Η τεχνοεπιστημονική πρόοδος, το παραμύθι και ο έρωτας!

Την προηγούμενη Δευτέρα, 24 Ιουνίου, μια ομάδα δέκα ανθρώπων -πέντε εκπαιδευτικών και πέντε εργαζομένων στο Κέντρο Διάδοσης Επιστημών και Μουσείο Τεχνολογίας, Νόησις- ταξιδέψαμε στο Debrecen της Ουγγαρίας,  στο αντίστοιχο με το δικό μας κέντρο διάδοσης επιστημών, το AGORA, στο πλαίσιο του Erasmus+, "Science Inspired", στο οποίο συμμετέχουν η Πολωνία, η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Ελλάδα. 

Η επίσκεψη στο Debrecen ήταν η τρίτη στη σειρά, αφού είχαν προηγηθεί οι δύο άλλες στη Gdynia, και στο Brno, που είναι στην Πολωνία και στην Τσεχία, αντίστοιχα!

Η agenda σε κάθε μια από τις συμμετέχουσες χώρες είναι ελαφρώς διαφορετική, ωστόσο πάντοτε στον πυρήνα του προγράμματος υπάρχει η ένταξη των νέων τεχνολογιών και των νέων μεθόδων στην εκπαιδευτική διαδικασία των Επιστημών και των Μαθηματικών.
Με άλλα λόγια η βάση του project "Science Inspired" είναι το STEM, ο συνδυασμός δηλαδή των Επιστημών με την Τεχνολογία, τη Μηχανική και τα Μαθηματικά.

Προσφάτως το STEM με την πρόσθεση του "Α", από το Arts, μεταλλάχθηκε σε STEAM, κάτι που προσωπικά με χαροποιεί, επειδή το γαρ πολύν της τεχνολογίας, απαλλαγμένης από τον ανθρωπιστικό παράγοντα, γεννά παραφροσύνη, ήτοι οι τεχνοκράτες μας καθιστούν νούμερα, μετατρέποντας της ζωής την ποιότητα σε μετρήσιμη, αποβλέπουσα στο  "κέρδος", ποσότητα...

Ανεξάρτητα από τις προσωπικές μου πεποιθήσεις και τις δια βίου αγωνίες, μήπως και το είδος μας εκτοπιστεί παντελώς από τις μηχανές, οφείλω να ομολογήσω πως τα περισσότερα από όσα έμαθα μέχρι τώρα, συμμετέχοντας στο πρόγραμμα αυτό με βοήθησαν να διευρύνω τους επαγγελματικούς μου ορίζοντες. Κάποια από όσα έμαθα, μάλιστα, πρόλαβα να τα δοκιμάσω στην πράξη, όπως το "urban game"  που σχεδίασα και έπαιξα με τους μαθητές μου στην αυλή του σχολείου, μετατρέποντας την στείρα, τυπική, επανάληψη που προηγείται των εξετάσεων, σε ένα ομαδικό ενδιαφέρον παιχνίδι, που συνεπήρε και τους πλέον αδιάφορους ή αδύναμους μαθητές και επέφερε σχετική αύξηση της ατομικής επίδοσης και σίγουρα αύξηση του μέσου όρου στις προαγωγικές γραπτές εξετάσεις. 

Το θέμα μου όμως δεν είναι οι εξετάσεις. Ούτε οι προαγωγικές, ούτε οι απολυτήριες, ούτε οι εισαγωγικές, οι πανελλαδικές δηλαδή, τα αποτελέσματα των οποίων, τουλάχιστον στα Μαθηματικά, καταδεικνύουν την αναποτελεσματική μέθοδο διδασκαλίας του μαθήματος. Πράγματι, αν με τα φετινά θέματα των Μαθηματικών -που κατά κοινή ομολογία ήταν "βατά"- έχουμε τέτοια ποσοστά αποτυχίας, θα πρέπει να το επανεξετάσουμε το θέμα και, ει μη τι άλλο, να "εκσυγχρονίσουμε" τις πρακτικές μας, εισάγοντας εργαλεία σαν αυτά που μας παρουσίασαν οι εταίροι του προγράμματος "Science Inspiered" κι άλλα πολλά που εμπνέονται και εφαρμόζουν λιγότερο παρωχημένα εκπαιδευτικά συστήματα από το δικό μας...

