Κυριακή 30 Δεκεμβρίου 2018

ΑΧΥΡΕΝΙΑ ΣΚΥΛΙΑ

ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΖΩΑ

Δυο μέρες πριν μου δώρισε ο Μιχάλης το βιβλίο του John Gray, Αχυρένια Σκυλιά. 
Άρχισα να το διαβάζω ενώ ακόμη βρισκόμασταν στις παρυφές του Ολύμπου, στις οποίες και θα μέναμε, καθώς για διάφορους λόγους αδυνατούσαμε να ανεβούμε στην κορυφή. Η χαλαρή ατμόσφαιρα των διακοπών, η απόσταση από τις υποχρεώσεις του σπιτιού, το άφθονο κρασί, ο λαμπερός ήλιος που αντανακλούσε στη χιονισμένη κορυφή του Ολύμπου και -πάνω από όλα- η καλή παρέα, διαμόρφωσαν ένα τέτοιο κλίμα μέσα στο οποίο η ανάγνωση του πρώτου κεφαλαίου δεν επέφερε εξαρχής το πλήγμα που επρόκειτο να επιφέρει, όταν θα επέστρεφα στη ρουτίνα της καθημερινότητας. Το διάβαζα ανάλαφρα και μάλλον επιφανειακά, αλλά ταυτόχρονα είχα μιαν αίσθηση πως ... γκρεμίζεται ο  κόσμος μου. Απέδωσα αυτήν την υπερβολική εσωτερική κατολίσθηση στη μαγευτική ατμόσφαιρα του χωροχρόνου, φόρεσα μια μεγάλη χαμογελαστή μάσκα και απόλαυσα το διήμερο της απόδρασης. 
Χθες βράδυ, έχοντας πλέον επιστρέψει στο σπίτι, συνέχισα να διαβάζω το βιβλίο και συνέχισα να καταρρέω, αλλά αυτή τη φορά οι συνθήκες δεν επέτρεψαν να αναβάλω τη βαθύτερη μελέτη του αναγνώσματος και την αποφυγή διατύπωσης των ρηξικέλευθων συμπερασμάτων, στα οποία οδηγεί τον αναγνώστη ο Gray.
Ποιος είναι ο Gray; Είναι ομότιμος καθηγητής Ευρωπαϊκής Σκέψης στο London School of Economics και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς στοχαστές.
Τι θα περίμενε ένας αναγνώστης σαν κι εμένα από έναν καθηγητή Ευρωπαϊκής Σκέψης, ακόμη κι αν είχε διαβάσει το κατατοπιστικό οπισθόφυλλο του βιβλίου; Ειλικρινά δεν ξέρω τι θα περίμενε ένας αναγνώστης, ακόμη κι αν ήταν σαν κι εμένα. Ξέρω όμως πως παρόλο που ο τίτλος "Αχυρένια Σκυλιά" με παρέπεμψε σε κάτι που εύκολα διαλύεται και χάνει τη μορφή του, το σχήμα του, την υπόστασή του, δεν μου περνούσε από το μυαλό πως οι θέσεις του Gray θα με έφερναν αντιμέτωπη με μια ... εσωτερική ισχυρή ανεμοθύελλα. Ό,τι πίστευα, ό,τι θεωρούσα αρχή του αξιακού μου συστήματος, βάση της λογικής μου σκέψης, αδιαμφισβήτητη και ακλόνητη στάση ζωής, ταρακουνήθηκε συθέμελα.
Διαπίστωσα πως αυτό που αποκαλείται "μεταμοντερνισμός" και ούτε λίγο ούτε πολύ πάνω του έχω εδραιώσει το κοινωνικο-επαγγελματικό μου προφίλ, θεωρώντας -όπως ακριβώς οι μεταμοντερνιστές υπαγορεύουν- πως δεν υπάρχει φύση, παρά μονάχα ο ρευστός κόσμος των ίδιων μας των κατασκευών, που πάει να πει πως είμαστε το πλήθος των συμβάσεων - λεκτικών, ηθικών, κοινωνικών, κλπ - που κάνουμε, δεν είναι παρά μια παρωχημένη θεωρία, στην οποία μάλιστα, εν πολλοίς, αποδίδεται η αίσθηση κενότητας και απώλειας νοήματος που επικρατεί στις μέρες μας και ειδικά στους νέους ανθρώπους (και ακόμη ειδικότερα στους νέους εκείνους που διαβάζουν πολύ κι αναζητούν σε φιλοσόφους όπως ο Σοπενχάουερ, ο Νίτσε, ο Ράσελ κ.ά. απαντήσεις, αποβλέποντας σε μια...εσωτερική ισορροπία).
Ο John Gray ισχυρίζεται πως, ούτε λίγο ούτε πολύ, ο ανθρωπισμός -που έχει διαπλάσει η δυτική κουλτούρα και έχει γαλουχήσει συνειδητά ή υποσυνείδητα όλους μας, θρησκευόμενους και μη- δεν είναι παρά η εκκοσμίκευση του χριστιανισμού, που έχει θέσει τον άνθρωπο σε ανώτερη θέση από τα υπόλοιπα ζώα, διαμορφώνοντάς του την αντίληψη του ... παντοκράτορα εαυτού. (παντοκράτορα με την έννοια πως υπερισχύει πάντων των λοιπών ζώων και του περιβάλλοντος, εν γένει.)
Τι είναι όμως αυτός ο εαυτός, για τον οποίο έχουμε πάρει το πρόσταγμα να τον έχουμε και ως μέτρο αγάπης; (Βλέπε το "αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν"). Ή, εν πάση περιπτώσει, πώς πιστεύει ο John Gray ότι βλέπουμε εμείς, οι σύγχρονοι (δυτικοί) άνθρωποι τον εαυτό μας;

[...] Θεωρούμε τον εαυτό μας ένα ενιαίο, συνειδητό υποκείμενο και τη ζωή μας το σύνολο των πράξεων του. 

