ΚΑΛΟ ΚΟΥΡΑΓΙΟ!!

"Καλό κουράγιο!" είπα πριν μια βδομάδα στο φίλο μου Δ.Χ., κλείνοντας την έντονη και γεμάτη διαφωνίες συζήτηση που είχαμε γύρω από τα αίτια της οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης που βιώνουμε. "Το κουράγιο είναι συναίσθημα! Για να βγούμε από την κρίση πρέπει να λειτουργήσουμε βάσει λογικής", μου αντιγύρισε. Εννοείται πως τελικά η συζήτηση  δεν έκλεισε, επειδή θεώρησα πως πρέπει να αναπτύξω τις απόψεις μου για το ρόλο που παίζουν τα συναισθήματα στον τρόπο που ο καθένας από μας αντιμετωπίζει την κρίση κι έτσι συνεχίσαμε και συνεχίζουμε τις διαφωνίες μας που γίνονται, για μένα τουλάχιστον, αφορμή προβληματισμών και συνεχών αναζητήσεων.

Χθες βράδυ, θυμήθηκα την κουβέντα περί συναισθημάτων με αφορμή ένα βιβλίο από τη σειρά THE SCOOL OF LIFE, των εκδόσεων ΠΑΤΑΚΗ. Συγκεκριμένα διάβαζα το βιβλίο της Phillipa Perry, "πώς να διατηρήσουμε την ψυχική μας ισορροπία". Η Perry, ως ψυχοθεραπεύτρια δημοσιεύει άρθρα στις εφημερίδες Guardian και Observer, και στα περιοδικά Time Out και Helthy Living. Στο βιβλίο της αυτό προσεγγίζει το θέμα επηρεασμένη από τον τρόπο που οι νευροεπιστήμονες εξηγούν τη λειτουργία του εγκεφάλου. 

Σε μια εκτενή - πλην απαραίτητη για την τεκμηρίωση των απόψεών της - εισαγωγή η συγγραφέας περιγράφει αναλυτικά τη διακριτή λειτουργία του δεξιού και του αριστερού λοβού του εγκεφάλου. Το δεξιό μέρος το οποίο τίθεται σε λειτουργία από τη γέννησή μας είναι αυτό που ευθύνεται για τον συναισθηματικό μας κόσμο κι αυτό που διαμορφώνει τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά μας, καταγράφοντας τα συναισθηματικά βιώματα των δύο πρώτων χρόνων της ζωής μας, τα οποία μας "σημαδεύουν", ως γνωστόν, εφ' όρου  ζωής. Το δε αριστερό μέρος τίθεται σε λειτουργία όταν συμπληρώσουμε την ηλικία των δύο χρόνων και είναι αυτό που ευθύνεται για τις λεκτικές και υπολογιστικές μας δεξιότητες, καθώς και για κάθε άλλη λογική-αναλυτική διαδικασία που εκτελούμε. Θα περίμενε, ίσως, κανείς πως μετά το δεύτερο χρόνο της ζωής μας το αριστερό μέρος του εγκεφάλου θα ήταν αυτό που θα αναλάμβανε την, ας την πούμε, διακυβέρνηση του είναι μας, αλλά μια τέτοια δοξασία είναι αναληθής, σύμφωνα με όσα γράφει η Perry στη σελίδα 37 του βιβλίου της, επειδή:

"Ακόμη και όταν ο αριστερός μας εγκέφαλος έχει αναπτυχθεί για να μας δώσει την ικανότητα της γλώσσας και της λογικής, των λογικών συνειρμών και της μαθηματικής σκέψης, ο θηλαστικός δεξής μας εγκέφαλος εξακολουθεί να μας κυβερνά. Όπως αποδεικνύεται, είμαστε ανίκανοι να πάρουμε αποφάσεις δίχως να υπολογίσουμε τα συναισθήματά μας. Ο νευρολόγος Antonio Damasio είχε έναν ασθενή με το όνομα Έλλιοτ, ο οποίος έπειτα από μια εγχείριση αφαίρεσης όγκου στον εγκέφαλο, δεν μπορούσε πλέον να νιώσει συναισθήματα. Ο δείκτης IQ του παρέμεινε σε εξαιρετικό επίπεδο, όμως δεν ένιωθε κανένα συναίσθημα, ακόμη και όταν του έδειχναν φριχτές φωτογραφίες ανθρώπινης εξαθλίωσης. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως ο Έλλιοτ, εφόσον η λογική του ικανότητα είχε παραμείνει άθικτη, θα μπορούσε ακόμη να αποφασίσει πού να πάει για φαγητό ή πού να επενδύσει τα χρήματά του, εντούτοις ήταν ανίκανος να πάρει τέτοιες αποφάσεις. Μπορούσε να φανταστεί τα πιθανά επακόλουθα των επιλογών του, μπορούσε να ζυγίσει με ηρεμία τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, όμως δεν μπορούσε να πάρει μια απόφαση. Ο Damasio έγραψε  τα συμπεράσματά του από την περίπτωση του Έλλιοτ και από άλλες παρόμοιες περιπτώσεις ασθενών στο βιβλίο του Το Λάθος του Καρτέσιου. Συγκίνηση, Λογική & Ανθρώπινος Εγκέφαλος. Το βιβλίο αυτό κατέληγε στο συμπέρασμα πως, σε αντίθεση με τις προσδοκίες μας, η έλλειψη συναισθημάτων δεν οδηγεί σε λογικές, σταθμισμένες επιλογές, αλλά σε χάος. Αυτό συμβαίνει διότι βασιζόμαστε στα συναισθήματά μας για να πορευτούμε στη ζωή. Κι αυτό ισχύει ανεξάρτητα με το αν συνειδητοποιούμε ή όχι αυτό που αισθανόμαστε."

Επομένως, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Damasio και της Perry,  είναι πρακτικά αδύνατο να πάρουμε "σωστές" αποφάσεις, για να βγούμε από την κρίση στην οποία έχουμε περιέλθει ως λαός, αλλά και ο καθένας μας ατομικά, αν δεν λάβουμε σοβαρά υπόψιν τα συναισθήματά μας. Πόσο μάλλον που αυτά τα συναισθήματα είναι που, κατά κύριο λόγο, διαμορφώνουν τα κίνητρά μας, τα οποία συχνά "εκλογικεύονται" από μας σε μια a posteriori προσπάθεια αιτιολόγησης  ή και δικαιολόγησης των συμπεριφορών μας, οπότε οφείλουμε να τα γνωρίζουμε και να τα κατανοούμε, κάτι που  ούτε εύκολο  ούτε αυτονόητο είναι. Η Perry γράφει σχετικά:

"Για να κατανοήσουμε καλύτερα τα κίνητρά μας, θα ήταν χρήσιμο να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο στα συναισθήματά μας, κι εκεί είναι που παίρνει τα ηνία η αυτοπαρατήρηση. Δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε όλα τα συναισθήματα που νιώθουμε, και δεν πρέπει να αγκιστρωθούμε από τις αιτίες που σπεύδουμε να προβάλουμε - κάποιες από τις αιτίες αυτές μπορεί να λειτουργούν απλά για να καθησυχάσουμε τον εαυτό μας ή να δικαιολογήσουμε αυτό που ήδη έχει αποφασίσει ο δεξής μας εγκέφαλος. Αντ' αυτού, μπορούμε να είμαστε πιο ανεκτικοί σε ένα αίσθημα αβεβαιότητας, να καλλιεργήσουμε την περιέργειά μας και να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε. Όταν καταλήγουμε πρώιμα σε συμπεράσματα για κάτι, κινδυνεύουμε να εμποδίσουμε τον εαυτό μας από το να μάθει κάτι περισσότερο από αυτό. Δεν ισχυρίζομαι πως πρέπει να διστάζουμε να παίρνουμε αποφάσεις που αφορούν την καθημερινότητα μας, αλλά πως είναι χρήσιμο να επανεξετάζουμε πού και πού τη γνώμη μας και τις πεποιθήσεις μας. Όπως πρότεινε και ο ψυχαναλυτής Peter Lomas: "Μην κρεμιέστε από αυτό που πιστεύετε". Η βεβαιότητα δεν εξασφαλίζει την ψυχική υγεία, παρόλο που συχνά μπερδεύουμε τη μία με την άλλη."

Το αίσθημα αβεβαιότητας απέναντι στο οποίο η Phellipa Perry προτείνει να είμαστε πιο ανεκτικοί, θεωρώ πως είναι απαραίτητο σε όποιον θέλει  να αναζητά συνεχώς την αλήθεια του πράγματος. Είναι απαραίτητο σε αυτόν που διακατέχεται από περιέργεια, που θέλει συνεχώς να μαθαίνει και που δεν παύει ποτέ να διερευνά. Αν πάψει να υπάρχει αυτό το αίσθημα αβεβαιότητας, τότε η απόλυτη βεβαιότητα θα καταλάβει αυτομάτως τη θέση του. Αλλά η απόλυτη βεβαιότητα οδηγεί, με μαθηματική ακρίβεια, σε  "there is not alternative" μονόδρομους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται (ή με ό,τι υπονοεί). Όμως αν η μόνη μας επιλογή είναι να αποδεχτούμε πως δεν έχουμε καμία επιλογή, τότε δεν μας έχει απομείνει απολύτως τίποτα ή - ακόμη χειρότερα - μας έχει απομείνει σφιχτοδεμένη στο λαιμό η θηλιά της βεβαιότητας που μας έπνιξε. Οπότε, τι άλλο απομένει να μας πει κανείς, πάρεξ καλό  κουράγιο!