Έχω ξεφύγει από το θέμα, που είναι η τεχνοεπιστημονική πρόοδος και τα παραμύθια! Αλλά δεν πειράζει, αφού μέχρι και οι πλέον φανατικοί τεχνοκράτες αντάλλαξαν το STEM με το STEAM, προκειμένου να δώσουν χώρο και στις Τέχνες! 

Η Τέχνη που αγαπώ εγώ περισσότερο από όλες είναι η Αφήγηση! Αυτή η αγάπη γεννάει στο μυαλό μου ιστορίες που αντλούν στοιχεία από το πεδίο των Επιστημών και της Τεχνολογίας και καταλήγουν σε παιγνιώδεις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων, που μπορεί να είναι είτε ένα συλλογικό παιχνίδι είτε μια, ας πούμε, διαπροσωπική ερωτική ιστορία, σαν κι αυτή που εμπνεύστηκα μπροστά στο magnetic pendulum, ένα από τα εκθέματα στο κέντρο επιστημών AGORA.

Το μαγνητικό εκκρεμές, που με ενέπνευσε, δεν ήταν τίποτε περισσότερο από δύο πλαστικούς βραχίονες, περασμένους από τη μια άκρη σε μια οριζόντια μεταλλική μπάρα στηριγμένη σε δυο κάθετα δοκάρια. Οι δύο βραχίονες στην άλλη άκρη τους κατέληγαν σε κυκλική επιφάνεια. Στην εσωτερική επιφάνεια του ενός υπήρχε προσαρμοσμένος ένας μαγνήτης, ενώ στου άλλου ένα μεταλλικό έλασμα. Οι δύο βραχίονες απείχαν μεταξύ τους, ώστε η μηχανική κίνηση του ενός να μην επηρεάζει τον άλλον. Έτσι, αν έδινες ώθηση στον έναν βραχίονα ο άλλος, λογικά, έμενε ακίνητος. Όχι όμως για πολύ. Καθώς το αόρατo μαγνητικό πεδίο ασκούσε δυνάμεις γρήγορα, ως δια μαγείας, η κίνηση μεταδίδονταν και στο ακίνητο σκέλος!

Αυτή η τόσο απλή διάταξη, εξηγεί τον τρόπο που συμπεριφέρεται ένα μέταλλο όταν βρεθεί μέσα σε ένα μαγνητικό πεδίο, αναλογικά όμως εξηγεί και την έλξη, τον έρωτα, την παραφορά, που αναπτύσσονται από μη ορατές δυνάμεις μεταξύ δύο ανθρώπων... Ένα "μαγνητικό πεδίο" προσανατολίζει την "ατομική μας πυξίδα" προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. 

Στο πλαίσιο του Erasmus ήμαστε υποχρεωμένοι σε κάθε study visit να δημιουργούμε ένα εκπαιδευτικό video,  εμπνευσμένοι από τα εκθέματα του Κέντρου, στο οποίο βρισκόμαστε, και να το παρουσιάζουμε πριν τη λήξη  της επίσκεψης. Ευτυχώς που τα video είναι συλλογική δουλειά και όχι ατομική. Η έμπνευσή μου από το μαγνητικό εκκρεμές, είμαι σχεδόν σίγουρη, θα με έβγαζε από τον δρόμο της τεχνολογίας και θα με έριχνε στην ... ανάλυση ερωτικών συμπεριφορών κι άλλων τινών παραμυθιών! :)

Για καλή μου τύχη, από το  ίδιο έκθεμα εμπνεύστηκαν - εντελώς διαφορετικές ιστορίες - ο Τσέχος επικεφαλής της ομάδας του, η Τσέχα δασκάλα, φίλη του, και η Πολωνέζα επικεφαλής της δικής της ομάδας, οπότε οι τέσσερις μας στρωθήκαμε στη δουλειά για να φτιάξουμε το δικό μας εκπαιδευτικό video.