Από όσο γνωρίζω, ναι, έτσι εκλαμβάνουμε τον εαυτό μας, και γι' αυτό άλλωστε μοχθούμε τόσο πολύ, αρχικά για να τον βρούμε και στη συνέχεια για να τον διαμορφώσουμε, να τον αναδείξουμε, να τον προστατεύσουμε, να τον καταστήσουμε κυρίαρχο των καταστάσεων. Όχι;  Τι, "όχι"; Έχω γνωρίσει γυναίκες στην ηλικία μου που δήλωναν: αναζητώ τον εαυτό μου, αλλά και άντρες -συνήθως γύρω στα σαράντα, σ' αυτήν την κρίσιμη περίοδο της ανδρικής ζωής- που κλείστηκαν εις "εαυτόν" - με όποια ερμηνεία αποδίδουν στον όρο - για να τον επαναπροσδιορίσουν! Γιατί λειτουργούμε έτσι; Επειδή έχουμε ανατραφεί με μια πλειάδα ψευδαισθήσεων; Επειδή απλά έχουμε τη δυνατότητα να το κάνουμε; Επειδή είναι στη φύση μας η αμφισβήτηση, η αναζήτηση και η αναθεώρηση; Επειδή είμαστε άλλο από αυτό που -μας έχουν κάνει να- πιστεύουμε ότι είμαστε; Ο Gray συνεχίζει:

Η πρόσφατη γνωσιακή επιστήμη και οι αρχαίες βουδιστικές διδασκαλίες συμφωνούν στο ότι θεωρούν αυτή την κοινή αίσθηση του εαυτού ψευδαισθητική. Αμφότερες θεωρούν την εαυτότητα στους ανθρώπους εξόχως περίπλοκη και αποσπασματική. 
[...] Οι αντιλήψεις μας είναι θραύσματα, επιλεγμένα από έναν ανεξιχνίαστο πλούτο - κανείς όμως δεν κάνει την επιλογή. Ο ίδιος ο εαυτός μας είναι θραυσματικός: 
Σε αντίθεση με αυτό που φαίνεται να συμβαίνει σε μια πρόχειρη ενδοσκόπηση, η        γνωστική διαδικασία δεν ρέει απρόσκοπτα από μια "κατάσταση" σε μια άλλη, αλλά μάλλον συνίσταται σε μια διακοπτόμενη αλληλουχία συμπεριφορικών προτύπων που αναδύονται και καταλαγιάζουν σε μετρήσιμο χρόνο. Αυτή η διαισθητική ιδέα της πρόσφατης νευροεπιστήμης - και της γνωσιακής επιστήμης, εν γένει - είναι θεμελιώδης, αφού μας ανακουφίζει από την τυραννία να αναζητούμε μια συγκεντρωτική μικροσκοπική ανθρώπινη ιδιότητα που να εξηγεί τη φυσιολογική συμπεριφορά του γνωστικού δρώντος.

Είχα φτάσει στη μέση του βιβλίου, όταν το έπιασα πάλι από την αρχή. Να σιγουρευτώ πως σωστά κατάλαβα. Πως καταλήγει κάπου, πως δεν ανακαλεί, πως δεν έχει αντιφάσεις, πως δεν παρουσιάζει ... θραύσματα θεωριών, ερμηνεύοντας ή αφορίζοντας τις φιλοσοφικές θεωρίες από τις οποίες σταδιακά μέχρι σήμερα έχω επιλέξει το υλικό μου, για να πλάσω τον εαυτό μου...  Τι είναι όμως ο εαυτός; 
Νιώθω να ... δειλιάζω, να μη θέλω να ποδοπατήσω σαν ... τα αχυρένια σκυλιά όλα όσα συγκροτούν την ενότητα που θεωρώ εαυτό, δικό μου εαυτό. Από την άλλη είμαι βέβαιη πως η περιέργειά μου θα υπερσκελίσει τη δειλία μου και θα διαβάσω προσεκτικά το βιβλίο του Gray  μέχρι την τελευταία σελίδα, όσες φορές κι αν χρειαστεί να το πιάσω απ' την αρχή. Άλλωστε, αν η θεωρία, η θέαση, η υπόθεση, η εικασία, δεν είναι ανατρεπτική, αν δεν γκρεμίζει τις βεβαιότητες, πώς θα βγούμε, έστω για λίγο, από το ... τέλμα της θλίψης που μας περιβάλλει;
Και πώς, τελικά, θα βιώσουμε ανάλαφρα, έμπλεοι ενσυναίσθησης, αλλά όχι ταύτισης, τις αφηγήσεις των ηρώων σαν αυτή  που διαβάζουμε στο βιβλίο Η Κόλαση του Ανρί Μπαρμπίς:

  Η κούραση, ο μελαγχολικός καιρός (ακούω μια αργή μονότονη βροχή), στο σκοτάδι που έρχεται να μεγαλώσει τη μοναξιά μου και με ψηλώνει άθελά μου, ύστερα κάτι άλλο άγνωστο και ακαθόριστο, όλα αυτά μαζί με θλίβουν. Δεν μ' αρέσει να είμαι θλιμμένος. Τινάζομαι. Τι συμβαίνει λοιπόν; Τίποτα. Τίποτ' άλλο πέρα από μένα.

