαρή, "Το ψέμα", μεταξύ των άλλων στερεοτύπων έχει και ένα που με στεναχώρησε πολύ! Πολύ!
Έχει το στερεότυπο του μαθηματικού, που είναι αφηρημένος, απόμακρος, κενός συναισθημάτων, αδιάφορος, σκληρός κι άλλα πολλά άσχημα κι αρνητικά! Πάντα βιαστικός, πάντα απών, πάντα τόσο όσο απαιτεί η περίσταση και τίποτε παραπάνω. 
Εντάξει, δεν θα με αγανακτούσε το γεγονός πως αποδίδεται στον μαθηματικό της ιστορίας αυτός ο συγκεκριμένος χαρακτήρας! 
Αυτό που με στεναχώρησε είναι πως στο τέλος, στην κάθαρση, όλοι μα όλοι, πλούσιοι, φτωχοί, γίνονται απείρως καλοί, ευαίσθητοι και τρυφεροί, μια μεγάλη παρέα που αγκαλίάζεται και τραγουδάει, χορεύει και γελάει! Όλοι μαζί! Ή σχεδόν...
Πάντως ο μόνος κακός, ο υπαίτιος των ψεμάτων της Χριστίνας, ο λάθος σε όλα, παραμένει ο κύριος Ευαγγέλου! Αμετανόητη η Σαρή, μέχρι την τελευταία στιγμή! Ο κακός είναι ο μαθηματικός! Κι αυτό με αγανακτεί! Διαιωνίζει το στερεότυπο που εμποδίζει τον κόσμο τον πολύ, να δει πόσο ευαίσθητοι και τρυφεροί μπορεί να είναι και οι μαθηματικοί!
Μέσα από τη Λογοτενχία, όπως κι άλλοι πολλοί, συχνά πυκνά πέφτουν θύματα των στερεοτύπων και οι άμοιροι οι μαθηματικοί! Και, ειλικρινά, αυτό πολύ,  μα πολύ, με πικραίνει και με στεναχωρεί... 

------------------------------------------------------------------------------
Δεν θα ευχηθώ Καλές Γιορτές, επειδή δεν θέλω να είναι αυτή η τελευταία μου ανάρτηση!
Δεσμεύομαι να κλείσω τη χρονιά με ένα απόσπασμα από το βιβλίο του  Κηθ Ντέβλιν, "Ο άνθρωπος των αριθμών. Ο Φιμπονάτσι και η επανάσταση στην αριθμητική"...

Σάββατο 8 Δεκεμβρίου 2018

Σε φάση μετάβασης

Χθες, ημέρα έναρξης του 35ου ετήσιου συνεδρίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας, ξύπνησα το πρωί στην Αθήνα, γεμάτη χαρά και ενέργεια. Περίμενα να βρεθώ, όπως κάθε χρόνο, ανάμεσα σε αγαπητούς κι αγαπημένους φίλους μαθηματικούς! Από την άλλη, γνώριζα πως στον χώρο του συνεδρίου, θα με περιμένει το καινούριο μου βιβλίο, με τίτλο "Σε φάση μετάβασης", που κυκλοφόρησε δυο μέρες νωρίτερα, αλλά δεν είχα δει ακόμη. 
Μια τόσο σημαντική και σπουδαία μέρα, είχα προβλέψει από πριν, να ξεκινήσει με μια γενική ... περιποίηση της κεφαλής, η οποία επρόκειτο να εκτεθεί σε κοινή θέα το τριήμερο που ακολουθούσε ή έτσι, τουλάχιστον, πίστευα. Γι΄αυτό το λόγο, στις 9.00 το πρωί, αφέθηκα στα έμπειρα χέρια της Ευλαμπίας, που -όπως έμαθα από την κουβέντα που κάναμε στη συνέχεια- κουρεύει επίσης την Τιτίκα Δανέλη και τον Βασίλη Δανέλη. Πόσο μικρός είναι ο κόσμος μας, φίλε μου Τεύκρο! 
Όμως στη μια ώρα που η Ευλαμπία ψαλίδιζε το μαλλί μου,  δεν έμαθα μόνο εγώ τα επαγγελματικά της! Έμαθε και εκείνη τα δικά μου. 
"Κοίτα να μου πετύχεις το κούρεμα, Ευλαμπία", της είπα. "Εννοείται!", απάντησε.
Δεν μου αρέσει να βγάζω τα προσωπικά μου στο κομμωτήριο, αλλά εν προκειμένω έπρεπε να πείσω την Ευλαμπία πως όφειλε να κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσε.
"Θα βρεθώ ανάμεσα σε χίλιους μαθηματικούς σε λίγες ώρες. Θα πάω στο ετήσιο συνέδριο της ΕΜΕ", της είπα, υπερβάλλοντας κάπως ως προς τον αριθμό των μαθηματικών.
"Έχετε κάποια εισήγηση;", με ρώτησε η Ευλαμπία.
"Αν είχα εισήσηγη, θα με έβλεπαν δέκα, είκοσι, τριάντα... Όχι, δεν έχω. Θα είναι εκεί, στην "περατζάδα", το καινούριο βιβλίο μου, οπότε...", της εξήγησα. "Τι βιβλίο είναι; Μυθιστόρημα;". "Όχι, δεν είναι μυθιστόρημα.", "Τι είναι; Μαθηματικό;". "Ε, όχι, δεν το λες και "μαθηματικό" με την τυπική σημασία της λέξης". "Ε, τότε τι είναι; Γιατί δεν μου λέτε τι βιβλίο είναι;", επέμενε η Ευλαμπία. "Ναι, δεν σου λέω επειδή δεν ξέρω πώς να το χαρακτηρίσω με μια μόνο λέξη. Είναι ένα βιβλίο με αληθινές ιστορίες από την τάξη των Μαθηματικών, αλλά δεν απευθύνεται μόνο σε μαθηματικούς".
"Εγώ που στο σχολείο δεν τα χώνευα τα Μαθηματικά, μπορώ να το διαβάσω;", συνέχισε η Ευλαμπία τις ερωτήσεις της,  με ... επαγγελματική ευσυνειδησία. 
"Μα, φυσικά! Ειδικά εσύ που δεν τα χώνευες οφείλεις να το διαβάσεις. Μπορεί να καταλάβεις τι σε έκανε να μην τα χωνεύεις. Μπορεί και να τα αγαπήσεις", της είπα.
"Για μένα είναι αργά. Για την κόρη μου όμως, τι να κάνω για να τα αγαπήσει;"
Η Ευλαμπία κατάφερε να διατυπώσει μια από τις πλέον αγαπημένες μου ερωτήσεις, με αποτέλεσμα να παρασυρθώ από τον ... οίστρο της εκπαιδευτικής μου ιδιότητας. Δεν πρόλαβα να πω πολλά, όταν η δεύτερη πελάτισσα, που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν από την άλλη πλευρά, περιμένοντας να περάσει η ώρα, για να της βγάλουν τη βαφή, με ένα σάλτο βρέθηκε στην καρέκλα δίπλα μου. "Να μπω κι εγώ στην παρέα σας; Έχω έναν γιο στην πρώτη Γυμνασίου...". Έτσι η συζήτηση εμπλουτίστηκε με τις εμπειρίες και τις αγωνίες μιας ακόμη μητέρας, η οποία μας είπε ότι το παιδί της για πρώτη φορά φέτος αγάπησε τα Μαθηματικά, λόγω της καθηγήτριάς του, της κυρίας Παπαδάκη! Στο Δημοτικό, στις δύο τελευταίες τάξεις, είχε μια δασκάλα που από την πρώτη μέρα που μπήκε στην τάξη είπε: "Παιδιά, εμένα δεν μου αρέσουν καθόλου τα Μαθηματικά!" και στο εξής έκανε το μάθημα διεκπεραιωτικά.
"Ό,τι χειρότερο μπορεί να κάνει ένας δάσκαλος, αλλά και ένας γονιός στο παιδί του!",  είπα. "Ό,τι χειρότερο! Να του μεταβιβάσει τη μαθηματικοφοβία του... Μέγα σφάλμα!".
Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν πολλές τέτοιες δασκάλες και λιγότεροι ίσως-κι ας μη φανεί σεξιστικό-τέτοιοι δάσκαλοι, που δηλώνουν ευθαρσώς στα παιδιά πως δεν τους αρέσουν τα Μαθηματικά!

Δεν είναι η πρώτη φορά που ακούω κάτι παρόμοιο.  Μου έχει πει δασκάλα (μητέρα παλιού μου μαθητή στο Λύκειο), "Στα Μαθηματικά είμαι σκράπας", χωρίς αιδώ! Μην πω και με ... έπαρση! Η κυρία αυτή, μετά τη δήλωσή της με ρώτησε πώς πάει το παιδί της στο μάθημά μου. "Όχι καλά", της είπα. "Ε, δεν περίμενα πως θα πάει καλά. Το ήξερα... Ούτε εγώ ήμουν καλή σ' αυτό το μάθημα!", απάντησε.

Τι κάνει τους ανθρώπους να διατυμπανίζουν πως στο σχολείο δεν ήταν καλοί στα Μαθηματικά; Κι από την άλλη, έχετε ακούσει κανέναν να λέει περιχαρής: 
"Δεν ξέρω να διαβάζω και να γράφω!" ή "Δεν μπορώ να κάνω ούτε έναν σωστό συλλογισμό!" ή κάτι ανάλογο;
Τι είναι, τέλος πάντων, αυτό που επιτρέπει έναν άνθρωπο να εκφράζει δημόσια και μάλιστα με τόλμη και παρησία, ενίοτε δε και με καμάρι, τη μαθηματική του ένδεια;
Σκέφτεται άραγε όποιος το κάνει αυτό τις συνέπειες που έχει η στάση του; Ειδικά όταν διδάσκει σε μικρά ή και σε μεγάλα παιδιά, έχει αναρρωτηθεί πώς μπορεί να επιδρά μια τέτοια δήλωση, όχι κατά μόνας στα άτομα που τον ακούν, αλλά στην κοινωνία εν τω συνόλω; Και μάλιστα στη σύγχρονη κοινωνία, με τις πλείστες αντικειμενικές αντιξοότητες;
Η κοινωνία μας βρίσκεται σε φάση μετάβασης! Το σχολείο μας βρίσκεται σε φάση μετάβασης! Ο καθένας μας βρίσκεται σε φάση μετάβασης! Από την κατάσταση x στην κατάσταση  y. Αλλάζουμε σε οριζόντια διάταξη, μεταπηδώντας από τη μια φάση στην άλλη. Αλλάζουμε και σε κατακόρυφη διάταξη, εμβαθύνοντας, κατανοώντας και αναζητώντας λύσεις στη φάση που βρισκόμαστε!
Και ολόκληρη η ζωή μας μια μετάβαση είναι, άλλωστε. Από την ανυπαρξία στην ύπαρξη και αντιστρόφως. 