Οι προσεγγίσεις τους ήταν διαφορετικές από τη δική μου. 

Εγώ, με αφορμή τον μαγνητισμό, ήθελα να επεκταθώ στις "αόρατες δυνάμεις", που μόνο τα αποτελέσματά τους αντιλαμβανόμαστε, καθώς και  στις επιπτώσεις που έχουν αυτές οι δυνάμεις στις αλληλεπιδράσεις των διάφορων δράσεων και επιτευγμάτων, όπως της Φιλοσοφίας στην Τέχνη και στην Επιστήμη. (Είχα πολύ συγκεκριμένα θέματα στο μυαλό μου ...)

Ο Sven, από την άλλη, εντελώς τεχνικά, αλλά σίγουρα -σε αντίθεση με μένα- εντός θέματος, ανέφερε τη λειτουργία των όπλων και τη λειτουργία του ανελκυστήρα που επιταχύνει και επιβραδύνει με χρήση μαγνητικού πεδίου.

H Baha, από την Πολωνία, και η Bara,  από την Τσεχία,  ανέφεραν την επίδραση του μαγνητικού πεδίου της Γης. Τότε ο Sven συμπλήρωσε το πώς μας σώζει το μαγνητικό πεδίο της Γης από τον ηλιακό άνεμο.  

Η συζήτηση, μέχρι να καταλήξουμε στο τι και πώς θα παρουσιάσουμε στο video μας, κράτησε πολλές ώρες και το σενάριο γράφτηκε και σβήστηκε πολλές φορές. 

Στο τέλος αναγκαστικά κρατήσαμε λίγα από όσα αναφέρθηκαν, αλλά σίγουρα την "ερωτική έλξη" μεταξύ δύο ανθρώπων, που κάποια αόρατη μαγνητική δύναμη τους ... κολλάει τον έναν στον άλλον, με όλα τα συνεπακόλουθα...

Έτσι, το video μας ξεκινά με ένα ζευγάρι επιστημόνων, ο Sven και η Bara, που φορώντας τις άσπρες ποδιές τους συναντιούνται στο ασανσέρ και καθώς κατεβαίνουν κοιτάζοντας αμήχανα ο καθένας από την αντίθετη κατεύθυνση, ξαφνικά οι άσπρες ποδιές έλκονται και οι άκρες τους με έναν μαγικό τρόπο ενώνονται απότομα... Εννοείται πως είχαμε, επί τούτου, βάλει από ένα κομμάτι ισχυρού μαγνήτη στις τσέπες των πρωταγωνιστών! :)  

Ακολουθεί μια σειρά από γεγονότα, όπως το μαγείρεμα του συζύγου, το παιχνίδι της συζύγου με το παιδί, η αγορά με POS. Τέλος, το video κλείνει με το ζεύγος στο ασανσέρ, που πέφτει και ταρακουνιέται, υποδηλώνοντας ταυτόχρονα πως η σχέση έχει φθαρεί και η μεγάλη πτώση (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) έχει αρχίσει! Ξαφνικά και πάλι, το μαγνητικό πεδίο, σώζει την κατάσταση. Ο φόβος ωθεί το ζεύγος να σφιχταγκαλιαστεί κι εκεί μπαίνει το END, με την ερώτηση: Σε ποιες σκηνές του video πιστεύετε ότι έπαιξε ρόλο το "μαγνητικό πεδίο";

Σίγουρα είναι μια ανοιχτή ερώτηση! Χρειάστηκε να επιμείνω για να πείσω τους συνεργάτες μου να τη δεχτούν. Εξήγησα  πως με ένα τέτοιο video θα μπορούσε να ξεκινά ένα μάθημα για τον μαγνητισμό, δίνοντας την ευκαιρία για συμμετοχή σε όλους τους μαθητές ανεξαρτήτως υποδομής και γνώσεων! Θα μπορούσε, ας πούμε, ένα παιδί (θα έλεγα "μαθήτρια", αν δεν έπαιρνα τα μέτρα μου να μην κατηγορηθώ για σεξισμό), που δεν έχει ιδέα από το τι σημαίνει "μαγνητικό πεδίο" στη Φυσική, να φανταστεί και να επινοήσει κάτι με αφορμή το ζευγάρι και τη σχέση του. Να φτιάξει δηλαδή ένα δικό του παραμύθι με βάση τη δική του αντίληψη για τον κόσμο, για τη ζωή και τα πράγματα.  Εν ολίγοις, να φτιάξει τη δική του πραγματικότητα!