"Κάτι άλλο άγνωστο και ακαθόριστο"! Αλλά τι είναι το άγνωστο, το ακαθόριστο που προκαλεί αυτήν την αίσθηση; Τι θλίβει τον εαυτό; 

Σταματώ εδώ, επειδή έχω καταλήξει σε αδιέξοδο!
Μέσα μου ξέρω την απάντηση: αυτήν την αίσθηση θλίψης στον εαυτό την προκαλεί ο εαυτός!
Αν όμως απαντήσω έτσι, τότε ο αρχικός μου ισχυρισμός πως το βιβλίο του  Gray με κάνει να προβληματίζομαι για την ορθότητα των δυτικοευρωπαϊκών ανθρωπιστικών και μεταμοντέρνων θεμελιωδών μου αρχών και μου ανοίγει μια καινούρια οπτική, ατονεί, καθώς φαίνεται πως το DNΑ μου είναι ζυμωμένο από το ρητό: πάντων χρημάτων μέτρων άνθρωπος! 
Και, αναρρωτιέμαι αν είναι αυτό, το ψευδαισθητικό - πλην άκριτα αποδεκτό - ρητό, με το οποίο έχουμε γαλουχηθεί, που προκαλεί τη θλίψη... 
Τι συμβαίνει λοιπόν; 

Αλήθεια, γιατί οφείλουμε να έχουμε απάντηση σ' αυτό; Κι αν οφείλουμε, πού θα τη βρούμε; Πού να στρέψουμε το βλέμμα μας; Εκεί που μας έχουν μάθει ότι πρέπει να ψάχνουμε... Πού; Στην πρόοδο; Στην επιστήμη; Στην πίστη; Στον άνθρωπο; Στον εαυτό; Πού;
Ο  Gray μας προτείνει αλλού...
------------------------------------------------------------------------------------------------
Κι εγώ, σε πείσμα του αναγνώσματος και του καιρού, εύχομαι καλή χρονιά!
(γεμάτη πρόοδο, πίστη στον εαυτό, αισιοδοξία, αγάπη δύναμη, αντοχή και υγεία! :))

Τετάρτη 26 Δεκεμβρίου 2018

Μυστικά της συμπάθειας

Ή συμπαθητικά και παρασυμπαθητικά αναγνώσματα

Αν ισχυριστώ πως συμβαίνει κάποιες φορές το βιβλίο που διαβάζω να συνταιριάζει απόλυτα με τα τρέχοντα ζητήματα της ζωής μου, θα βρεθεί τουλάχιστον ένας λογικός άνθρωπος να μου πει πως αυτό που βιώνω είναι ό,τι ακριβώς ανιχνεύω σε κάθε τι που με περιβάλλει.  Αν, για παράδειγμα, νιώθω παράφορο έρωτα για  έναν ψηλό μελαχρινό μουσάτο άντρα, το πιθανότερο είναι οι ήρωες των μυθιστορημάτων που διαβάζω να είναι ψηλοί, μελαχρινοί και μουσάτοι. Μάλιστα εκτός από την ... κοινή τους ειδή, τη θωριά δηλαδή, με τον άντρα που μου έχει κλέψει το μυαλό, τείνουν να παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες μαζί του στις κινήσεις, στις στάσεις και στη συμπεριφορά. Αυτό, το παροδικό φαινόμενο, συμβαίνει επειδή το "κλεμμένο" μυαλό έχει την τάση να αντανακλά σαν καθρέφτισμα το είδωλο που το ίδιο έχει πλάσει και το έχει αποδώσει σε έναν άνθρωπο που γνώρισα χθες ή δέκα ή σαράντα χρόνια πριν ή, ακόμη, που δεν έτυχε να γνωρίσω μέχρι τώρα. Άλλωστε, σε φαινόμενα τέτοιας φύσης το τελευταίο πράγμα που λαμβάνει κανείς υπόψη είναι ο μετρήσιμος χρόνος, ο αναγνώσιμος. 

Χθες ολοκλήρωσα την ανάγνωση του ΣΙΝΤΑΡΤΑ, του Έρμαν Έσσε. 
[Δεν το είχα διαβάσει ποτέ πριν, σε αντίθεση με τον Ντέμιαν που κατά καιρούς διαβάζω, σε μια προσπάθεια να δω πόσο έχω αλλάξει, πόσο έχω ωριμάσει δηλαδή, από εκείνη την πρώτη φορά που έπιασα το βιβλίο αυτό στα χέρια μου.] 
Το Σιντάρτα είναι ένα μυθιστορηματικό οδοιπορικό στην αυτοσυνείδηση, στην αναζήτηση του Εγώ, στη συνεχή αναθεώρηση, στον κορεσμό των αισθήσεων, στη σιωπή, στο λόγο, στη σιωπή ξανά μέχρι τον τελευταίο καθαρμό στον ποταμό των γεγονότων, που έχει ως αποτέλεσμα - για τους σοφούς που το βιώνουν - την επίγνωση της απουσίας εαυτού. Το Εγώ εξαφανίζεται για να δώσει τη θέση του σε χιλιάδες πρόσωπα έμβιων και όχι κατ' ανάγκην με ανθρώπινη θωριά, όπως και σε αβιοτικά όντα, όπως οι πέτρες και οι ξερολιθιές...

Ολοκληρώνοντας το Σιντάρτα, δεν έδωσα χρόνο στον εαυτό μου για σκέψη και περισυλλογή, καθώς η στοίβα με τα προς ανάγνωση βιβλία για την περίοδο των διακοπών έχει πολύ ανεβεί. Μεταπήδησα αμέσως στο επόμενο, "Μυστικά της συμπάθειας", του Κωστή Παπαγιώργη, δώρο της καλής μου φίλης, της Νόνας! Καθώς διάβαζα τα πυκνά νοήματα με τις δεκάδες άγνωστες λέξεις του Παπαγιώργη, οι εικόνες του Σιντάρτα πλημμύριζαν το μυαλό μου. Και μαζί τους η δική σου σιωπή. Το άλλο Εγώ, αυτό που αναζητά ... τα κατηγορούμενα(!) που θα το αυτοπροσδιορίσουν, σαν να είναι ο αυτοπροσδιορισμός εφικτός! Ε, όχι φίλε μου, δεν είναι. Εκτός κι αν αποφασίσεις να γίνεις ασκητής. Στυλίτης! Ακόμη και τότε δεν θα έχεις πετύχει τον σκοπό σου. Διαβάζοντας το βιβλίο του Παπαγιώργη, αντλώ επιχειρήματα  και ενισχύω την εικόνα του συλλογικού εγώ, που έπλασε με μαεστρία ο Έσσε στον Σιντάρτα. Ιδού ένα μικρό παράδειγμα:

Ο άνθρωπος εισπνέει  και εκπνέει τον άλλον, συγκροτείται από την παρουσία του, δηλητηριάζεται από αυτήν, φτάνει ως την τρέλα ή τον φόνο, την αγάπη ή την απογοήτευση, αλλά δεν μπορεί να νοηθεί ζωή μιας ψυχής που δεν ζει μέσα στο θέατρο της κοινωνικότητας και της συστηματικής ψυχικής συνενοχής. Το εγώ συγκροτείται σαν άθυρμα του εσύ, σαν θύμα των άλλων. 
Ο άλλος άνθρωπος δεν είναι συγκεκριμένα εκείνος που μοιραία σου βάζει τα γυαλιά, όπως στις περιπτώσεις που κάποιος βρίσκει τον δάσκαλό του ή τον διάβολό του. Στην ζωή του εγώ οι άλλοι προηγούνται. Έχουν δίκιο, δηλαδή, όσοι ισχυρίζονται ότι στην φτωχή γιορτή της ζωής του, ο καθένας μας φτάνει λιγάκι καθυστερημένος. Όντως, όταν θηλάζουμε - το γάλα, το νόημα, την γλώσσα, την ξένη περιουσία - κάποιοι άλλοι είναι οι παλιοί και εμείς οι νεοφερμένοι. Οι νεωστί, οι άρτι. Όσο κι αν το αυγό διδάσκει κάποτε την κότα και ενίοτε καίει το κοτέτσι ολόκληρο, το αυγό είναι υστερόχρονο. Η αρχή έχει γίνει ερήμην του και με  ξένα έξοδα. 

Και τώρα πάω στο ακόμη καλύτερο. Στο πιο δυνατό κομμάτι! Σ' αυτό που πρέπει να βάλει σε σκέψεις εσένα κι εσένα κι εσένα που θέλετε να περιφρουρήσετε το Εγώ σας, ζώνοντάς το με τον ανέφικτο και άκρως εγωιστικό αυτοπροσδιορισμό και πετάτε απ' έξω τον άλλον. Ακούστε φίλοι μου, πολυαγαπημένοι ή και λιγότερο αγαπημένοι, πόσο ωραία αποδίδει ο αείμνηστος Παπαγιώργης το ανέφικτο που επιχειρείτε.

Ο άλλος άνθρωπος είναι ιδρυτής του εσωτερικού μας κόσμου, θεμελιωτής του εγώ μας χωρίς τελετή. Εξ υπαρχής εμφανίζεται σαν απόλυτη συνθήκη.. Αδιάφορο αν κάποτε η συνείδηση απογαλακτίζεται και, έστω για την τιμή των όπλων, σηκώνει μπαϊράκι και δηλώνει, επιτέλους, αυτόνομη, η αλήθεια είναι πως την πονάνε πάντα τα ξένα χέρια που την έπλασαν. Κάθε ψυχισμός "παίρνει πόνο" και σε κάθε αλλαγή καιρού - όπως συμβαίνει με τις εποχές της ψυχής - νιώθει τα παρωχημένα άλγη να επιστρέφουν. [...]
Μόνο αν δεχθούμε ότι η παρουσία του άλλου συγκροτεί το εγώ, το υφαίνει λέξη τη λέξη, νεύμα το νεύμα, βλέμμα το βλέμμα, μπορούμε να έχουμε μια πειστική πρόληψη για τα τεκτενόμενα της ψυχής.

Ισχυρίζομαι πως το επιχείρημα του Παπαγιώργη οφείλει ο καθένας - και δη όποιος διακατέχεται από ψυχικό άχθος - να το σκεφτεί και - γιατί όχι; - να το ενστερνιστεί. 
Και, εν πάση περιπτώσει, ας κάνει με τον εαυτό του ανακωχή, αφήνοντας τους άλλους να τον ... επανιδρύσουν, να τον θεμελιώσουν, να τον ξαναγαπήσουν, να τον συγχωρήσουν, να τον κατακτήσουν... Και πού ξέρεις; Μπορεί ένας καινούριος εαυτός να γεννηθεί!

----------------------------------------
Τελευταίες μέρες του χρόνου, απαιτείται η ... ψυχική ανασκόπηση, ο προβληματισμός για τα τεκτενόμενα, η αυτοκριτική, το χιούμορ, ο αυτοσαρκασμός, η ειρωνία, η μεταφορά, η μετάβαση, το τσαλάκωμα του Εγώ, η αποδοχή του εσύ, του άλλου, του όμοιου, του διαφορετικού, του μικρού, του μεγάλου, επειδή - όπως γράφει και ο Παπαγιώργης - δεν είναι η μεταξύ μας απόσταση που μας τρομάζει! Αντιθέτως, αυτό που μας τρομάζει είναι η εγγύτητα. Τόσο ίδιοι και τόσο διαφορετικοί. Σαν τους ήρωες στα μυθιστορήματα που διαβάζω... Ψηλοί, μουσάτοι, μελαχρινοί! Και αδύνατοι πολύ! :)

Σάββατο 22 Δεκεμβρίου 2018

Το ψέμα και ... ο "κακός" μαθηματικός!

Χθες τελευταία μέρα μαθημάτων στα σχολεία, στη Βιβλιοθήκη του σχολείου μου έγινε ένας μικρός πανικός! Αλλά και ολόκληρη την εβδομάδα σημειώθηκε μεγάλη προσέλευση. Πολλά βιβλία  πέρασαν από τα ράφια της μικρής -πλην ενημερωμένης- βιβλιοθήκης μας στα χέρια των μικρών αναγνωστών. Είχα φροντίσει να κάνω δυο τρεις ανακοινώσεις στις πρωινές συγκεντρώσεις: "Και μην ξεχάσετε να περάσετε από τη Βιβλιοθήκη. Η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων βοηθάει...." μπλαμπλαμπλα! 
Είπα αυτά που λέω πάντα, προκειμένου να πείσω τους μικρούς μαθητές και τις μικρές μαθήτριες να αφήσουν τα κινητά και τα λοιπά gadgets από τα χέριά τους και να ανοίξουν ένα χάρτινο βιβλίο, για να δοκιμάσουν τη μοναδική εμπειρία της ανάγνωσης... 
Από την άλλη, ανήρτησα σε όλους τους πίνακες ανακοινώσεων την ανανεωμένη λίστα με τα προτεινόμενα για τις γιορτές βιβλία, συμπεριλαμβάνοντας τα νέα μας αποκτήματα, που άλλα αγοράστηκαν με μια μικρή χορηγία από το Σύλλογο Γονέων και Κηδεμόνων, τον οποίο ευχαριστώ εκ μέρους του σχολείου, κι άλλα - όπως τα Πυθαγόρεια Εγκλήματα, του Τεύκρου Μιχαηλίδη και το "Σε φάση μετάβασης" της υπογράφουσας - ήταν δωρεές των συγγραφέων. 
Οφείλω να πω πως για τα δύο παραπάνω βιβλία, όπως και για το "Ποιος σκότωσε τον σκύλο τα μεσάνυχτα", του Μαρκ Χάντον, δημιουργήθηκαν λίστες αναμονής με αυξητικές τάσεις κι εγώ χαίρομαι πολύ που ολοένα και περισσότερα παιδιά ενδιαφέρονται για τα προσφερόμενα αναγνώσματα. Έχω ήδη σημειώσει το "125", ως αύξοντα αριθμό στο βιβλίο των δανεισμών. Πέρυσι η χρονιά έκλεισε με το "300"! Φέτος όπως φαίνεται πάμε για ρεκόρ!
Βέβαια, περίπου δέκα από τα 125 βιβλία τα έχουν δανειστεί καθηγήτριες, μεταξύ των οποίων και εγώ. Ως υπεύθυνη της σχολικής βιβλιοθήκης, πέρα από τα οπισθόφυλλα των βιβλίων τα οποία μελετώ προσεκτικά για να ξέρω τι να προτείνω στα παιδιά, δανείζομαι βιβλία, ειδικά αυτά που έχουν μεγάλη ζήτηση, όπως το Ψέμα της Ζωρζ Σαρή, που κάθε χρόνο προτείνεται από τις φιλολόγους, καθώς απόσπασμά του διδάσκεται  στη Λογοτεχνία. Η αλήθεια είναι πως ενώ κατέχω σε πολύ καλό βαθμό τη λεγόμενη "Μαθηματική Λογοτεχνία", αφού έχω διαβάσει κατ' επανάληψη τα περισσότερα βιβλία που συγκαταλέγονται σ' αυτήν την κατηγορία, από νεανική λογοτεχνία δεν έχω και μεγάλη γνώση. Το παραδέχομαι. Από παιδί διάβαζα κλασική λογοτεχνία και σχεδόν ποτέ την επονομαζόμενη νεανική. Κι έτσι τώρα με κάθε ευκαιρία δανείζομαι κι εγώ τα βιβλία που διαβάζουν οι μικρές μου μαθήτριες, προκειμένου να μοιραστώ μαζί τους νοερά την εμπειρία.  
Προχθές, φεύγοντας από το σχολείο έβαλα το Ψέμα στην τσάντα μου. Το ίδιο απόγευμα άρχισα να το διαβάζω.

