Κυριακή 17 Φεβρουαρίου 2013

ΚΑΛΟ ΚΟΥΡΑΓΙΟ!!

"Καλό κουράγιο!" είπα πριν μια βδομάδα στο φίλο μου Δ.Χ., κλείνοντας την έντονη και γεμάτη διαφωνίες συζήτηση που είχαμε γύρω από τα αίτια της οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης που βιώνουμε. "Το κουράγιο είναι συναίσθημα! Για να βγούμε από την κρίση πρέπει να λειτουργήσουμε βάσει λογικής", μου αντιγύρισε. Εννοείται πως τελικά η συζήτηση  δεν έκλεισε, επειδή θεώρησα πως πρέπει να αναπτύξω τις απόψεις μου για το ρόλο που παίζουν τα συναισθήματα στον τρόπο που ο καθένας από μας αντιμετωπίζει την κρίση κι έτσι συνεχίσαμε και συνεχίζουμε τις διαφωνίες μας που γίνονται, για μένα τουλάχιστον, αφορμή προβληματισμών και συνεχών αναζητήσεων.
Χθες βράδυ, θυμήθηκα την κουβέντα περί συναισθημάτων με αφορμή ένα βιβλίο από τη σειρά THE SCOOL OF LIFE, των εκδόσεων ΠΑΤΑΚΗ. Συγκεκριμένα διάβαζα το βιβλίο της Phillipa Perry, "πώς να διατηρήσουμε την ψυχική μας ισορροπία". Η Perry, ως ψυχοθεραπεύτρια δημοσιεύει άρθρα στις εφημερίδες Guardian και Observer, και στα περιοδικά Time Out και Helthy Living. Στο βιβλίο της αυτό προσεγγίζει το θέμα επηρεασμένη από τον τρόπο που οι νευροεπιστήμονες εξηγούν τη λειτουργία του εγκεφάλου. 
Σε μια εκτενή - πλην απαραίτητη για την τεκμηρίωση των απόψεών της - εισαγωγή η συγγραφέας περιγράφει αναλυτικά τη διακριτή λειτουργία του δεξιού και του αριστερού λοβού του εγκεφάλου. Το δεξιό μέρος το οποίο τίθεται σε λειτουργία από τη γέννησή μας είναι αυτό που ευθύνεται για τον συναισθηματικό μας κόσμο κι αυτό που διαμορφώνει τον χαρακτήρα και την προσωπικότητά μας, καταγράφοντας τα συναισθηματικά βιώματα των δύο πρώτων χρόνων της ζωής μας, τα οποία μας "σημαδεύουν", ως γνωστόν, εφ' όρου  ζωής. Το δε αριστερό μέρος τίθεται σε λειτουργία όταν συμπληρώσουμε την ηλικία των δύο χρόνων και είναι αυτό που ευθύνεται για τις λεκτικές και υπολογιστικές μας δεξιότητες, καθώς και για κάθε άλλη λογική-αναλυτική διαδικασία που εκτελούμε. Θα περίμενε, ίσως, κανείς πως μετά το δεύτερο χρόνο της ζωής μας το αριστερό μέρος του εγκεφάλου θα ήταν αυτό που θα αναλάμβανε την, ας την πούμε, διακυβέρνηση του είναι μας, αλλά μια τέτοια δοξασία είναι αναληθής, σύμφωνα με όσα γράφει η Perry στη σελίδα 37 του βιβλίου της, επειδή:

"Ακόμη και όταν ο αριστερός μας εγκέφαλος έχει αναπτυχθεί για να μας δώσει την ικανότητα της γλώσσας και της λογικής, των λογικών συνειρμών και της μαθηματικής σκέψης, ο θηλαστικός δεξής μας εγκέφαλος εξακολουθεί να μας κυβερνά. Όπως αποδεικνύεται, είμαστε ανίκανοι να πάρουμε αποφάσεις δίχως να υπολογίσουμε τα συναισθήματά μας. Ο νευρολόγος Antonio Damasio είχε έναν ασθενή με το όνομα Έλλιοτ, ο οποίος έπειτα από μια εγχείριση αφαίρεσης όγκου στον εγκέφαλο, δεν μπορούσε πλέον να νιώσει συναισθήματα. Ο δείκτης IQ του παρέμεινε σε εξαιρετικό επίπεδο, όμως δεν ένιωθε κανένα συναίσθημα, ακόμη και όταν του έδειχναν φριχτές φωτογραφίες ανθρώπινης εξαθλίωσης. Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πως ο Έλλιοτ, εφόσον η λογική του ικανότητα είχε παραμείνει άθικτη, θα μπορούσε ακόμη να αποφασίσει πού να πάει για φαγητό ή πού να επενδύσει τα χρήματά του, εντούτοις ήταν ανίκανος να πάρει τέτοιες αποφάσεις. Μπορούσε να φανταστεί τα πιθανά επακόλουθα των επιλογών του, μπορούσε να ζυγίσει με ηρεμία τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους, όμως δεν μπορούσε να πάρει μια απόφαση. Ο Damasio έγραψε  τα συμπεράσματά του από την περίπτωση του Έλλιοτ και από άλλες παρόμοιες περιπτώσεις ασθενών στο βιβλίο του Το Λάθος του Καρτέσιου. Συγκίνηση, Λογική & Ανθρώπινος Εγκέφαλος. Το βιβλίο αυτό κατέληγε στο συμπέρασμα πως, σε αντίθεση με τις προσδοκίες μας, η έλλειψη συναισθημάτων δεν οδηγεί σε λογικές, σταθμισμένες επιλογές, αλλά σε χάος. Αυτό συμβαίνει διότι βασιζόμαστε στα συναισθήματά μας για να πορευτούμε στη ζωή. Κι αυτό ισχύει ανεξάρτητα με το αν συνειδητοποιούμε ή όχι αυτό που αισθανόμαστε."

Επομένως, σύμφωνα με τα λεγόμενα του Damasio και της Perry,  είναι πρακτικά αδύνατο να πάρουμε "σωστές" αποφάσεις, για να βγούμε από την κρίση στην οποία έχουμε περιέλθει ως λαός, αλλά και ο καθένας μας ατομικά, αν δεν λάβουμε σοβαρά υπόψιν τα συναισθήματά μας. Πόσο μάλλον που αυτά τα συναισθήματα είναι που, κατά κύριο λόγο, διαμορφώνουν τα κίνητρά μας, τα οποία συχνά "εκλογικεύονται" από μας σε μια a posteriori προσπάθεια αιτιολόγησης  ή και δικαιολόγησης των συμπεριφορών μας, οπότε οφείλουμε να τα γνωρίζουμε και να τα κατανοούμε, κάτι που  ούτε εύκολο  ούτε αυτονόητο είναι. Η Perry γράφει σχετικά:

"Για να κατανοήσουμε καλύτερα τα κίνητρά μας, θα ήταν χρήσιμο να αφιερώσουμε περισσότερο χρόνο στα συναισθήματά μας, κι εκεί είναι που παίρνει τα ηνία η αυτοπαρατήρηση. Δεν θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε όλα τα συναισθήματα που νιώθουμε, και δεν πρέπει να αγκιστρωθούμε από τις αιτίες που σπεύδουμε να προβάλουμε - κάποιες από τις αιτίες αυτές μπορεί να λειτουργούν απλά για να καθησυχάσουμε τον εαυτό μας ή να δικαιολογήσουμε αυτό που ήδη έχει αποφασίσει ο δεξής μας εγκέφαλος. Αντ' αυτού, μπορούμε να είμαστε πιο ανεκτικοί σε ένα αίσθημα αβεβαιότητας, να καλλιεργήσουμε την περιέργειά μας και να συνεχίσουμε να μαθαίνουμε. Όταν καταλήγουμε πρώιμα σε συμπεράσματα για κάτι, κινδυνεύουμε να εμποδίσουμε τον εαυτό μας από το να μάθει κάτι περισσότερο από αυτό. Δεν ισχυρίζομαι πως πρέπει να διστάζουμε να παίρνουμε αποφάσεις που αφορούν την καθημερινότητα μας, αλλά πως είναι χρήσιμο να επανεξετάζουμε πού και πού τη γνώμη μας και τις πεποιθήσεις μας. Όπως πρότεινε και ο ψυχαναλυτής Peter Lomas: "Μην κρεμιέστε από αυτό που πιστεύετε". Η βεβαιότητα δεν εξασφαλίζει την ψυχική υγεία, παρόλο που συχνά μπερδεύουμε τη μία με την άλλη."