Κι εγώ σήμερα, που κανονικά θα έπρεπε να βρίσκομαι στο συνέδριο, δίπλα στο καινούριο μου βιβλίο, που περιέχει τριάντα δύο ιστορίες από την τάξη των γυμνασιακών μαθηματικών και, εν πολλοίς, διατυπώνει τους προβληματισμούς μου γύρω από το τι κάνουμε σωστά και τι όχι όταν διδάσκουμε Μαθηματικά στα μικρά παιδιά, βρίσκομαι στο κρεβάτι, σε εμπύρετη κατάσταση, χωρίς φωνή...
Ήταν τόσο το κρύο στο αμφιθέατρο της ΑΣΠΑΙΤΕ, όπου χθες παρακολούθησα τις τρεις κεντρικές ομιλίες και αρκετές από τις Ιόνιες χορωδίες που πλαισίωναν το συνέδριο, ώστε έφυγα το βράδυ από κει άρρωστη. 
Φαντάζομαι πως και πολλοί άλλοι θα βρίσκονται στην ίδια με μένα κατάσταση! 
100 χρόνια από την ίδρυση της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας φέτος. Τα γιορτάζουμε! 
Όμως, διαισθάνομαι πως και η ΕΜΕ βρίσκεται -όπως και το κάθετι- σε  φάση μετάβασης!

Κυριακή 25 Νοεμβρίου 2018

ΟΙ ΚΑΤΕΡΙΝΕΣ του John Green

Την προηγούμενη Δευτέρα στο σχολείο, μόλις χτύπησε το κουδούνι για διάλειμμα κι ενώ όλες και όλοι κίνησαν προς την έξοδο, η Μαρία  με το συνεσταλμένο πάντα βλέμμα και τη χαμηλή φωνή με πλησίασε και μου είπε: "Κυρία, διάβασα ένα βιβλίο που θα σας αρέσει...". Επειδή η Μαρία είναι από τα παιδιά που επισκέπονται πολύ συχνά τη σχολική βιβλιοθήκη, θεώρησα ότι αναφέρεται σε κάποιο από τα βιβλία που είχε δανειστεί. "Ποιο βιβλίο, Μαρία;", ρώτησα αμέσως, καθώς δεν αφήνω ποτέ συζήτηση για βιβλία να ... πάει χαμένη.
"Οι Κατερίνες, λέγεται, κυρία", μου είπε η Μαρία,
"Είναι πολύ ωραίο! Θα σας αρέσει κι εσάς! Έχει μέσα και Μαθηματικά..."
Τα μάτια της Μαρίας άνοιξαν διάπλατα και έλαμψαν κι ένα αμυδρό, ντροπαλό χαμόγελο φώτισε το πρόσωπό της. 
"Τίνος είναι, Μαρία;", ρώτησα. H Μαρία σε αντίθεση με πολλά άλλα παιδιά, αλλά και πάμπολλους μεγάλους, που δεν θυμούνται σχεδόν ποτέ το όνομα του συγγραφέα του βιβλίου που διαβάζουν, μου απάντησε αμέσως, ενώ το χαμόγελο παρέμεινε αναλλοίωτο στο πρόσωπό της. "Είναι του John Green,  κυρία!".
"John Green; John Green δεν λέγεται αυτός που έχει γράψει "Το λάθος αστέρι";", ρώτησα. "Ναι, κυρία, αυτός. Δεν το έχω. Το έψαξα, αλλά δεν το βρήκα", απάντησε η Μαρία, η οποία τελικά φαίνεται πως είναι φαν του  Green. 
"Το έχω εγώ, Μαρία, το λάθος αστέρι. Δεν το διάβασα, αλλά το έχω στη βιβλιοθήκη μου. Θέλεις να σου το φέρω;".
Η Μαρία είπε πως το ήθελε πολύ και έτσι την επόμενη μέρα, την Τρίτη δηλαδή, ανταλλάξαμε χέρι με χέρι τα βιβλία. Έδωσα το λάθος αστέρι, που δεν το είχα διαβάσει, και πήρα τις Κατερίνες που ένιωσα την υποχρέωση να διαβάσω, αφού πρώτη φορά μου πρότεινε μαθήτριά μου βιβλίο και μάλιστα μου δάνειζε το δικό της αντίτυπο. Έτσι την Τρίτη το απόγευμα, ξεκλέβοντας λίγο χρόνο, άνοιξα το μυθιστόρημα του Green με το εντελώς νεανικό εξώφυλλο...

"Για λίγη ώρα θα διαβάσω. Θα το ξεφυλλίσω, ίσως κάνω μόνο μια διαγώνια ανάγνωση...Να δω τι λέει...Πώς να το επιστρέψω στη Μαρία αδιάβαστο, δεν κάνει...", μουρμούριζα προσπαθώντας να νιώσω καλύτερα, επειδή οι ποικίλες δουλειές και οι πλείστες υποχρεώσεις είχαν αρχίσει να σφίγγουν σα μέγγενη γύρω από τον αυχένα μου. 
Θα είχα παραιτηθεί και θα άφηνα το βιβλίο στην άκρη,  αν στο μεταξύ ο Κόλιν Σίνγκλετον δεν με είχε γοητεύσει από την πρώτη κιόλας σελίδα!
Ο ψιλόλιγνος, ιδιοφυής νεαρός, με την εβραϊκή αφάνα, που επιθυμούσε να γίνει σημαντικός, επειδή απλά έπρεπε να γίνει σημαντικός, με συγκίνησε εξ αρχής. 
Ο Κόλιν Σίνγκλετον, ήταν ένα "παιδί-θαύμα", που ήξερε από τα τρία του να διαβάζει χωρίς να του έχει δείξει κανείς. Οι γονείς του, εκπαιδευτικοί αμφότεροι, έκριναν σωστό πως  όφειλαν να αξιοποιήσουν το ταλέντο του γιού τους, ώστε-ακολουθώντας μια συγκεκριμένη στρατηγική μελέτης- το "παιδί-θαύμα" να εξελιχθεί σε ιδιοφυία και γι' αυτό ο Κόλιν ήταν υποχρεωμένος καθημερινά να αποστηθίζει τόμους ολόκληρους... 
Οι ποικίλες του γνώσεις όμως δεν λειτούργησαν ως ασπίδα προστασίας, όταν πήγε στο σχολείο. Αντιθέτως. Όπως κάθε ιδιαίτερο παιδί, απομονώθηκε και δέχτηκε  bullying από όλους τους  "κανονικούς" συμμαθητές του. Μέσα σε αυτό το σκηνικό ο Κόλιν γνώριζε και ερωτευόταν Κατερίνες! 
Δεκαενιά συνολικά, αν και μια (τουλάχιστον μία) τη μετρούσε δυο φορές. 
Σ' αυτό το σημείο έχω μια μικρή ένσταση! Δεν είμαι  σίγουρη κατά πόσο είναι σωστό αυτό... Εννοώ, πως όταν ερωτευόμαστε για δεύτερη φορά τον ίδιο άνθρωπο, μπορούμε να το  μετράμε ως μια διαφορετική, καινούρια, σχέση; Δεν ξέρω...Τώρα, βέβαια, αν λάβουμε υπόψη πως ο έρωτας μας αλλάζει, τότε όταν ερωτευόμαστε για δεύτερη φορά τον ίδιο άνθρωπο, θα είμαστε τόσο εμείς, όσο και ο άλλος δυο διαφορετικοί άνθρωποι, άρα δεν θα είμαστε εμείς! Θα είναι δυο άλλοι... Σκέτο μπέρδεμα, δηλαδή!
Το ξέρω πως είναι δύσκολα τα ερωτικά, ποιος δεν το ξέρει; Και γίνονται ακόμη δυσκολότερα, όταν καταντούν εμμονικά. Κι ο Κόλιν είχε εμμονή με τις Κατερίνες, γι' αυτό προσπαθούσε να βγάλει άκρη γενικά, μέχρι που -ως ιδιοφυία- αποφάσισε να βάλει κάτω τα Μαθηματικά! Αποφάσισε να διατυπώσει και να αποδείξει ένα θεώρημα: το Θεώρημα της Υποβόσκουσας Προβλεψιμότητας των Κατερινών! 
Πόσο προβλέψιμες είναι άραγε οι Κατερίνες; Προβλέψιμες όμως ως προς τι; Ακούγεται πολύ αόριστο, αλλά γίνεται συγκεκριμένο αν δεχτούμε ότι το θεώρημα έχει μια βασική προϋπόθεση: οι άνθρωποι χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, σε αυτούς "που τρώνε άκυρο" και στους άλλους "που ρίχνουν άκυρο"! 

Ομολογώ πως δεν είχα σκεφτεί ποτέ ότι το "άκυρο" είναι κάτι που το τρως ή που το ρίχνεις σε άλλους ανθρώπους. Διαβάζοντας το μυθιστόρημα του Green, άρχισα να σκέφτομαι σε ποια κατηγορία ανήκω... Άστο καλύτερα... Άλλωστε, αν κάποιος είναι από αυτούς που τρώνε άκυρο, όπως ο Κόλιν, δεν σημαίνει ότι δεν ρίχνει κι αυτός που και που από κανένα. Και αντιστρόφως! Υπάρχει μια κανονικότητα. Και η καμπύλη του Γκάους που περιγράφει την κανονική κατανομή εμφανίζεται αρκετές φορές στις σελίδες του βιβλίου, όπως εμφανίζονται παραβολές, καρτεσιανό επίπεδο και άλλα "υπαρκτά" μαθηματικά, καθώς και αρκετά φανταστικά που εμφανίζονται όμως ξανά και ξανά, προσπαθώντας να δώσουν απάντηση σε προβλήματα ερωτικά, αλλά το μόνο που καταφέρνουν είναι να δίνουν μια προστιθέμενη αξία στο ούτως ή άλλως πολύ αξιόλογο ανάγνωσμα για νεαρούς  αναγνώστες και νεαρές αναγνώστριες. 

Κι εγώ που, προ πολλού, έχω πάψει να είμαι νεαρή αναγνώστρια, το βιβλίο του John Green το διάβασα ασκαρδαμυκτί! 
Το απόλαυσα. Είχε ειρωνία και σαρκασμό και γέλιο πολύ!
Οι Κατερίνες έκαναν τη ζωή του Κόλιν δύσκολη και συνάμα γοητευτική!
Κυρίως όμως δημιουργική! Επειδή ήθελε απεγνωσμένα να βρει μια συνάρτηση, που θα του επέτρεπε να προβλέψει το μέλλον μιας σχέσης με οποιαδήποτε Κατερίνα! Πόσο θα διαρκέσει; Ποιος θα ρίξει άκυρο σε ποιον;
Αχ, κακόμοιρε Κόλιν! Μια παραβολή δεν μπορεί να προβλέψει...
Το μέλλον είναι απρόβλεπτο! Πόσο μάλλον όταν εμπλέκονται Κατερίνες!
Ή Μαρίες! Ή Δέσποινες! Ή Κωσταντίνοι!
Το μέλλον είναι εκεί, μας περιμένει και είναι  απρόβλεπτο...
Ας ευχηθούμε, τουλάχιστον, να έχουμε αγάπη, ηρεμία και ... έρωτα και ... γαλήνη*

-------------------------------------------------------------------------------------- 
Ευχαριστώ πολύ Μαρία, που σκέφτηκες να μου δανείσεις το βιβλίο!
--------------------------------------------------------------------------------------
* Ο έρωτας και η γαλήνη είναι δυο αμοιβαίως αποκλειόμενα ενδεχόμενα!
Είμαι απολύτως σίγουρη :)

Κυριακή 11 Νοεμβρίου 2018

Περί κριτηρίων ισότητας και ...ταξικής ανισότητας!