Η δεκαπεντάχρονη Χριστίνα, λόγω του χωρισμού των γονιών της αφήνει πίσω την πόλη της, τη Θεσσαλονίκη, το σπίτι της, το σχολείο και τις παρέες της και καταφτάνει στην Αθήνα, να συναντήσει τη μητέρα της, που έχει ήδη ένα μήνα εγκαταστημένη εκεί, ως θυρωρός κάπου στο Κολωνάκι!
Οι ταξικές διαφορές, μεταξύ της άλλοτε ευκατάστατης Χριστίνας και των καινούριων της συμμαθητών στα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια Μηνά, εντείνονται και γίνονται αφορμή η μικρή ηρωίδα να πει ένα ψέμα στην ομήγυρη, όχι τόσο για να αποσιωπήσει την οικονομική της κατάσταση, όσο για να μην παραδεχτεί -ούτε στον ίδιο της τον εαυτό- ότι ο πατέρας της τις εγκατέλειψε, μάνα και κόρη, κι έπαψε να νοιάζεται για αυτές. Πόσο πόνο προκαλεί ένα τέτοιο βίωμα σε μια έφηβη!? 
Πόσα από τα δικά μου τα παιδιά έχουν ανάλογα βιώματα; Τι μπορεί να καλύψει το κενό που αφήνει η εγκατάληψη του παιδιού από τον γονιό;
Στο αφήγημα της Σαρή, ο θείος Γιώργος, που εμφανίζεται από την πρώτη σκηνή, να παραλαμβάνει τη Χριστίνα στο σταθμό Λαρίσης, στην Αθήνα, δεν καλύπτει το συναισθηματικό κενό της ανηψιάς του. Αντιθέτως! Ο κύριος Γιώργος Ευαγγέλου, που είναι  -άκουσον άκουσον- μαθηματικός, διδάσκει στα εκπαιδευτήρια Μηνά κι έτσι βρίσκεται η Χριστίνα δωρεάν σε ένα αρκιβό σχολείο, όπου διαφορετικά δεν θα μπορούσε να φοιτήσει.
Αλλά αν δεν βρισκόταν σε ένα ακριβό σχολείο με "βουτυρόπαιδα", όπως η ίδια χαρακτηρίζει τους συμμαθητές της, τουλάχιστον στην αρχή που όλα τη δυσαρεστούν και την αγχώνουν, πώς θα σκιαγραφούσε τις διαφορές μεταξύ πλουσίων και φτωχών η συγγραφέας; Υπάρχει, βέβαια, μεταξύ των συμμαθητών και η Μαρία, το "μικρό", που είναι επίσης φτωχή, καθώς ο πατέρας της είναι ... δημόσιος υπάλληλος, αλλά επειδή δεν έχει δεχτεί το πλήγμα του χωρισμού των γονιών και της εγκατάλειψης του πατέρα, ο χαρακτήρας της δεν έχει δείγματα ... βασανισμένου και δυστυχισμένου παιδιού, όπως της Χριστίνας. Αντιθέτως! Ώσπου γίνεται κάτι σημαντικό και μπλαμπλαμπλα.

Δεν υπάρχει λόγος να πω πολλά. Όποιος δεν ξέρει και θέλει  να μάθει τι γίνεται στη συνέχεια της ιστορίας, ας διαβάσει το βιβλίο. 
Ένα μόνο θα πω. Και θα το πω δυνατά. Και θα το πω τολμηρά! Με όλο το ρίσκο που παίρνω ορθώνοντας το μικρό μου μπόι απέναντι στον γίγαντα με το όνομα Ζωρζ Σαρή! 
Τολμώ να πω πως το βιβλίο της Ζωρζ Σαρή, "Το ψέμα", μεταξύ των άλλων στερεοτύπων έχει και ένα που με στεναχώρησε πολύ! Πολύ!
Έχει το στερεότυπο του μαθηματικού, που είναι αφηρημένος, απόμακρος, κενός συναισθημάτων, αδιάφορος, σκληρός κι άλλα πολλά άσχημα κι αρνητικά! Πάντα βιαστικός, πάντα απών, πάντα τόσο όσο απαιτεί η περίσταση και τίποτε παραπάνω. 
Εντάξει, δεν θα με αγανακτούσε το γεγονός πως αποδίδεται στον μαθηματικό της ιστορίας αυτός ο συγκεκριμένος χαρακτήρας! 
Αυτό που με στεναχώρησε είναι πως στο τέλος, στην κάθαρση, όλοι μα όλοι, πλούσιοι, φτωχοί, γίνονται απείρως καλοί, ευαίσθητοι και τρυφεροί, μια μεγάλη παρέα που αγκαλίάζεται και τραγουδάει, χορεύει και γελάει! Όλοι μαζί! Ή σχεδόν...
Πάντως ο μόνος κακός, ο υπαίτιος των ψεμάτων της Χριστίνας, ο λάθος σε όλα, παραμένει ο κύριος Ευαγγέλου! Αμετανόητη η Σαρή, μέχρι την τελευταία στιγμή! Ο κακός είναι ο μαθηματικός! Κι αυτό με αγανακτεί! Διαιωνίζει το στερεότυπο που εμποδίζει τον κόσμο τον πολύ, να δει πόσο ευαίσθητοι και τρυφεροί μπορεί να είναι και οι μαθηματικοί!
Μέσα από τη Λογοτενχία, όπως κι άλλοι πολλοί, συχνά πυκνά πέφτουν θύματα των στερεοτύπων και οι άμοιροι οι μαθηματικοί! Και, ειλικρινά, αυτό πολύ,  μα πολύ, με πικραίνει και με στεναχωρεί... 