Το αίσθημα αβεβαιότητας απέναντι στο οποίο η Phellipa Perry προτείνει να είμαστε πιο ανεκτικοί, θεωρώ πως είναι απαραίτητο σε όποιον θέλει  να αναζητά συνεχώς την αλήθεια του πράγματος. Είναι απαραίτητο σε αυτόν που διακατέχεται από περιέργεια, που θέλει συνεχώς να μαθαίνει και που δεν παύει ποτέ να διερευνά. Αν πάψει να υπάρχει αυτό το αίσθημα αβεβαιότητας, τότε η απόλυτη βεβαιότητα θα καταλάβει αυτομάτως τη θέση του. Αλλά η απόλυτη βεβαιότητα οδηγεί, με μαθηματική ακρίβεια, σε  "there is not alternative" μονόδρομους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται (ή με ό,τι υπονοεί). Όμως αν η μόνη μας επιλογή είναι να αποδεχτούμε πως δεν έχουμε καμία επιλογή, τότε δεν μας έχει απομείνει απολύτως τίποτα ή - ακόμη χειρότερα - μας έχει απομείνει σφιχτοδεμένη στο λαιμό η θηλιά της βεβαιότητας που μας έπνιξε. Οπότε, τι άλλο απομένει να μας πει κανείς, πάρεξ καλό  κουράγιο!

7 σχόλια:

  1. Καλημέρα σας κα Καλφοπούλου!

    Πολύ ενδιαφέρουσα και αυτή η ανάρτησή σας γι' αυτό θα την τιμήσω!!

    Ο Δ.Χ. είναι καλά ή στο νοσοκομείο;

    Αυτό που αναφέρει η κα Perry "...δε αριστερό μέρος τίθεται σε λειτουργία όταν συμπληρώσουμε την ηλικία των δύο χρόνων και είναι αυτό που ευθύνεται για τις λεκτικές και υπολογιστικές μας δεξιότητες, καθώς και για κάθε άλλη λογική-αναλυτική διαδικασία που εκτελούμε", νομίζω ότι δεν ισχύει και θα μιλήσω ως μπαμπάς, η μικρή μου (δεν έχουμε κλείσει τα 2 ακόμα) μιλάει πολύ καλά από μικρότερη ηλικία (όπως και πάρα πολλά παιδιά), κάνει λογικές σκέψεις από πολύ μικρότερη ηλικία (όπως πάρα πολλά παιδιά), δεν αναφέρομαι στην αποστήθιση αριθμών ή στις μιμητικές κινήσεις, αλλά σε λογικές κινήσεις (φυσικά όχι σύνθετες υπολογιστικές δεξιότητες, αλλά σίγουρα απλές).

    Ένα παιχνίδι μας (από πολύ μικρή ηλικία) είναι να κρύβουμε ένα αντικείμενο μέσα στα χέρια. Διαλέγει το ένα χέρι και να δεν το βρίσκει γνωρίζει ότι είναι στο άλλο, αυτό δεν λέγεται αφαιρετική σκέψη; Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι αναπτύσσεται στον άνθρωπο σε μεγαλύτερη ηλικία. Εγώ δεν πιστεύω σε αυτά, είναι πως θα εκπαιδεύσεις και θα αναπτύξεις ένα παιδί, φυσικά και τις καταβολές έχει...