Σήμερα που η τεχνολογία καταλύει τα χωροχρονικά εμπόδια, έχουμε τη  δυνατότητα να συζητάμε το x διδακτικό πρόβλημα, εν τη γενέσει του ακόμη, με e-φίλους, που έχουν ανάλογες ή σχετικές εμπειρίες και απόψεις και να συμφωνούμε, να διαφωνούμε, να αλληλεπιδρούμε και μέσω αυτής της διαδικασίας να αναθεωρούμε ή να ενισχύουμε τις μεθόδους και τις πρακτικές μας. Πολύ δε περισσότερο όταν οι e-φίλοι προέρχονται είτε από άλλον εκπαιδευτικό χώρο, όπως π.χ. το φροντιστήριο, είτε από άλλη εκπαιδευτική βαθμίδα, όπως π.χ. το Δημοτικό, οπότε η αλληλεπίδραση βοηθάει στη διαμόρφωση μιας γενικότερης εικόνας, που με τη σειρά της βοηθάει, αν όχι στην επίλυση του προβλήματος, τουλάχιστον στην καλύτερη κατανόησή του.
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζω αυτές τις μέρες έχει να κάνει με τα κριτήρια ισότητας των τριγώνων, τα οποία πρέπει να διδάξω σε δύο τμήματα της Γ' Γυμνασίου. Το συγκεκριμένο κεφάλαιο είναι ένα πανέμορφο κεφάλαιο, επειδή συνδυάζει τη διαίσθηση της εικόνας με τη γλωσσική/συμβολική έκφραση και απαιτεί συλλογιστικές διεργασίες του τύπου "Αν P, τότε Q", με τις οποίες δεν είναι εξοικειωμένοι ακόμη οι μαθητές.
Και εδώ τίθεται το ερώτημα: με τι είναι εξοικειωμένοι οι μαθητές;
Ή, για να το κάνω ακόμη πιο ... προκλητικό, μήπως πρέπει να δουλεύουμε στην τάξη μόνο με όσα είναι εξοικειωμένοι οι μαθητές; Να περιοριζόμαστε αποκλειστικά και μόνο σε αυτό που ήδη γνωρίζουν ή σε αυτό που μπορούν, λόγω οικείωσης, να διαχειριστούν;
Ή, για να το κάνω ακόμη, πιο ... επιθετικό, μήπως πρέπει να κατεβάζουμε συνεχώς το επίπεδο στις (υπάρχουσες) δυνατότητες των παιδιών και να μη ζητάμε κάτι περισσότερο από αυτό που μπορούν;
Η εξέλιξη - συλλογική και ατομική - η επινόηση, η πρόοδος, η αλλαγή μπορούν να επιτελεστούν δίχως κάποιας μορφής "πίεση", είτε εσωτερική  είτε εξωτερική;
Ο R. Wilder, στο βιβλίο του "Η εξέλιξη των μαθηματικών εννοιών", αναφέρεται συχνά στην εκάστοτε "πολιτισμική πίεση" που ώθησε στην επινόηση νέων μαθηματικών εργαλείων. Αναφέρεται όμως και στην "πολιτισμική υστέρηση", αυτήν την έμφυτη αδράνεια της μάζας σε κάθε αλλαγή.
Κι εγώ ξαναρωτώ: πώς να διαχειριστώ την αδυναμία των μαθητών μου να "ενεργοποιηθούν" απέναντι σε ένα τόσο όμορφο και χρήσιμο για την εκμάθηση συλλογιστικών διαδικασιών κεφάλαιο όπως τα κριτήρια ισότητας τριγώνων;
Οι δυσκολίες που πρέπει να ξεπεραστούν είναι πολλές με κυρίαρχη για μια ακόμη φορά τη γλωσσική ένδεια, που δεν είναι φαινόμενο σημερινό.
Η γλώσσα απαιτεί πολλά χρόνια εκμάθησης και σίγουρα θέληση και προσπάθεια. Οι δύσκολες λέξεις που χρησιμοποιούνται στην Ευκλείδεια Γεωμετρία δεν περιλαμβάνονται στο λεξιλόγιο των παιδιών και τους δυσκολεύουν στην κατανόηση και απομνημόνευση των εννοιών... Συμφωνώ. Αλλά τι πρέπει να κάνω; Να σταθώ σ' αυτό; Να συμφωνήσω με όσα μου λέει ο   e-φίλος, Γιάννης, που διδάσκει σε Δημοτικό και με τον οποίον συζητάω το θέμα τον τελευταίο καιρό; Σέβομαι την άποψή του και σίγουρα εκτιμώ πολύ τη δουλειά του, αλλά στο συγκεκριμένο θέμα δεν μπορώ να συμφωνήσω στο εκατό τοις εκατό.  Βεβαίως, συμφωνώ με τον Γιάννη, που λέει πως:
       
        "Είναι δύσκολα τα ελληνικά των μαθηματικών. Προέρχονται από λόγιες λέξεις 
        που δεν τις χρησιμοποιούν τα παιδιά και οι έφηβοι",

αλλά δεν συμφωνώ με την άποψη πως αυτή η εγγενής δυσκολία, πρέπει να αλλάξει εξ ολοκλήρου τη διδακτική διαδικασία. Άλλωστε δεν είναι η πρώτη φορά που συναντούν τη συγκεκριμένη ορολογία. Επειδή τους δίδαξα και στις δύο προηγούμενες τάξεις, γνωρίζω καλά πόσες φορές τις έχουν συναντήσει και σε ποια έκταση τις έχω στο παρελθόν εξηγήσει. Τα ίδια τα παιδιά θυμούνται τις "εργασίες" που έκαναν με θέμα τα πρωτεύοντα και δευτερεύοντα στοιχεία των τριγώνων.
"Μας τα βάλατε και πέρυσι αυτά!", "Τα έχουμε κάνει, κυρία!" ακούστηκαν αρκετοί στο πρώτο (εισαγωγικό) μάθημα στα κριτήρια ισότητας των τριγώνων. Εγώ, φυσικά, θυμόμουν καλά πόσες φορές, από την Α' Γυμνασίου μέχρι τούδε, τους έχω αναθέσει σχετικές εργασίες. Μέχρι και "πορτρέτα" για την τάξη φτιάξαμε με θέμα τα τρίγωνα και τα στοιχεία τους. Με τη βεβαιότητα όμως πως απαιτείται υπενθύμιση, πριν ξεκινήσω το κεφάλαιο, και αφού εξήγησα ότι "κριτήριο" είναι ένα εργαλείο ελέγχου μιας συνθήκης, υπενθύμισα όλα όσα απαιτούνται...

Έδωσα ιδιαίτερη έμφαση στις έννοιες της περιεχόμενης και της προσκείμενης γωνίας, καθώς και στο τοπικό "απέναντι", που τόσο λάθος χρησιμοποιείται, εν γένει...
Για να βεβαιωθώ πως οι μικροί μου μαθητές θα ασχοληθούν επαρκώς και θα ετοιμαστούν καταλλήλως για τα κριτήρια ισότητας, τους είπα πως στο επόμενο μάθημα θα εξαταστούν σε αυτές τις βασικές γνώσεις. Για το σκοπό αυτό ετοίμασα το παρακάτω, ας το πούμε, "τεστ".


"Με αυτά που τους ζητώ οι πιο πολλοί  θα γράψουν μεγάλους βαθμούς...", σκέφτηκα.
"Ας γράψουν! Θα εμψυχωθούν και θα ... αγαπήσουν τη Γεωμετρία!", είπα στον εαυτό μου και σχεδόν χάρηκα από τις προσδοκίες μου.
Πόσο αφελείς σκέψεις μπορεί να κάνει μια δασκάλα, που επιμένει να ελπίζει ...
Πράγματι, ελπίζω. Πάντα ελπίζω και προσδοκώ. Αλλά τις περισσότερες φορές - τα τελευταία χρόνια -  τα αποτελέσματα δεν επιβεβαιώνουν τις (μεγάλες;) προσδοκίες μου.
Χθες το πρωί, η πρώτη μου δουλειά ήταν να διορθώσω τα γραπτά. Οι λέξεις "περιεχόμενη" και "προσκείμενη", που έπρεπε να γραφτούν, εμφανίστηκαν ελάχιστες φορές. Αντ' αυτών διάβασα "παραπληρωματική", "κορυφή" ή και λέξεις που έφτιαξαν τα παιδιά για να γεμίσουν τα κενά. Μεταξύ αυτών και "επικείμενη","προηστάμενη", "περιλαμβανόμενη", "εμποδιασμένη"! Υπήρξε βέβαια και 20 και 19, αλλά ο μέσος όρος ήταν απελπιστικά χαμηλός.
Δεν έχει άδικο ο Γιάννης, ο οποίος στο τέλος της συζήτησής μας, με αφορμή το συγκεκριμένο τεστ μου είπε, χθες, πως:

         "Έννοιες όπως διχοτόμος, διάμετρος κ.ά. τις μαθαίνεις μέσα από τις ασκήσεις, 
          στις  οποίες απαιτείς να χρησιμοποιούν τους σωστούς όρους. Σιγά σιγά με  
          υπομονή θα δεις βελτίωση. Εσύ από ό,τι έχω καταλάβει απαιτείς να τους 
          μάθουν και μετά να λύσουν ασκήσεις. Δεν νομίζω ότι είναι αποτελεσματικό."

Δεν διαφωνώ πως οι έννοιες αυτές είναι δύσκολες! Είναι όμως δυνατόν να μάθουμε μόνο τα εύκολα; Και πόσο σιγά σιγά να τα μάθουμε αυτά; Τα ξεκινήσαμε στην Α' Γυμνασίου και προχωράμε χρόνο με το χρόνο, ξανά και ξανά. Σε λιγότερο από δώδεκα μήνες, αυτά τα παιδιά θα φοιτούν, στην Α' Λυκείου. Δηλαδή, τα περισσότερα από αυτά. Κι εκεί τα πράγματα θα είναι ακόμη πιο απαιτητικά. Τα κριτήρια ισότητας τριγώνων θα διδαχτούν, υποτίθεται, εν τάχει, επειδή θεωρούνται, όπως λένε  οι οδηγίες από το Υπουργείο, γνωστά. (Να γελάσω ή να το αφήσω για μετά;) Και τότε θα αναδείξουν, σε αυτήν την κρίσιμη πρώτη τάξη του Λυκείου, πως τα κριτήρια, εν τέλει, ήταν, είναι και θα είναι ταξικά!

------------------------------------------------------------------
Προσωπικά αδυνατώ να δεχτώ πως παιδιά που είναι σε θέση να αποδώσουν νόημα σε αρτικόλεξα ή σε μυστήριες αγγλικές λέξεις και να τις χρησιμοποιήσουν λειτουργικά, δεν μπορούν να κατανοήσουν έννοιες όπως "περιεχόμενη", "προσκείμενη" κι άλλα τέτοια δύσκολα που συναντούν στα Μαθηματικά.
Βρίσκω πολύ εύκολη τη λύση να περιοριζόμαστε απλά σε όσα μπορούν και σε όσα κατανοούν τα παιδιά. Άλλωστε, πιστεύω ακόμη στη "ζώνη επικείμενης ανάπτυξης" και σε διάφορα τέτοια -παλαιού τύπου- παιδαγωγικά.
Χωρίς, βέβαια, να αμφιβάλλω καθόλου για το ό,τι η εποχή μας απαιτεί αναθεώρηση και σίγουρα καινούρια μέτρα και σταθμά...

Πέμπτη 8 Νοεμβρίου 2018

Η τέχνη της σκέψης ή η κουλτούρα της απερισκεψίας....