------------------------------------------------------------------------------
Δεν θα ευχηθώ Καλές Γιορτές, επειδή δεν θέλω να είναι αυτή η τελευταία μου ανάρτηση!
Δεσμεύομαι να κλείσω τη χρονιά με ένα απόσπασμα από το βιβλίο του  Κηθ Ντέβλιν, "Ο άνθρωπος των αριθμών. Ο Φιμπονάτσι και η επανάσταση στην αριθμητική"...

Σάββατο 8 Δεκεμβρίου 2018

Σε φάση μετάβασης

Χθες, ημέρα έναρξης του 35ου ετήσιου συνεδρίου της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας, ξύπνησα το πρωί στην Αθήνα, γεμάτη χαρά και ενέργεια. Περίμενα να βρεθώ, όπως κάθε χρόνο, ανάμεσα σε αγαπητούς κι αγαπημένους φίλους μαθηματικούς! Από την άλλη, γνώριζα πως στον χώρο του συνεδρίου, θα με περιμένει το καινούριο μου βιβλίο, με τίτλο "Σε φάση μετάβασης", που κυκλοφόρησε δυο μέρες νωρίτερα, αλλά δεν είχα δει ακόμη. 
Μια τόσο σημαντική και σπουδαία μέρα, είχα προβλέψει από πριν, να ξεκινήσει με μια γενική ... περιποίηση της κεφαλής, η οποία επρόκειτο να εκτεθεί σε κοινή θέα το τριήμερο που ακολουθούσε ή έτσι, τουλάχιστον, πίστευα. Γι΄αυτό το λόγο, στις 9.00 το πρωί, αφέθηκα στα έμπειρα χέρια της Ευλαμπίας, που -όπως έμαθα από την κουβέντα που κάναμε στη συνέχεια- κουρεύει επίσης την Τιτίκα Δανέλη και τον Βασίλη Δανέλη. Πόσο μικρός είναι ο κόσμος μας, φίλε μου Τεύκρο! 
Όμως στη μια ώρα που η Ευλαμπία ψαλίδιζε το μαλλί μου,  δεν έμαθα μόνο εγώ τα επαγγελματικά της! Έμαθε και εκείνη τα δικά μου. 
"Κοίτα να μου πετύχεις το κούρεμα, Ευλαμπία", της είπα. "Εννοείται!", απάντησε.
Δεν μου αρέσει να βγάζω τα προσωπικά μου στο κομμωτήριο, αλλά εν προκειμένω έπρεπε να πείσω την Ευλαμπία πως όφειλε να κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσε.
"Θα βρεθώ ανάμεσα σε χίλιους μαθηματικούς σε λίγες ώρες. Θα πάω στο ετήσιο συνέδριο της ΕΜΕ", της είπα, υπερβάλλοντας κάπως ως προς τον αριθμό των μαθηματικών.
"Έχετε κάποια εισήγηση;", με ρώτησε η Ευλαμπία.
"Αν είχα εισήσηγη, θα με έβλεπαν δέκα, είκοσι, τριάντα... Όχι, δεν έχω. Θα είναι εκεί, στην "περατζάδα", το καινούριο βιβλίο μου, οπότε...", της εξήγησα. "Τι βιβλίο είναι; Μυθιστόρημα;". "Όχι, δεν είναι μυθιστόρημα.", "Τι είναι; Μαθηματικό;". "Ε, όχι, δεν το λες και "μαθηματικό" με την τυπική σημασία της λέξης". "Ε, τότε τι είναι; Γιατί δεν μου λέτε τι βιβλίο είναι;", επέμενε η Ευλαμπία. "Ναι, δεν σου λέω επειδή δεν ξέρω πώς να το χαρακτηρίσω με μια μόνο λέξη. Είναι ένα βιβλίο με αληθινές ιστορίες από την τάξη των Μαθηματικών, αλλά δεν απευθύνεται μόνο σε μαθηματικούς".
"Εγώ που στο σχολείο δεν τα χώνευα τα Μαθηματικά, μπορώ να το διαβάσω;", συνέχισε η Ευλαμπία τις ερωτήσεις της,  με ... επαγγελματική ευσυνειδησία. 
"Μα, φυσικά! Ειδικά εσύ που δεν τα χώνευες οφείλεις να το διαβάσεις. Μπορεί να καταλάβεις τι σε έκανε να μην τα χωνεύεις. Μπορεί και να τα αγαπήσεις", της είπα.
"Για μένα είναι αργά. Για την κόρη μου όμως, τι να κάνω για να τα αγαπήσει;"
Η Ευλαμπία κατάφερε να διατυπώσει μια από τις πλέον αγαπημένες μου ερωτήσεις, με αποτέλεσμα να παρασυρθώ από τον ... οίστρο της εκπαιδευτικής μου ιδιότητας. Δεν πρόλαβα να πω πολλά, όταν η δεύτερη πελάτισσα, που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν από την άλλη πλευρά, περιμένοντας να περάσει η ώρα, για να της βγάλουν τη βαφή, με ένα σάλτο βρέθηκε στην καρέκλα δίπλα μου. "Να μπω κι εγώ στην παρέα σας; Έχω έναν γιο στην πρώτη Γυμνασίου...". Έτσι η συζήτηση εμπλουτίστηκε με τις εμπειρίες και τις αγωνίες μιας ακόμη μητέρας, η οποία μας είπε ότι το παιδί της για πρώτη φορά φέτος αγάπησε τα Μαθηματικά, λόγω της καθηγήτριάς του, της κυρίας Παπαδάκη! Στο Δημοτικό, στις δύο τελευταίες τάξεις, είχε μια δασκάλα που από την πρώτη μέρα που μπήκε στην τάξη είπε: "Παιδιά, εμένα δεν μου αρέσουν καθόλου τα Μαθηματικά!" και στο εξής έκανε το μάθημα διεκπεραιωτικά.
"Ό,τι χειρότερο μπορεί να κάνει ένας δάσκαλος, αλλά και ένας γονιός στο παιδί του!",  είπα. "Ό,τι χειρότερο! Να του μεταβιβάσει τη μαθηματικοφοβία του... Μέγα σφάλμα!".
Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν πολλές τέτοιες δασκάλες και λιγότεροι ίσως-κι ας μη φανεί σεξιστικό-τέτοιοι δάσκαλοι, που δηλώνουν ευθαρσώς στα παιδιά πως δεν τους αρέσουν τα Μαθηματικά!