    Προφανώς όλα αυτά τα έχω διαπιστώσει και σε άλλα παιδιά συνομήλικα (οπότε δεν μιλάμε για την περίπτωση)...

    Αυτά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Καλή σας μέρα κε Χατζόπουλε!

      Χαίρομαι που η μικρή σας έχει τόσο πρόωρα αναπτύξει τον αριστερό της εγκεφαλικό λοβό. :)
      Σας πληροφορώ ότι 25 χρόνια πριν, βίωνα παρόμοια περιστατικά με τον γιο μου, ο οποίος 20 μηνών έκανε πλήρεις προτάσεις και μάλιστα συνδέοντας γεγονότα προηγούμενων ημερών.
      Αυτό που περιγράφει η Phellipa Perry προφανώς αναφέρεται στην "κεντρική τάση" από την οποία ως μαθηματικός είμαι σίγουρη πως κατέχετε καλά :) Από την άλλη πλευρά, ως πατέρας και όχι ως ειδικός, μπορεί να μην μιλάτε για "μελέτη περίπτωσης", αλλά όπως και να έχει το δείγμα σας είναι σίγουρα μικρό και μάλλον ο κύκλος σας αποτελείται από ιδιαίτερα έξυπνους ανθρώπους που ... αναπαράγουν επιτυχώς το είδος τους :)

      Χάρηκα που είχαμε την ευκαιρία να επικοινωνήσουμε μέσω σχολίων.
      (θα έρθετε στη Μαθηματική Εβδομάδα;)

      Διαγραφή
    2. Θα προσπαθήσω Κατερίνα μου!

      Και εγώ χάρηκα που τα είπαμε μέσα από το χαλαρό πεδίο των σχολίων!

      Διαγραφή
  2. Είσαι σίγουρη ότι αυτό που σου είπε ήταν "Το κουράγιο είναι συναίσθημα! Για να βγούμε από την κρίση πρέπει να λειτουργήσουμε βάσει λογικής";

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Κατά λέξη είπε "το κουράγιο είναι συναισθηματικό μέγεθος"!
      Αλλάζει κάτι στο νόημα με την αλλαγή της διατύπωσης; :)

      Διαγραφή
  3. Πολύ ενδιαφέροντα τα σχόλια της Πέρρυ!!! Θα τα εκτυπώσω..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Πολύ ωραία έρευνα με αφορμή ενα σχόλιο φίλου.
    Τουλάχιστον καταδεικνύεις το μέγεθος συμβολής των συναισθημάτων, που σε μερικούς ανθρώπους...ειναι και μεγαλύτερο απο αυτή της λογικής και της υπολογιστικής τους ικανότητας. Σίγουρα η αναφορά της Perry ήταν όπως είπες η μέση τάση. Περιπτωσιολογίες όπως του κ.Χατζόπουλου καλό θα ήταν-και το κάνεις- να αναφέρονται ως τέτοιες και όχι ως κανόνες ή κύρια εξαίρεση.
    Πιστεύω ότι η κατα κύριο λόγο απο τη Δυτική ανθρωπότητα σχεδόν καθολικά αποδεκτή Καρτεσιανή προσέγγιση της ζωής, οδήγησε σε "επιστημονικά" θέσφατα, απολυτότητες και κατηγοριοποιήσεις. Στέρησε δυνατότητες αμφισβήτησης σε πολλούς ανθρώπους.
    Τέλος, θα θελα να παρατηρήσω ότι η εκδοχή της αβεβαιότητας που περιγράφεται, εχει και ένα ακόμη καλο κατα τη γνώμη μου στοιχείο για τον άνθρωπο. Ενισχύει την σεμνότητα και την πεποίθηση της έπαρσης του.

    ΑπάντησηΔιαγραφή