Κάθε βιβλίο που διαβάζω, όταν παρουσιάζει ενδιαφέρον, επηρεάζει ως ένα βαθμό την καθημερινότητά μου, επειδή γεννά καινούριες σκέψεις στο μυαλό μου ή ανασύρει και ενισχύει άλλες παλιότερες ή, ενίοτε, με βάζει στον πειρασμό να πειραματιστώ, για να επαληθεύσω ή να απορρίψω κάτι που γράφει. Πολύ δε περισσότερο όταν είναι ένα βιβλίο όπως αυτό του Ελβετού φιλοσόφου-συγγραφέα Ρολφ Ντομπέλλι, με τίτλο "η τέχνη της πρακτικής σκέψης. 52 λάθος δρόμοι που θα ήταν καλύτερα να αποφύγετε...".
Επειδή η σκέψη, και ως τέχνη και ως τεχνική, βρίσκεται στον πυρήνα των Μαθηματικών,  για να επιστήσω την προσοχή των παιδιών σε κάποια διαδικασία που εξηγώ, λέω πολύ συχνά: "Ακούστε προσεκτικά! Τα Μαθηματικά είναι η τέχνη των συλλογισμών. Μας διδάσκουν πώς να σκεφτόμαστε, πώς να συνδυάζουμε τα δεδομένα, για να καταλήξουμε στο ζητούμενο. Και οι σωστοί συλλογισμοί δεν δίνουν λύσεις μόνο στα προβλήματα των Μαθηματικών, δίνουν λύσεις και στα προβλήματα της ζωής κι αυτό είναι το πιο σημαντικό...".
Υποθέτω πως έχουν βαρεθεί να με ακούν να το επαναλαμβάνω, αλλά το λέω ξανά και ξανά, επειδή δεν βλέπω να το παίρνουν πολύ στα σοβαρά. Και όμως, σπάνια διατυπώνεται από τους μαθητές μου με σαφήνεια και ορθότητα μια ολοκληρωμένη σκέψη. Κι αυτό είναι ένα μεγάλο και ανυπέρβλητο(;) πρόβλημα στην κατασκευή της μαθηματικής γνώσης.

Τι είναι όμως η "σκέψη"; Σύμφωνα με τον Μπαμπινιώτη η σκέψη ορίζεται ως "η διαδικασία κατά την οποία επεξεργαζόμαστε στο μυαλό μας ορισμένα δεδομένα για να καταλήξουμε σε αποτέλεσμα/συμπέρασμα".  
Ούτε λίγο ούτε πολύ η "σκέψη" είναι η διαδικασία που μας διδάσκουν τα Μαθηματικά μέσω της αφαίρεσης ή της μοντελοποίησης ή και των δύο.
Το ερώτημα που γεννιέται είναι: τι απαιτείται για να επιτελεστεί αυτή η τόσο σημαντική διαδικασία; Αναμφιβόλως, οι προϋποθέσεις είναι πολλές. Καταγράφω τις πρώτες που μου έρχονται στο μυαλό.
1. Στοιχειώδεις γνώσεις των βασικών εννοιών και των μεταξύ τους σχέσεων.
2. Ενδιαφέρον.
3. Επιθυμία για εμπλοκή στη διαδικασία.
4. Ικανότητα αυτοσυγκέντρωσης, αυτοπειθαρχίας και προσήλωσης.
5. Θάρρος.
6. Υπομονή και επιμονή.
7. Εμπειρία.
8. Κίνητρα.
9. Όλα τα προηγούμενα.

Πιθανόν, όλα τα προηγούμενα και άλλα τόσα.
Όμως αυτό που διάβασα, πριν φύγω για το σχολείο σήμερα το πρωί, στο βιβλίο του Ντομπέλλι, με έκανε να στρέψω την προσοχή μου όχι τόσο στη διαδικασία και στις προϋποθέσεις, όσο στην "ποιότητα" της σκέψης. Αυτό με ώθησε να πειραματιστώ, στο τέλος της 7ης ώρας σε ένα τμήμα της Β' Γυμνασίου.
Πριν περιγράψω το δικό μου πείραμα, όμως, θα  πω εν συντομία κάτι που αναφέρεται στο κεφάλαιο με τον πομπώδη τίτλο: ΜΗΝ ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΑΝΟΗΣΙΕΣ ΠΟΥ ΣΑΣ ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΑΥΘΟΡΜΗΤΑ ΣΤΟΝ ΝΟΥ. Η ψευδαίσθηση του "είναι λογικό!", το οποίο με ώθησε στον πειραματισμό και σε έντονο προβληματισμό.
Στο κεφάλαιο αυτό αναφέρεται το "Τεστ γνωστικής ανάκλασης" (Cognitive Reflection Test, CRT), το οποίο σχεδιάσε ο Σέιν Φρέντερικ και το έδωσε σε ένα μεγάλο αριθμό φοιτητών στο MIT, στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον και στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. Το πείραμα επαναλήφθηκε επί σειρά ετών, κάτι που καθιστά έγκυρα τα συμπεράσματα. Πριν γράψω τις τρεις απλές ερωτήσεις του τεστ, και για να προϊδεάσω τους αναγνώστες, θα αναφέρω συνοπτικά τα συμπεράσματα του πειράματος του Φρέντερικ.
Το μεγαλύτερο μέρος των φοιτητών που απάντησαν γρήγορα μεν εσφαλμένα δε στις τρεις ερωτήσεις του τεστ, όταν στη συνέχεια ρωτήθηκαν αν θα προτιμούσαν να πάρουν τώρα αμέσως 3.400 δολάρια ή σε ένα μήνα 3.800 δολάρια, προτίμησαν το "κάλιο πέντε και στο χέρι", όπως γράφει ο Ντομπέλλι. Συγκεκριμένα γράφει το εξής:

"Τα άτομα που κατέγραψαν τα χειρότερα αποτελέσματα στο τεστ έχουν την τάση να δέχονται αμέσως τα 3.400 δολάρια. Δυσκολεύονται πολύ να δείξουν υπομονή και επιμονή. Είναι πιο παρορμητικά. [...]. Αντιθέτως τα άτομα που είχαν επιτυχία στο τεστ προτιμούν να περιμένουν ένα μήνα. Χρησιμοποιούν τη δύναμη της θέλησής τους, για να παραιτηθούν από την άμεση ικανοποίηση και αποζημιώνονται γι' αυτό αργότερα." (σελ. 93)

Εσείς, αλήθεια, τι θα προτιμούσατε. 3.400 ευρώ εδώ και τώρα ή 3.800 σε ένα μήνα;
Και πώς θα απαντούσατε στις τρεις ερωτήσεις του "Τεστ γνωστικής ανάκλασης", που είναι:

1.  Σε ένα κατάστημα η ρακέτα του πινγκ πονγκ μαζί με τη μπάλα του πινγκ πονγκ κοστίζουν 1.10 ευρώ. Αν η ρακέτα κοστίζει ένα ευρώ περισσότερο από τη μπάλα, πόσο κοστίζει η ρακέτα και πόσο η μπάλα;
2. Σε ένα εργοστάσιο υφαντουργίας πέντε μηχανές χρειάζονται πέντε λεπτά για να φτιάξουν πέντε πουκάμισα. Πόσα λεπτά χρειάζονται εκατό μηχανές για να φτιάξουν εκατό πουκάμισα;
3. Τα νούφαρα που φυτρώνουν σε μια λίμνη πολλαπλασιάζονται πολύ γρήγορα και κάθε μέρα η επιφάνεια της λίμνης που καλύπτουν διπλασιάζεται. Αν για να καλύψουν ολόκληρη τη λίμνη χρειάζονται 48 μέρες σε πόσες μέρες θα καλύπτουν τη μισή λίμνη;*

Πίσω στη σχολική τάξη και στην 7η ώρα, τώρα.
Σε ένα τμήμα της Β, λίγα λεπτά πριν τις 14.00, που χτυπάει το κουδούνι, είχα ολοκληρώσει το μάθημα και οι κουρασμένοι και πιθανόν πεινασμένοι μικροί μαθητές, έμοιαζαν να έχουν καταρρεύσει. Εγώ, που άντεχα ακόμη, προτίμησα αντί να εξαντλήσουμε το χρόνο με μια ακόμη άσκηση, να τους θέσω το πρώτο ερώτημα του τεστ.
Τους το είπα όχι με ρακέτα και μπάλα, όπως το αναφέρει ο Φρέντερικ, αλλά με μπουκάλι και φελό,  όπως το ξέρουμε εδώ.
Αστραπιαία απάντησαν όλοι! Και απάντησαν λάθος.
"Ένα ευρώ κάνει το μπουκάλι και δέκα λεπτά ο φελός"!
Έκανα δυο τρεις υποδείξεις. Ξαναπροσπάθησαν. Τα ίδια.
"Ενενήντα λεπτά το μπουκάλι και είκοσι λεπτά ο φελός"!
Κι άλλες υποδείξεις. Πάλι τίποτα.

Άρχισα να τους εξηγώ τι είχα διαβάσει το πρωί σχετικά με το συγκεκριμένο πρόβλημα, θέλοντας να διασυνδέσω τη διαδικαδία της (μαθηματικής) σκέψης με την εγκράτεια, την περισυλλογή και όλα τα συναφή. Άκουγαν οι περισσότεροι με προσοχή, αλλά δυο τρεις, μη μπορώντας να διαχειριστούν την αδημονία τους, μου ζητούσανν επίμονα τη σωστή απάντηση.
"Και πόσο κάνει το μπουκάλι, δηλαδή;"
"Άντε, γιατί δεν μας το λέτε;"
Ελάχιστα ενδιαφέρονταν για το τι σημαίνει "σκέψη" και για όσα τους έλεγα.
Η σφοδρή τους επιθυμία να βιώσουν άμεση ικανοποίηση αποδυνάμωνε την εγκαρτέρησή τους, αν υποθέσουμε πως διαθέτουν εγκαρτέρηση.
Έδωσα τη σωστή απάντηση, στην εκπνοή του χρόνου και με το ντριιιν εξαφανίστηκαν στη στιγμή. Αναρωτήθηκα αν κάποιος από αυτούς στο δρόμο για το σπίτι, ξανασκεφτεί όσα τους είχα πει...Μπορεί. Μπορεί όμως να μην τους κάηκε καρφί...



Αυτό που διαπιστώνω είναι πως χρόνο με το χρόνο, η απαίτηση της άμεσης ικανοποίησης των όποιων αναγκών, σε συνδυασμό πάντα και με τη θετική απόκριση του σχολείου μας στο μοντέλο αυτό, απομακρύνει εντελώς απερίσκεπτα - μικρούς και μεγάλους - από τις συνθήκες  που απαιτούνται για την τέχνη της σκέψης γενικά, και  κατά συνέπεια, για όλα εκείνα που προϋποθέτει η καλή επίδοση στα Μαθηματικά.
------------------------------------------------------------------------------------------------
*Την ερώτηση αυτή την έχω συμπεριλάβει στο βιβλίο "Ο Γιάννης που αγάπησα", στην ιστορία με τίτλο: Η γνώση που μας λείπει είναι "η επίγνωση των ορίων", γι' αυτό ζούμε την περιπέτεια των νούφαρων. σελ. 109


Τρίτη 6 Νοεμβρίου 2018

Το αστυνομικό αφήγημα στην υπηρεσία της διδασκαλίας των Μαθηματικών

Στην εισήγηση με τίτλο «Εισαγωγή στη μελέτη του αστυνομικού αφηγήματος» στην ημερίδα «Έγκλημα και λογοτεχνία» τον Φεβρουάριο του 2013, ο καθηγητής Εγκληματολογίας Νέστορας Κουράκης μεταξύ άλλων αναφέρει ότι το «ορθόδοξο» αστυνομικό αφήγημα «έχει μια προδιαγεγραμμένη πορεία από το ανακαλυφθέν έγκλημα προς την εξιχνίασή του, η οποία μοιάζει με την επίλυση μαθηματικής εξίσωσης...»
Ως μάχιμη εκπαιδευτικός, διαβάζοντας την εισήγηση δεν μπορώ παρά να σκεφτώ ότι ισχύει και το αντίστροφο: η προδιαγεγραμμένη τυπική πορεία για την επίλυση μιας μαθηματικής εξίσωσης μπορεί να προσομοιάσει με αστυνομικό αφήγημα. Ίσως, μάλιστα, αν διευρύνουμε το πεδίο, περνώντας από την εξίσωση στο μαθηματικό πρόβλημα, η -αντεστραμμένη- αναλογία να είναι πιο αποτελεσματική.
Η αλήθεια είναι πως κατά την επίλυση ενός μαθηματικού προβλήματος αναζητούμε την απάντηση εντός ενός συγκεκριμένου αναφορικού πλαισίου, διαμορφωμένου από μια κατάλληλη μαθηματική θεωρία, μέσω της οποίας νομιμοποιούνται οι επιλογές και οι πράξεις μας. Ο σκοπός μας είναι να διασυνδέσουμε μεταξύ τους τις μαθηματικές έννοιες που εμφανίζονται στο πρόβλημα, να διατυπώσουμε τυχόν περιορισμούς και να εκτελέσουμε τις πράξεις, εφαρμόζοντας τις ιδιότητές τους, να κάνουμε τις απλοποιήσεις, τους συλλογισμούς και τις κατάλληλες αποδεικτικές διαδικασίες, ακολουθώντας μια πορεία, με όχι πάντα βέβαια βήματα, καθώς αρχικά λειτουργούμε, εν πολλοίς, διαισθητικά και στηριζόμαστε σε υποθέσεις, σε εικασίες, που οφείλουμε να επαληθεύσουμε ή να διαψεύσουμε, μέχρι να καταλήξουμε σε μια καθόλα αδιαμφισβήτητη και «νόμιμη» απάντηση και να πούμε: το ζητούμενο του προβλήματος είναι αυτό, με την ίδια, ή ενδεχομένως μεγαλύτερη βεβαιότητα,  με την οποία ο αστυνομικός ενός αφηγήματος εξιχνιάζει, εν τέλει, το έγκλημα.
Εκτός από τις παραπάνω καταφανείς διαδικαστικές ομοιότητες μεταξύ της επίλυσης ενός μαθηματικού προβλήματος και της διαλεύκανσης ενός εγκλήματος, υπάρχουν και άλλες, λιγότερο αναγνωρίσιμες, πλην θεμελιώδεις. Σχετίζονται με κάποια πρωταρχικά ερωτήματα που διατυπώνονται κατά την εκκίνηση της ιστορίας: «how done it?» και «why done it?». Ενδεχομένως να διαφέρουν στην εκφορά του χρόνου, επειδή κατά την επίλυση του μαθηματικού προβλήματος, τουλάχιστον του τυπικού μαθηματικού προβλήματος, αναφερόμαστε σε αυτό που θα κάνουμε, και όχι σε κάτι που ήδη έγινε και καλούμαστε να διαλευκάνουμε. Η διαφορετική χρονικότητα όμως μετασχηματίζεται σχετικά εύκολα και δεν αποτελεί πρόβλημα. Το πρόβλημα είναι πως η διδασκαλία των Μαθηματικών ανά την επικράτεια του Δυτικού Πολιτισμού παρουσιάζεται, αλλού λιγότερο και αλλού περισσότερο, αναποτελεσματική και εμείς, οι διδάσκοντες, καλούμαστε να επινοήσουμε και να εφαρμόσουμε ελκυστικές μεθόδους και ενδιαφέρουσες πρακτικές. Αυτή η πρόκληση μπορεί να αποτελέσει την απάντηση στο «γιατί να θέσουμε το αστυνομικό αφήγημα στην υπηρεσίας της διδασκαλίας των Μαθηματικών;».
Μένει προς διερεύνηση το ερώτημα «πώς θα αξιοποιήσουμε το αστυνομικό αφήγημα στη διδασκαλία των Μαθηματικών;». Θα μπορούσα να ισχυριστώ ότι έχω κάποιες απαντήσεις, αλλά ο περιορισμένος χώρος του άρθρου δεν μου επιτρέπει να τις παρουσιάσω και θα το έλεγα, αν δεν είχε ήδη διατυπωθεί αυτή η «δικαιολογία» από άλλον. Στην πραγματικότητα όμως δεν φέρει ευθύνη ο χωρικός περιορισμός. Αφήνω το ερώτημα ανοιχτό, ελπίζοντας πως θα αποτελέσει πρόκληση, ειδικά για τους διδάσκοντες των Μαθηματικών που αγαπούν την "αστυνομική λογοτεχνία". 
Πιθανόν ανάμεσά τους, κάποιοι να έχουν ήδη εμπράκτως αποδείξει ότι το αστυνομικό αφήγημα μπορεί να τεθεί στην υπηρεσία της Μαθηματικής Εκπαίδευσης, για να την υποστηρίξει...

Κυριακή 4 Νοεμβρίου 2018

Το δικό μου "Ικιγκάι"

Μια απρόσμενη ακύρωση του -προ πολλών μηνών προγραμματισμένου- χθεσινού ταξιδιού μου άφησε χρονικό περιθώριο για ένα..."διάλειμμα ονειρεμένων προδιαγραφών"!
"Διάλειμμα ονειρεμένων προδιαγραφών" σημαίνει πως απέχω από το διαδίκτυο, πως δεν φοράω ρολόι και πως διαβάζω κάτι που από καιρό ήθελα να διαβάσω, αλλά δεν έβρισκα τον χρόνο για να το κάνω. Με την αλλαγή του προγράμματος ο απαραίτητος χρόνος βρέθηκε. Κι έτσι πήρα τα βιβλία μου και, αφού ο καιρός είναι ακόμη καλός, έτρεξα στη Χαλκιδική, που αυτήν την εποχή την χαίρονται οι ελάχιστοι μόνιμοι κάτοικοι, οι δεκαοκτούρες και τα διάφορα ενδημικά πτηνά, καθώς τα αποδημητικά έχουν αποχωρήσει. Και μαζί με τους ανθρώπους και τα πουλιά, τα δεκάδες αδέσποτα σκυλιά - δύο εξ αυτών σε μέγεθος μικρής αγελάδας - και τα πλείστα γατόπουλα που μπαινοβγαίνουν στους άδειους κάδους πεινασμένα και αδυνατισμένα... Αν παραβλέψουμε τα αδέσποτα, οι συνθήκες ήταν ιδανικές για να απολαύσει κανείς την -παγωμένη σαν κρύσταλλο- θάλασσα, το έντονο φως και το καθ' όλα ... ανοιξιάτικο πράσινο των δένδρων και των φυτών. 
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, που έσφυζε από ... υποσχέσεις, έκρινα ως κατάλληλο ανάγνωσμα το βιβλίο των Ε. Γκαρθία και Φ. Μιραλλιές, σε μετάφραση Α. Δημητρούκα, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη και έχει γίνει διεθνές best seller,  με τίτλο "Ικιγκάι" και υπότιτλο "τα μυστικά της Ιαπωνίας για μια μακρά και ευτυχισμένη ζωή". 
Προσωπικά εστίασα στο "μακρά ζωή", που είναι κάτι αντικειμενικό και μετρήσιμο, και όχι στο "ευτυχισμένη", που είναι υπόθεση του καθενός.  
 Ναι, για προφανείς λόγους, με ενδιαφέρει να μάθω τα μυστικά της μακροζωίας, για να προλάβω να υλοποιήσω ένα τουλάχιστον μέρος από τα ... πολλά και μεγαλεπήβολα σχέδιά μου. Από την άλλη με ενδιαφέρουν τα μυστικά της Ιαπωνίας, επειδή ως παιδί διάβασα αρκετά μυθιστορήματα με γκέισες, που με γοήτευσαν, και ως ενήλικη είδα πολλές γιαπωνέζικες ταινίες που με σημάδεψαν...
Λόγω των συγκεκριμένων εμπειριών μου, ήθελα εδώ και τέσσερις μήνες να μελετήσω προσεκτικά το "Ικιγκάι", πόσο μάλλον που στο οπισθόφυλλό του, τα βένια διαγράμματα είχαν αγγίξει βαθιά τη μαθηματική μου ιδιοσυγκρασία. Έτσι ήταν το πρώτο βιβλίο που έβαλα στην τσάντα μου, χθες το πρωί πριν ξεκινήσω για την Χαλκιδική. 
Διάβασα τις πρώτες εκατό σελίδες! Κατάλαβα τι είναι το Ικιγκάι, δηλαδή όσο μπορεί να το καταλάβει κάποιος που δεν είναι Ιάπωνας. Στη συνέχεια, διάβασα τα "μυστικά" των διαφόρων υπεραιωνόβιων, που δεν ήταν όλοι τους Ιάπωνες. Ο καθένας, ούτε λίγο ούτε πολύ, είχε το δικό του μυστικό... 
Ήμουν έτοιμη να καταλήξω στο συμπέρασμα πως η μακροζωία είναι κι αυτή μια εντελώς προσωπική υπόθεση, όπως ακριβώς κι η ευτυχία, οπότε  δεν έχω να μάθω τίποτα παραπάνω... Όσο για το δικό μου Ικιγκάι, γνωρίζω καλά πως το έχω ήδη βρει...
Πάνω που ήμουν έτοιμη να αφήσω στην άκρη το συγκεκριμένο βιβλίο και να πάω στο επόμενο, διάβασα το εξής:

"Τα βιντεοπαιχνίδια-χωρίς να κάνουμε κατάχρηση-, τα επιτραπέζια παιχνίδια και τα αθλήματα είναι δραστηριότητες ιδανικές για να μπαίνουμε σε ροή, γιατί ο στόχος είναι συνήθως ξεκάθαρος: να ξεπεράσεις τον εαυτό σου ή τον αντίπαλό σου, ακολουθώντας μια σειρά από κανόνες που ορίζονται με σαφήνεια." (σελ. 104)

Δεδομένου ότι τα βιντεοπαιχνίδια, δηλαδή οι επιπτώσεις που έχει η κατάχρησή τους στους περισσότερους μαθητές μου, είναι ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην επίτευξη των εκπαιδευτικών μου στόχων, που - γιατί να το κρύψω άλλωστε; - είναι στην καρδιά του δικού μου Ικιγκάι, το ενδιαφέρον μου για το ανάγνωσμα αναζωπυρώθηκε, οπότε συνέχισα. Μερικές σελίδες παρακάτω, εκεί που έγραφε για την "πολυδιεργασία",  δηλαδή για την εκτέλεση δύο ή περισσότερων εργασιών ταυτόχρονα (multitasking), διάβασα κάτι που ένιωσα να με δικαιώνει...

"Το Google και το Ίντερνετ πήραν τον έλεγχο του μυαλού σου... [...]
Σε μια μελέτη που διεξήγαγε το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, περιγράφουν τη γενιά μας λέγοντας ότι υφιστάμεθα επιδημία πολυδιεργασίας. Για να αποδειχθούν οι νοσηρές επιδράσεις της επιδημίας αυτής, αναλύθηκε η συμπεριφορά εκατοντάδων φοιτητών την ώρα που μελετούσαν, ώστε μετά να τους μοιράσουν σε ομάδες ανάλογα με το πλήθος των πραγμάτων που συνίθηζαν να κάνουν ταυτόχρονα.
Οι φοιτητές με τον μεγαλύτερο εθισμό στην πολυδιεργασία συνηθίζουν να κάνουν πάνω από τέσσερα πράγματα ταυτόχρονα. Για παράδειγμα: να κρατάνε σημειώσεις διαβάζοντας ένα σύγγραμμα, να ακούνε ένα podcast, να απαντούν σε μηνύματα στο smartphone κάθε τόσο και να κοιτάνε το timeline του Twitter.
Αφού τους χώρισαν σε διάφορες ομάδες, τους έβαλαν όλους μπροστά σε οθόνες με διάφορα βελάκια κόκκινα και γαλάζια. Στόχος της άσκησης ήταν να μετρήσουν τα κόκκινα βελάκια.
Στην αρχή όλοι ευστόχησαν γρήγορα και χωρίς δυσκολία, αλλά καθώς αυξανόταν ο αριθμός των γαλάζιων βελών (χωρίς να προστίθενται κόκκινα βέλη, απλώς άλλαζαν θέση), οι φοιτητές  οι συνηθισμένοι στην πολυδιεργασία είχαν σοβαρή δυσκολία να μετρήσουν τα κόκκινα βέλη στον απαιτούμενο χρόνο. Δεν μπορούσαν να τα μετρήσουν το ίδιο γρήγορα με τους φοιτητές που δεν έκαναν πολυδιεργασία, συνήθως για έναν πολύ απλό λόγο: 
Αφαιρούνταν κοιτάζοντας τα γαλάζια βέλη!
Ο εγκέφαλός τους ήταν εκπαιδευμένος να δίνει σημασία σε κάθε τύπου ερέθισμα, ακόμα και  ασήμαντο, ενώ ο εγκέφαλος των άλλων ήταν εκπαιδευμένος να συγκεντρώνεται σε μία και μοναδική ασχολία, στην περίπτωση αυτή να μετρήσει τα κόκκινα βέλη, αγνοώντας τα γαλάζια." (Σελ. 110)

"Και τι έγινε, που αργούσαν λίγο να μετρήσουν τα κόκκινα βέλη, αφού ταυτόχρονα "έπιαναν" κι άλλα ερεθίσματα;", θα μπορούσε να ρωτήσει κανείς και θα είχε δίκαιο, αν στην αμέσως επόμενη σελίδα του βιβλίου, δεν γινόταν αναφορά στα συμπεράσματα και άλλων σχετικών μελετών. Πιο συγκεκριμένα:

"Άλλες μελέτες δείχνουν ότι το να δουλεύουμε σε διαφορετικά πράγματα ταυτόχρονα μειώνει την παραγωγικότητά μας τουλάχιστον κατά 60% κι ότι ο δείκτης νοημοσύνης μας μειώνεται παραπάνω από 10 βαθμούς" (Σελ. 111)

Η υπογράμμιση είναι δική μου. Δεν γίνεται σαφές αν η κατά 10 βαθμούς μείωση του δείκτη νοημοσύνης (με ό,τι, τέλος πάντων, "δείκτης νοημοσύνης" σημαίνει) είναι απόλυτη, δηλαδή είναι ανεξάρτητη του δείκτη νοημοσύνης του υποκειμένου, κι αν είναι πρόσκαιρη, δηλαδή αν μειώνεται την ώρα της ταυτόχρονης ενασχόλησης με περισσότερες από μια εργασίες και στη συνέχεια επανέρχεται στην κανονική του τιμή, ή αν είναι μόνιμη...
Με προβλημάτισε το θέμα, επειδή μέχρι τώρα, ενώ έχω διαβάσει κάποιες έρευνες γύρω από τις κακές επιπτώσεις του multitasking (πολυδιεργασίας!? -μα πού τη βρήκαν αυτή τη λέξη;;;) στην επίδοση των μαθητών, δεν είχα δει "ποσοτικοποιημένα" αποτελέσματα. 
Δεν ξέρω κατά πόσο είναι έγκυρα τα στοιχεία που αναφέρονται στις σελίδες 110 και 111, αφού δεν υπάρχει κάποια παραπομπή για να επικυρώνει την ορθότητά τους, αλλά για μένα είναι πολύ "χρήσιμα", επειδή συχνά αναφέρω στα παιδιά, κατά την ώρα του μαθήματος, πόσο επιβλαβές είναι που ενώ κάνουν τις ασκήσεις των Μαθηματικών, είναι συνδεμένοι σε δυο τρία κοινωνικά δίκτυα, για να συνομιλούν με φίλους και συμμαθητές! 
Δεν ξέρω αν, διαβάζοντας "τα μυστικά της Ιαπωνίας για μια μακρά και ευτυχισμένη ζωή", βρήκα τι πρέπει να κάνω για να ... ξεπεράσω τα 100 χρόνια βίου, σίγουρα όμως βρήκα κάποια επιπλέον επιχειρήματα, για να πείσω τους μαθητές και τις μαθήτριές μου, να δείχνουν την απαιτούμενη προσήλωση όταν μελετούν τα Μαθηματικά στο σπίτι τους, όπως και  όταν είναι στην τάξη και προσπαθώ, με κάθε δυνατό τρόπο, να τους δείξω τι σημαίνει "σκέφτομαι μαθηματικά!"
-----------------------------------------------------------------------------------
Δυστυχώς, αυτό δεν γίνεται κατανοητό από μια πολύ μικρή μειοψηφία παιδιών, που, αν και λίγοι, έχουν τον τρόπο να με προσβάλουν και να μην επιτρέπουν -στο βαθμό που θέλω εγώ- να απολαύσω το μάθημά μου και να το χαρώ...
----------------------------------------------------------------------------------
Πίστευα πως, με την ευκαιρία που μου έδωσε η ακύρωση του ταξιδιού, καταφεύγοντας στο ησυχαστήριό μου και βουτώντας στο παγωμένο νερό, θα καταφέρω να αποδράσω, να αφήσω πίσω για λίγο το σχολείο, που τον τελευταίο καιρό με πληγώνει, να ξεχάσω και να ξεχαστώ... Και τελικά, βρέθηκα πάλι να προβληματίζομαι για το πώς θα γίνει το μάθημά μου πιο ... ελκυστικό!
Κι έτσι καταλήγω στο συμπέρασμα πως στο δικό μου "Ικιγκάι" η ζωή μου στο σχολείο παίζει ρόλο πολύ πολύ καθοριστικό.

Τρίτη 23 Οκτωβρίου 2018

Προβληματισμοί γύρω από τα προβλήματα...

Μετά τη βροχή εμφανίζονται οι γυμνοσάλιαγκες και οι άλλοι, εκείνοι που κουβαλούν ένα σπίτι στην πλάτη. Κι όλοι τους σέρνονται αργά, νωχελικά, σαν να ρουφούν ηδονικά την υγρασία κάτω από την χοντρή τους την κοιλιά... Κι εγώ κάθομαι και τους χαζεύω, επειδή μου θυμίζουν μια αγάπη μου παλιά κι επειδή τις τελευταίες μέρες, έτσι σαν γυμνοσάλιαγκες, ξετρύπωσαν στη δουλειά μου προβλήματα πολλά. Το ένα μετά το άλλο έσκαγαν και με έκαναν να θέλω άλλοτε να κλαίω κι άλλοτε να γελάω. Μα ούτε γέλασα ούτε έκλαψα (πολύ). Κράτησα ως εκκρεμότητα τον κλαυσίγελο που με κατέκλυσε. Τον κράτησα για ένα πιθανό μελλοντικό μυθιστόρημα, αφού κάποιες αλήθειες σαν ψέματα μοναχά μπορούν να ειπωθούν. Κάνεις πως αφηγείσαι μια ιστορία που φαντάστηκες, ενώ ό,τι λες είναι αληθινά γεγονότα και πράγματα που έχουν συμβεί και σε έχουν σημαδέψει.
Συμπτωματικά, όσο έσκαγαν τα προβλήματα σαν οβίδες γύρω μου και μέσα μου, έτυχε να διδάσκω στη Β' Γυμνασίου την παράγραφο 1.4 Επίλυση προβλημάτων με τη λύση εξισώσεων, που μου αρέσει πολύ, αλλά για τη διδασκαλία της προτείνεται να αφιερώσουμε μόνο τέσσερις ώρες, δυστυχώς. 
Εγώ λέω πως στα προβλήματα,  στη διαχείρισή τους, στην επίλυσή τους, στη διερεύνησή τους, θα έπρεπε να διατείθεται πολύς χρόνος. Θα έπρεπε να γίνονται περισσότερες ασκήσεις, περισσότερα σενάρια, πιο ρεαλιστικές καταστάσεις, συζητήσεις και πειραματισμοί, ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και STEM κι επίλυση τύπων -που είναι εκτός ύλης- ενσωματωμένων όμως σε ρεαλιστικά προβλήματα και ό,τι άλλο, τέλος πάντων, η σύγχρονη εκπαίδευση (θα έπρεπε να) απαιτεί, για να μεγαλώσει σωστά ένα παιδί. 
Δυστυχώς όμως, ξαναλέω, περιοριζόμαστε για μια ακόμη φορά σε μια στείρα τυπικο-διαδικαστική διδασκαλία με ... οδηγίες προς ναυτιλλομένους που λένε κάτι σαν: 
θέτουμε x το ζητούμενο  και ...μπλα μπλα μπλα, βήμα προς βήμα...
Σήμερα έκανα το τελευταίο μάθημα σε αυτήν την αγαπημένη παράγραφο. Σήμερα, επίσης, επήλθε -όπως φάνηκε τουλάχιστον- και η άρση των όποιων προβλημάτων αντιμετώπισα τον τελευταίο καιρό, κι έτσι μπήκα με κέφι και ολίγη από ... παιγνιώδη διάθεση στην τάξη. 
"Είχατε τις ασκήσεις 7 και 8 σωστά;"
"Ναι, ναι..."
"Τις κάνατε; Πώς σας φάνηκαν;"
Για την 7 συμφώνησαν όλοι πως ήταν εύκολη. Την 8 κάποιοι δεν την κατάλαβαν. Ο Σάκης και ο Πέτρος τους μπέρδεψαν.

 "Εντάξει, θα την εξηγήσω αναλυτικά, για να τελειώνουμε με τα προβλήματα...",  είπα κι έκανα μια γρήγορη ανακεφαλαίωση των βημάτων. Λέγοντας όμως το τελευταίο βήμα, αυτό που λέει: "Ελέγχουμε αν η λύση που βρήκαμε ικανοποιεί τις συνθήκες του προβλήματος", σκέφτηκα πως σε όσα προβλήματα είχαμε μέχρι τώρα λύσει δεν μας δόθηκε η ευκαιρία να δούμε τι σημαίνει αυτό το  "η λύση δεν ικανοποιεί τις συνθήκες του προβλήματος"!
Ήταν και κάπως σκωπτική η διάθεσή μου, όπως ήδη είπα, οπότε σκέφτηκα να κάνω ένα αστειάκι στους μαθητές και στις μαθήτριές μου, για να δω πώς θα αντιδράσουν.
Ξεκίνησα, με υποδείξεις των παιδιών που απαντούσαν στις ερωτήσεις μου, να γράφω στον πίνακα.

"Έστω ότι το ωρομίσθιο του Σάκη είναι x,  τότε το ωρομίσθιο του Πέτρου είναι x+2"

 Αυτό είναι το εύκολο μέρος, αλλά είναι η αρχή και αν γίνει η αρχή, τότε έχει ολοκληρωθεί το ...ήμισυ του παντός, όπως λέγαμε μια φορά κι έναν καιρό.
Μετά, βήμα βήμα, έφτιαξα την εξίσωση. Αλλά έγραψα:   5x-26 = 7(x+2) 
Δυο τρεις καλοί (και καλές, να τα λέμε κι αυτά) προσπάθησαν να με διορθώσουν.  Τους έγνευσα να μη μιλήσουν μέχρι να ολοκληρώσω.
Ύστερα, ρωτώντας και γράφοντας, έλυσα την εξίσωση με τη βοήθεια του κοινού. Επιμεριστική ιδιότητα, χωρίζουμε γνωστούς από αγνώστους, κάνουμε αναγωγή κλπ κλπ. Και με τις οδηγίες και τις υποδείξεις των παιδιών κατέληξα πως το x ισούται με -20!
"Α! Ο Σάκης παίρνει -20 ευρώ την ώρα!!! Τι σημαίνει αυτό;", ρώτησα.
"Δεν μπορεί να είναι η λύση αυτή", είπαν αρκετοί.
"Ακριβώς:", απάντησα. "Βλέπετε, η λύση που βρήκαμε δεν ικανοποιεί τις συνθήκες του προβλήματος. Αυτό σημαίνει ότι δεν "έφτιαξα" σωστά την εξίσωση. Διαβάστε ξανά πιο προσεκτικά το πρόβλημα", είπα. Το διάβασαν, διορθώσαμε το λάθος και καταλάβαμε τι σημαίνει το τελευταίο βήμα στις οδηγίες για ναυτιλλομένους.

Στο άλλο τμήμα, έβδομη ώρα πια, κουρασμένη εγώ, κουρασμένα και τα παιδιά, επανέλαβα το ίδιο μάθημα. Βρήκαμε και πάλι πως το ωρομίσθιο του Σάκη είναι -20 ευρώ.
"Τι σημαίνει αυτό;", ρώτησα εγώ. 
Πάλι δυο καλές μαθήτριες θέλησαν να διορθώσουν το λάθος μου.
Πάλι εγώ δεν το επέτρεψα.
Μέσα μου ο Παπακωνσταντίνου τραγουδούσε το "Άσε με να κάνω λάθος...".
Ρώτησα ξανά την τάξη. Δεν ήταν ικανοποιητικές οι απαντήσεις που ακούστηκαν.
"Σημαίνει πως για κάθε ώρα που εργάζεται πληρώνει 20 ευρώ!", τους είπα τελικά.
Μπορεί να πεινούσαν, δύο παρά ή ώρα, δεν είχαν καμια αντίδραση. Επέμενα λίγο ακόμη. 
"Σκάβει μια ολόκληρη ώρα. Σταματάει, πληρώνει 20 ευρώ. Κι ύστερα ξανά, σκάβει μια ώρα...πληρώνει άλλα 20 ευρώ! Πώς σας φαίνεται;"
"Γίνεται αυτό;". "Τι δουλειά είναι αυτή;" Παραξενεύτηκαν όλοι.
"Ε, άμα είναι να δουλέψεις μπορεί και να πληρώνεις...", είπε ένας συνοφρυομένος.
Τον κοίταξα με απορία, αλλά δεν θέλησα να συνεχίσω τη συζήτηση. Είχα να κάνω μια άσκηση ακόμη.
Ωστόσο, τρόμαξα στη σκέψη πως ίσως κάποια από τα δεκατριάχρονα παιδιά πιστεύουν πως όταν δουλεύεις ... πληρώνεις... 

Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια βιώνουμε όλοι μας πολλά και ποικίλα προβλήματα.
Πιθανόν -όπως λένε- να βρισκόμαστε μπροστά στην "τέταρτη βιομηχανική επανάσταση"! 
Μπορεί κανείς να προβλέψει  τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσουμε σε τούτη την νέα κατάσταση;





Τετάρτη 17 Οκτωβρίου 2018

"Teacher, I want a book"

"Teacher, I want a book!"
Σήκωσα το κεφάλι και είδα το διεισδυτικό και επίμονο βλέμμα της καινούριας μου μαθήτριας, που στεκόταν σε απόσταση αναπνοής από πάνω μου.
"Teacher, I want a book!",  επανέλαβε με μια ιδιαίτερα μπάσα για την ηλικία της φωνή.  
"If you want a book, come with me to give you one!",  της είπα κι έκλεισα το βιβλίο ύλης που είχα ανοιχτό μπροστά μου, πάνω στην έδρα. 
Η αίθουσα, που είχε αδειάσει μόλις δυο λεπτά πριν, διατηρούσε έντονη τη χαρακτηριστική μυρωδιά της σχολικής τάξης, ενώ στα αυτιά μου βούιζε ακόμη ο ήχος του κουδουνιού ανάκατος με τις λεπτές φωνές των δεκατριάχρονων μαθητών μου, που είχαν ήδη ροβολήσει σαν πουλάρια αλαφιασμένα στην αυλή.
Μάζεψα γρήγορα τα βιβλία μου κι άνοιξα τα παράθυρα. Η μικρή στεκόταν στη θέση της και με παρακολουθούσε. Ήθελε ένα βιβλίο! Το ήθελε  με το βλέμμα της, το ήθελε με το σώμα της, που στεκόταν άκαμπτο στην αρχική του θέση, όπως άκαμπτη ήταν και η επιθυμία της.
Της έγνευσα να με ακολουθήσει και βγήκαμε από την αίθουσα. Κλείδωσα, ως είθισται, και κατέβηκα στον όροφο που φυλάσσονται τα σχολικά εγχειρίδια. Το κορίτσι με ακολουθούσε κατά πόδας. Πήρα ένα βιβλίο Μαθηματικών και της το έδωσα. 
"Φχαριστώ", είπε και τα μάτια της άστραψαν. 
Ήταν η δεύτερη μέρα που ερχόταν στο σχολείο μας, μαζί με ένα μικρό αριθμό προσφυγόπουλων. Ένα δύο παιδιά σε κάθε τμήμα. Παιδιά που δεν μιλούν ελληνικά. Παιδιά όλων των δυνατοτήτων και όλων των προδιαγραφών. Παιδιά που μπορούν και παιδιά που αδυνατούν. Παιδιά που προσπαθούν και παιδιά που αποστρέφονται τη σχολική κανονικότητα. Η επικοινωνία μου με τα περισσότερα από αυτά είναι περίπου αδύνατη. 
Στις τρεις εβδομάδες που είναι στο σχολείο μας, μια φορά μονάχα συνάντησα έναν διερμηνέα από Μ.Κ.Ο. κι αυτό επειδή έτυχε την ώρα που ήρθε να έχω κενό. Με είδε ο Διευθυντής που ήμουν στο γραφείο και με φώναξε. 
"Κυρία Καλφοπούλου, αν έχετε να πείτε κάτι στα προσφυγόπουλα, ελάτε στην αίθουσα προβολών".
"Αν έχω να πω κάτι στα προσφυγόπουλα; Μόνο "κάτι" έχω να πω;", σκέφτηκα κι έτρεξα. Όταν έφτασα η συνάντηση είχε σχεδόν ολοκληρωθεί. Ζήτησα από το νεαρό διερμηνέα να μου δώσει λίγο χρόνο.Ήταν μερικά από τα παιδιά που λίγες μέρες πριν άρχισαν να φοιτούν στο σχολείο. Ήταν τα εφτά που μιλούν την ίδια διάλεκτο.
"Έχω να κάνω μια δυο ειδικές ερωτήσεις και κάποια γενικά σχόλια", του είπα.
Ρώτησα τι συμβολίζουν με "x" στη δική τους "μαθηματική γλώσσα", αν και είχα ήδη καταλάβει ότι το χι, κάποιοι από τους καινούριούς μου μαθητές, το εκλαμβάνουν ως σημείο  πολλαπλασιασμού. Ο διερμηνέας το επιβεβαίωσε. Στο γράμμα "x" τραβούν κάτι μικρές καμπύλες, σαν τις παλιές δικές μας περισπωμένες, στα άκρα των διασταυρούμενων γραμμών. Αυτή η διευκρίνιση δεν είναι παρά ένα έλάχιστο ... τίποτε μπροστά στα υπαρκτά προβλήματα της μεταξύ μας επικοινωνίας. 
Και, για να τα πω τα πράγματα ως έχουν, θα πρέπει να διευκρινίσω πως δεν θέλω να επικοινωνήσω μαζί τους, για να τους μάθω τις εξισώσεις που διδάσκω στα παιδιά της τάξης τους. Όχι! Ο λόγος που θέλω να επικοινωνήσω μαζί τους είναι πως θέλω να διατηρηθεί στο βλέμμα τους η ελπίδα και η σπιρτίδα που είχε το βλέμμα της Τ., τη δεύτερη μέρα που ήταν στο σχολείο. Τότε που μόλις χτύπησε το κουδούνι για διάλειμμα ήρθε για να μου πει: "Teacher, I want a book!".
Εκείνη τη μέρα είχα διδάξει αλγεβρικές παραστάσεις. Στη διάρκεια του μαθήματος ξέκλεβα χρόνο για να πάω στο θρανίο της Τ. και να γράψω μια δυο απλούστερες μορφές αλγεβρικών παραστάσεων στο τετράδιό της, όχι μόνο για να έχει κάτι να ασχολείται, αλλά και για να δω τι γνωρίζει και τι καταλαβαίνει.
Καταλάβαινε αμέσως και ανταποκρινόταν με χαρά. Μόλις τελείωνε σήκωνε το κεφάλι και με κοίταζε με προσμονή...
Ήταν η μέρα που στα άλλα παιδιά εξηγούσα πως τρία αυγά και δύο αυγά κάνουν πέντε αυγά και όχι "πέντε", όπως απαντούν συνήθως. (Σχετικά με το μάθημα εκείνο έχω γράψει εδώ). Για να κρατώ και την Τ στο κλίμα έγραφα κάτι αντίστοιχο στο τετράδιό της. Και διαπίστωσα με χαρά πως αμέσως κατάλαβε ότι τρεις καρδιές και δυο καρδιές δίνουν πέντε καρδιές... Το ίδιο και με τα "ω". Δεν νομίζω να υπάρχει διαφορά για την Τ μεταξύ του συμβόλου της καρδιάς και του γράμματος ω ή του γράμματος α. Τα αντιμετώπιζε όλα το ίδιο, ως "αντικείμενα", και τα πρόσθετε σωστά. 
Μέχρι που έγραψα 3x+2x. Με κοίταζε με απορία. Κατάλαβα πως ενώ όλα τα άλλα σύμβολα δεν είχαν γι' αυτήν κάποια σημασία, στο "x" απέδιδε συγκεκριμένο νόημα.


Από τότε πέρασαν μέρες. Το βλέμμα της Τ έχει αρχίσει να χάνει τη λάμψη του. Το ενδιαφέρον ή η ελπίδα του παιδιού χάνεται. Και πώς να μη χαθεί; Αφού δεν καταλαβαίνει.
Και όταν εγώ αναγκάζομαι να εξηγώ ξανά και ξανά στα υπόλοιπα παιδιά τα στοιχειώδη Μαθηματικά, ο χρόνος δεν φτάνει... 

Πώς υπολογίζουμε έναν άγνωστο; Πώς λύνουμε ένα πρόβλημα; 
Πώς διαβάζουμε τα "δεδομένα" και τα "κρυφοδεδομένα" ενός προβλήματος;
Σήμερα ρώτησα ποια είναι τα δεδομένα στην άσκηση 11.



Πήρα απαντήσεις που ξεπερνούν κάθε προσδοκία! Μια μαθήτρια -με πολύ καλή επίδοση- είπε ως πρώτο και κύριο δεδομένο: "το ω παριστάνει μοίρες".  Ένας μετά από ώρα είπε πως το δεδομένο είναι ότι το σχήμα είναι ορθογώνιο.
Τι συμπέρασμα να βγάλει κανείς; Πως τα παιδιά που μιλούν ελληνικά δεν μπορούν να διασυνδέσουν εννοιολογικά τις λέξεις "Δίνεται", που υπάρχει στην αρχή της άσκησης, με τη λέξη "δεδομένα",  που χρησιμοποιώ εγώ.  
Για να προλάβω τυχόν προτάσεις για χρήση απλούστερων λέξεων, πρέπει να εξηγήσω ότι  είπα -όπως λέω κάθε φορά- στα παιδιά τι μέρος του λόγου είναι η λέξη "δεδομένα", μετοχή του δίδωμι που σημαίνει δίνω κλπ, μέχρι που ανέφερα και το "δος ημίν σήμερον...", (έλεος, τι άλλο θα πω για να καταλάβουν τα Μαθηματικά;) και επιπλέον χρησιμοποίησα εναλλακτικά (και ανεπίσημα) τις λέξεις "δοσμένα" και "γνωστά". 


Πιθανόν, να με ρωτήσει κάποιος γιατί τα λέω όλα αυτά, τα τετριμμένα και γνωστά.
Τα λέω επειδή πιστεύω ότι είναι μάλλον άγνωστα σε όποιον δεν είναι στις σχολικές τάξεις.
Σε όποιον είναι σε κομβικές θέσεις, σε όποιον διοικεί και συντονίζει!
Τα λέω  επειδή πιστεύω ότι στο βάθος τα αγνοεί, ενώ θα έπρεπε πολύ καλά να τα γνωρίζει...
-------------------------------------------------------------------
Συμπληρωματικά να πω ότι στην τάξη της Τ. είναι και ο Α.
Ο Α. αφενός κάθεται στο τελευταίο θρανίο, αφετέρου δεν δείχνει τον ζήλο που- αρχικά τουλάχιστον- έδειξε η Τ., οπότε είναι ακόμη πιο δύσκολα τα πράγματα. 
Σήμερα, ενώ οι υπόλοιποι αντέγραφαν αυτά που είχα γράψει στον πίνακα,  πήγα στο θρανίο του και δείχνοντάς του ένα τετράδιο του έδωσα να καταλάβει πώς πρέπει να βγάλει το τετράδιό του από την τσάντα. Το έβγαλε και ταυτόχρονα μου έδειξε πως το μολύβι του  δεν είχε μύτη. Αμέσως δυο χεράκια από τα παραδιπλανά θρανία απλώθηκαν. Το ένα παιδί μου έτεινε μια ξύστρα, το άλλο ένα μολύβι: "Ας γράψει με αυτό, κυρία", είπε.
Τα πήρα και τα δύο. Έδωσα το μολύβι στον Α και έξυσα το δικό του με την ξύστρα.
Αυτό είναι, Απόστολε, αλληλεγγύη! Αυτό που αυθόρμητα βγαίνει από τα παιδιά.
Αλλά από μόνη της δεν φτάνει να λύσει τα πολλαπλά προβλήματα της σημερινής σχολικής πραγματικότητας (τα οποία για διάφορους λόγους δεν κοινοποιώ με αναρτήσεις εδώ...)
Για τα προβλήματα αυτά απαιτούνται περισσότερα...από το όραμα του αύριο!
Άλλωστε, ας το παραδεχτούμε επιτέλους,  το αύριο έγινε ήδη χθες.

Παρασκευή 12 Οκτωβρίου 2018

Γνωστικά και μεταγνωστικά ...

Υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα κεφάλαια στα Μαθηματικά που στην τάξη τα βιώνουμε -τολμώ να πω - όλοι σχεδόν με ... χαρά! Τα παιδιά χαίρονται που τα καταλαβαίνουν και συμμετέχουν ενθουσιασμένα. Εγώ, πάλι, χαίρομαι που βλέπω όλο και περισσότερα χέρια να σηκώνονται, όλο και περισσότερα πρόσωπα να χαμογελούν ικανοποιημένα.
Ένα τέτοιο κεφάλαιο είναι στη Γ' Γυμνασίου τα μονώνυμα. Μας δίνει την ευκαιρία να ... τονωθούμε, να κατανοήσουμε και, τέλος, να πιστέψουμε ότι μπορούμε να τα καταφέρουμε και να πετύχουμε κάτι καλύτερο. 
Έκανα το πρώτο μάθημα: ορισμός της έννοιας του μονωνύμου, (δηλαδή του γινομένου ενός αριθμού με γράμματα, που είναι η απλούστερη μορφή αλγεβρικής παράστασης), τα στοιχεία του μονωνύμου, (συντελεστής, κύριο μέρος, βαθμός), ειδικές περιπτώσεις μονωνύμων, (σταθερό, μηδενικό), σχέσεις-συγκρίσεις μονωνύμων, (όμοια, ίσα, αντίθετα, ανόμοια... )
Τα χαμόγελά τους έφτασαν μέχρι τα αυτιά. Μακάρι να ήταν πάντα έτσι όλα τα παιδιά. 
Στο δεύτερο μάθημα, ο ενθουσιασμός έφτασε στο αποκορύφωμα. 
Στην πόρτα με περίμενε ο Α. για να μου πει:
"Κυρία, τους κατάλαβα όλους τους ομόνυμους!", 
"Πώς το είπες;", ρώτησα επειδή η φασαρία των άλλων τον κάλυψε και δεν ήμουν σίγουρη... 
"Τους ομόνυμους, κυρία. Όλα τα κατάλαβα. Πότε είναι ίσα, πότε είναι όμοια..."
"Μπράβο! Χαίρομαι πολύ. Αλλά, φρόντισε να τα λες "μονώνυμα", εντάξει, Α.;", του είπα.
"Εντάξει, κυρία. Θα τα λέω μονώνυμα!"
Δεν την τήρησε τη συμφωνία μας ο Α., αλλά το μάθημα πήγε περίφημα. 
Έγιναν οι ασκήσεις. Εντοπίστηκαν κάποιες μικρές παρανοήσεις, που ξεπετιούνται σαν ζιζάνια ακόμη και στην πλέον σαφή και αποτελεσματική επικοινωνία (υπάρχει;) μεταξύ δασκάλου και μαθητών. Στο τέλος,  έτσι που ήμασταν όλοι πανευτυχείς, άδραξα την ευκαιρία να κάνω και τα προβλήματα που υπάρχουν στη σελίδα 29.


Μέσα στη γενικότερη ευφορία ούτε και για τα προβλήματα ακούστηκε διαμαρτυρία! 
Στο επόμενο μάθημα, πράξεις με μονώμυμα δηλαδή, όλα έμοιαζαν παιχνιδάκι. 
Περίπου το 70% "μάντεψε" σωστά πώς θα γίνει η πρόσθεση και πώς θα γίνει ο πολλαπλασιασμός των μονωνύμων και έκανε όλες τις εφαρμογές δίχως λάθη. 
Έτσι φάνηκε, επί πλέον, ότι οι ιδιότητες των δυνάμεων είχαν αφομοιωθεί, επαρκώς.
Ωστόσο, ο πρώτος ενθουσιασμός είχε αρχίσει να μετριάζεται. 
Είναι και το μάθημα όπως ακριβώς είναι και ο έρωτας. Στην αρχή νομίζεις πως πλέεις σε πελάγη ευτυχίας και μετά σιγά σιγά ... συνηθίζεις και επανέρχεσαι στις κανονικότητές σου. Έτσι κι οι μαθητές μου, αφού ενθουσιάστηκαν στην αρχή, άρχισαν σιγά σιγά να "μηχανοποιούνται", να ψιλοβαριούνται, να νιώθουν εντελώς σίγουροι. Και η πολλή σιγουριά,  η έλλειψη του ... απροσδόκητου, η απουσία της έκπληξης, η επαναλαμβανόμενη ρουτίνα, τον καταστρέφει τον έρωτα, όπως καταστρέφει και το μάθημα. 
Λίγα λεπτά πριν χτυπήσει το κουδούνι, μη θέλοντας να τους αφήσω παρασκευάτικα με αυτήν την αίσθηση του ... κορεσμού, έκανα κάτι που έτσι κι αλλιώς είχα σκοπό να κάνω.
Μετά από τέσσερα πέντε παραδείγματα πολλαπλασιασμού, που τα απάντησαν όλα σωστά, έγραψα στον πίνακα  x^3+x^2.  
Οι περισσότεροι απάντησαν  x^5, ένας είπε 2x^5. 
Επανέλαβα το μάθημα και στο άλλο τμήμα. Τα ίδια ακριβώς. 
Ο αρχικός ενθουσιασμός τους σταδιακά παραμερίστηκε από μια βεβαιότητα που τους οδήγησε σε μηχανικές αντιδράσεις. 
Όταν στο τέλος έγραψα στον πίνακα x^3+x^2, βρέθηκε μια μαθήτρια που κάπως διστακτικά ψιθύρισε: "αυτό είναι πρόσθεση", αλλά την έπιασε το αυτί μου και της είπα μπράβο. Πετάχτηκαν θορυβημένοι να μου πουν ότι και ο Σ. το είχε πει πως είναι πρόσθεση.
Έχουν γέλιο, όταν όλα μαζί ζητούν από τον δάσκαλο το δίκαιο του ενός! 
Τι να έκανα; Έσφαλα! Ζήτησα συγγνώμη από τον Σ. που δεν τον είχα ακούσει, προκειμένου  να αποκαταστήσω την τάξη και να προλάβω να τελειώσω το μάθημα. 
Ήθελα να περάσω στο μεταγνωστικό και να τους εξηγήσω πώς λειτουργεί το μυαλό, όταν από κεκτημένη ταχύτητα δεν εντοπίζει τη διαφορά και αναπαράγει μια διαδικασία άκριτα. 
"Αν ξέρετε πώς λειτουργεί το μυαλό σας, θα έχετε το νου σας να θέσετε τα σωστά ερωτήματα... Τι είναι αυτό; Τι μου ζητάει; Τι ισχύει; Τι θα κάνω;"
"Ξέρετε πώς το λένε αυτό που σας εξηγώ τώρα; Το λένε "μεταγνώση" και είναι πολύ σημαντική. Το ίδιο ή και περισσότερο σημαντική από την ίδια τη γνώση..."

Το κουδούνι χτύπησε και στη στιγμή έμεινα στην τάξη μόνη, να σκέφτομαι πόσo χρόνo άκαρπης προσπάθειας μπορεί να είχα γλιτώσει αν κάποιος κάποτε, όταν ήμουν μαθήτρια, μου είχε   μιλήσει γι' αυτό που λέμε  μετα-γνώση...