Δεν είναι η πρώτη φορά που ακούω κάτι παρόμοιο.  Μου έχει πει δασκάλα (μητέρα παλιού μου μαθητή στο Λύκειο), "Στα Μαθηματικά είμαι σκράπας", χωρίς αιδώ! Μην πω και με ... έπαρση! Η κυρία αυτή, μετά τη δήλωσή της με ρώτησε πώς πάει το παιδί της στο μάθημά μου. "Όχι καλά", της είπα. "Ε, δεν περίμενα πως θα πάει καλά. Το ήξερα... Ούτε εγώ ήμουν καλή σ' αυτό το μάθημα!", απάντησε.

Τι κάνει τους ανθρώπους να διατυμπανίζουν πως στο σχολείο δεν ήταν καλοί στα Μαθηματικά; Κι από την άλλη, έχετε ακούσει κανέναν να λέει περιχαρής: 
"Δεν ξέρω να διαβάζω και να γράφω!" ή "Δεν μπορώ να κάνω ούτε έναν σωστό συλλογισμό!" ή κάτι ανάλογο;
Τι είναι, τέλος πάντων, αυτό που επιτρέπει έναν άνθρωπο να εκφράζει δημόσια και μάλιστα με τόλμη και παρησία, ενίοτε δε και με καμάρι, τη μαθηματική του ένδεια;
Σκέφτεται άραγε όποιος το κάνει αυτό τις συνέπειες που έχει η στάση του; Ειδικά όταν διδάσκει σε μικρά ή και σε μεγάλα παιδιά, έχει αναρρωτηθεί πώς μπορεί να επιδρά μια τέτοια δήλωση, όχι κατά μόνας στα άτομα που τον ακούν, αλλά στην κοινωνία εν τω συνόλω; Και μάλιστα στη σύγχρονη κοινωνία, με τις πλείστες αντικειμενικές αντιξοότητες;
Η κοινωνία μας βρίσκεται σε φάση μετάβασης! Το σχολείο μας βρίσκεται σε φάση μετάβασης! Ο καθένας μας βρίσκεται σε φάση μετάβασης! Από την κατάσταση x στην κατάσταση  y. Αλλάζουμε σε οριζόντια διάταξη, μεταπηδώντας από τη μια φάση στην άλλη. Αλλάζουμε και σε κατακόρυφη διάταξη, εμβαθύνοντας, κατανοώντας και αναζητώντας λύσεις στη φάση που βρισκόμαστε!
Και ολόκληρη η ζωή μας μια μετάβαση είναι, άλλωστε. Από την ανυπαρξία στην ύπαρξη και αντιστρόφως. 

Κι εγώ σήμερα, που κανονικά θα έπρεπε να βρίσκομαι στο συνέδριο, δίπλα στο καινούριο μου βιβλίο, που περιέχει τριάντα δύο ιστορίες από την τάξη των γυμνασιακών μαθηματικών και, εν πολλοίς, διατυπώνει τους προβληματισμούς μου γύρω από το τι κάνουμε σωστά και τι όχι όταν διδάσκουμε Μαθηματικά στα μικρά παιδιά, βρίσκομαι στο κρεβάτι, σε εμπύρετη κατάσταση, χωρίς φωνή...
Ήταν τόσο το κρύο στο αμφιθέατρο της ΑΣΠΑΙΤΕ, όπου χθες παρακολούθησα τις τρεις κεντρικές ομιλίες και αρκετές από τις Ιόνιες χορωδίες που πλαισίωναν το συνέδριο, ώστε έφυγα το βράδυ από κει άρρωστη. 
Φαντάζομαι πως και πολλοί άλλοι θα βρίσκονται στην ίδια με μένα κατάσταση! 
100 χρόνια από την ίδρυση της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας φέτος. Τα γιορτάζουμε! 
Όμως, διαισθάνομαι πως και η ΕΜΕ βρίσκεται -όπως και το κάθετι- σε  φάση μετάβασης!