Ενδεχομένως, θα υπάρξουν αναγνώστες που θα έχουν τις ενστάσεις τους με όσα γράφω και ισχυρίζομαι παραπάνω. Ωστόσο, εγώ θα επιμείνω! Αν θέλουμε να κάνουμε τα παιδιά να αγαπήσουν τη γνώση, την αναζήτηση, τη μάθηση, τον ίδιο τους τον εαυτό, εν κατακλείδι, θα πρέπει, στο Γυμνάσιο τουλάχιστον, να εισάγουμε, στο μάθημά μας πολλές ¨ανοιχτού τύπου" και ενίοτε φαινομενικά "άχρηστες" ερωτήσεις!

Πώς αλλιώς θα βοηθήσουμε τα παιδιά, όσο ακόμη είναι μικρά να φαντάζονται, να αναζητούν, να διψούν για μάθηση, για ζωή, για έρωτα και για Παιχνίδι!

Αν παρόλα τα επιχειρήματά μου ακόμη αμφιβάλλετε, δεν μου μένει παρά να αντιγράψω ένα μικρό απόσπασμα από το τη "Γραμματική της φαντασίας" του Τζιάννι Ροντάρι και πάλι:

[...] Ανακαλύφτηκε τελευταία το σχέδιο που είχε κάνει ( ο Λεονάρντο ντα Βίντσι) για μια αστεία εφεύρεση: ένα "αμορτισέρ για να φρενάρει την πτώση του ανθρώπου από ψηλά".  Στο σχέδιο βλέπουμε τον άνθρωπο που πέφτει, δεν ξέρουμε από πού, και που τον σταματά αρχικά ένα σύστημα σφηνών συνδεμένων μεταξύ τους, και στο τελικό σημείο της πτώσης, μια μπάλα μαλλί, που η αντίστασή της στη σύγκρουση ελέγχεται και μετριέται από μια τελευταία σφήνα. Ίσως, λοιπόν, να πρέπει ν' αποδώσουμε στο Λεονάρντο και την εφεύρεση "άχρηστων μηχανών" που κατασκευάζονται για παιχνίδι, για ένα καπρίτσιο, που σχεδιάζονται με ένα χαμόγελο, που προς στιγμή επαναστατούν και δεν υπακούουν στους ωφελιμιστικούς κανόνες της τεχνικοεπιστημονικές προόδου. (σελ. 91)

Διαβάζοντας το βιβλίο του Ροντάρι σήμερα το πρωί, κι έχοντας ακόμη νωπή την εμπειρία της συνεργασίας με τον Sven, τη Baha και τη Bara, αναρωτήθηκα ποια μη ωφελιμιστική μηχανή θα φρενάρει την πτώση των σχολικών επιδόσεων! 

Ίσως ένας μηχανισμός που δεν θα αποβλέπει στις Εισαγωγικές Εξετάσεις...

Και δεν αναφέρομαι μόνο στην πτώση των βάσεων, αλλά την ελεύθερη πτώση του αναποτελεσματικού εκπαιδευτικού μας συστήματος, που εδράζει στην αναπαραγωγή παρωχημένης και κατακερματισμένης γνώσης!
Και αναρωτιέμαι: Ποιον καινούριο μηχανισμό θα πρέπει να εφεύρουμε, που θα ανακόψει την πτώση και, επιπλέον, θα δώσει ώθηση στη γνώση, στη μάθηση, στη φαντασία!
Σε ποιο μηχανισμό να εναποθέσουμε τον έρωτα που τόσο πολύ έχει ανάγκη η Παιδεία;

Έχουμε μπροστά μας δύο μήνες με τα σχολεία μας κλειστά...
Ας βρούμε το χρόνο να σκεφτούμε τι δεν γίνεται σωστά!

ΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ!