Καλή Χρονιά! Χρόνια πολλά, με έρωτα και μαθηματικά!
Η ευχή μου ίσως ακουγόταν κάπως περιοριστική και σίγουρα ασυνήθιστη, αν δεν τη συνόδευε η εικόνα του βιβλίου "έρωτας & μαθηματικά" του Edward Frenkel, που κυκλοφόρησε προσφάτως από τις εκδόσεις αλεξάνδεια.
Το βιβλίο μου το δώρισαν προ ολίγων ημερών, αλλά τα εορταστικά τραπεζώματα και οι λοιπές υποχρεώσεις δεν μου είχαν επιτρέψει να διαβάσω πέρα από το εισαγωγικό σημείωμα του μεταφραστή, του αγαπημένου Τεύκρου Μιχαηλίδη, από όπου πληροφορήθηκα ότι πρόκειται για ένα πλούσιο υφαντό φτιαγμένο από τριών λογιών νήματα ... και πως τα τρία νήματα της αφήγησης διαπλέκονται με τρόπο ευχάριστο και γλαφυρό.
Χθες αργά το βράδυ, επιτέλους, άρχισα να διαβάζω τον πρόλογο του Frenkel και -παρόλο που ήταν από ώρα περασμένα μεσάνυχτα και παρόλο που είχα ταξιδέψει πολλές ώρες με το τρένο κι ένιωθα ένα βουητό στα αυτιά- άρχισα να ... ερωτεύομαι το κείμενο που διάβαζα!
Στις οκτώμισι σελίδες του προλόγου του ο Frenkel μιλάει για τον κόσμο των μαθηματικών, ένα μυστικό κόσμο, ένα κρυμμένο παράλληλο σύμπαν, παράξενα συνυφασμένο με το δικό μας, γεμάτο ομορφιά και κομψότητα και θέτει το ερώτημα:
Πώς είναι δυνατόν να υπάρχουν τόσοι πολλοί "λογικοί, μορφωμένοι άνθρωποι", οι οποίοι δηλώνουν με ένα "αξιοπερίεργο μείγμα περιφρόνησης και υπερηφάνειας", ότι τα μαθηματικά αποτελούν "καθαρό βασανιστήριο" ή "εφιάλτη" που "τους ξενερώνει";
Απαντά στο ερώτημά του με δύο κύριες αιτίες, η μία εκ των οποίων έχει κοινά στοιχεία με τον προβληματισμό που ανέπτυξα στο άρθρο "Η ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΟΦΕΙΛΕΙ ΝΑ ΑΛΛΑΞΕΙ ΜΟΝΤΕΛΟ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ", το οποίο από πολλούς συναδέλφους σχολιάστηκε θετικά, αλλά σε μια μερίδα αναγνωστών έχει εγείρει θύελα αντιδράσεων, αφορισμών και -ακόμη ακόμη και- ύβρεων προς το πρόσωπό μου! Τέλος πάντων...
Ο Frenkel θεωρεί ότι ο χαμηλός μαθηματικός γραμματισμός οφείλεται, κατά πρώτον στην υψηλή τους αφαίρεση και κατά δεύτερο στο σχολείο, "όπου ερχόμαστε σε επαφή με ένα μικροσκοπικό τμήμα των μαθηματικών που το μεγαλύτερο μέρος τους θεμελιώθηκε εδώ και πάνω από χίλια χρόνια. Από τότε τα μαθηματικά έχουν προχωρήσει τρομακτικά, ωστόσο οι θησαυροί των μοντέρνων μαθηματικών παραμένουν για τους περισσότερους από εμάς κρυμμένοι."
Από τα πολλά κι ενδιαφέροντα που αναφέρονται στον πρόλογο του βιβλίου επέλεξα τρία κεντρικά σημεία, στα οποία θα εστιάσω στη συνέχεια.
Το πρώτο από τα τρία το έχω ήδη αναφέρει. Έχει να κάνει με το "μικροσκοπικό" τμήμα των μαθηματικών το οποίο διδάσκουμε στο σχολείο μας. Θα μου πείτε τώρα πως όλοι διαμαρτύρονται για την εκτενή ύλη κι εγώ θεωρώ πως είναι "μικροσκοπικό" τμήμα των μαθηματικών; Υπό μια έννοια δεν είναι απλά μικροσκοπικό είναι και ιδιαίτερα βολικό για πολλούς διδάσκοντες. Θα εξηγήσω αμέσως τι εννοώ, παραπέμποντας στην εισήγηση που έκαναν οι συνάδελφοι Μαλλιάκας Κωνσταντίνος και Πλαϊνιώτης Θεόδωρος, στο 32ο Συνέδριο της ΕΜΕ, με τίτλο: Ανάλυση των ασκήσεων των Μαθηματικών του σχολικού βιβλίου της Γ' Γυμνασίου στην Ελλάδα ως προς το είδος και το μετασχηματισμό της γνώσης που απαιτείται και ως προς τη μορφή τους. Οι συνάδελφοι διαπίστωσαν πως το 70% των ασκήσεων του σχολικού βιβλίου είναι μη πλαισιωμένες ασκήσεις, που ζητούν να υπολογιστούν παραστάσεις ή να λυθούν εξισώσεις. Κι εγώ συμπληρώνω, από την εμπειρία μου, πως η πλειοψηφία των διδασκόντων επιλέγει αυτές τις ασκήσεις! Υπό αυτήν την έννοια ασχολούμαστε με ένα "μικροσκοπικό" και άκρως φορμαλιστικό, κύριε Κυριακόπουλε, κομμάτι των μαθηματικών που κάνει τους μαθητές να δυσφορούν και τους ενήλικες να συμπεριφέρονται όπως εύλογα περιγράφει ο Frenkel στον πρόλογό του. Να υπενθυμίσω όμως ότι ο Frenkel δεν σχολιάζει την ελληνική πραγματικότητα. Οποία σύμπτωση, επομένως, να παρατηρείται και στη χώρα μας το ίδιο ακριβώς φαινόμενο! [Οι περισσότεροι ενήλικες και στην Ελλάδα δηλώνουν ευθαρσώς πως απεχθάνονται τα μαθηματικά!]
Και περνώ στο δεύτερο σημείο του προλόγου που θέλω να θίξω, το οποίο συνδέεται άμεσα με αυτό που λέμε μαθηματικά εγγράμματη κοινωνία. Γράφει ο Frenkel σχετικά:
...το 1996, μια επιτροπή που είχε οριστεί από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, σε μια μυστική συνάντηση, άλλαξε έναν μαθηματικό τύπο για τον υπολογισμό του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή. Ήταν ο τύπος που μετρά τον πληθωρισμό και καθορίζει τις φορολογικές κλίμακες, την κοινωνική ασφάλιση, την ιατρική φροντίδα και άλλες συναρτημένες πληρωμές. Αυτό έπληξε δεκάδες εκατομμυρίων Αμερικανών. Ωστόσο, η δημόσια συζήτηση σχετικά με τον νέο μαθηματικό τύπο και τις συνέπειές του ήταν πολύ περιορισμένη. Και πρόσφατα έγινε μια ακόμη απόπειρα να χρησιμοποιηθεί αυτός ο σκοτεινός τύπος ως πισώπλατο χτύπημα για την οικονομία των ΗΠΑ. (για περισσότερα το άρθρο του Frenkel εδώ)
Και συνεχίζει ο συγγραφέας, λέγοντας:
Σε μια μαθηματικά εγγράμματη κοινωνία αυτού του είδους οι παρασκηνιακές συμφωνίες θα είχαν πολύ μικρότερες προοπτικές επιτυχίας. ... Θα πρέπει να έχουμε όλοι πρόσβαση στη μαθηματική γνώση και στα εργαλεία που απαιτούνται, για να προστατευθούμε από αυθαίρετες αποφάσεις που λαμβάνονται από τους ολίγους ισχυρούς μέσα σ' έναν κόσμο που βασίζεται όλο και περισσότερο στα μαθηματικά. Όπου δεν υπάρχουν μαθηματικά δεν υπάρχει ούτε ελευθερία.
Από τα πολλά κι ενδιαφέροντα που αναφέρονται στον πρόλογο του βιβλίου επέλεξα τρία κεντρικά σημεία, στα οποία θα εστιάσω στη συνέχεια.
Το πρώτο από τα τρία το έχω ήδη αναφέρει. Έχει να κάνει με το "μικροσκοπικό" τμήμα των μαθηματικών το οποίο διδάσκουμε στο σχολείο μας. Θα μου πείτε τώρα πως όλοι διαμαρτύρονται για την εκτενή ύλη κι εγώ θεωρώ πως είναι "μικροσκοπικό" τμήμα των μαθηματικών; Υπό μια έννοια δεν είναι απλά μικροσκοπικό είναι και ιδιαίτερα βολικό για πολλούς διδάσκοντες. Θα εξηγήσω αμέσως τι εννοώ, παραπέμποντας στην εισήγηση που έκαναν οι συνάδελφοι Μαλλιάκας Κωνσταντίνος και Πλαϊνιώτης Θεόδωρος, στο 32ο Συνέδριο της ΕΜΕ, με τίτλο: Ανάλυση των ασκήσεων των Μαθηματικών του σχολικού βιβλίου της Γ' Γυμνασίου στην Ελλάδα ως προς το είδος και το μετασχηματισμό της γνώσης που απαιτείται και ως προς τη μορφή τους. Οι συνάδελφοι διαπίστωσαν πως το 70% των ασκήσεων του σχολικού βιβλίου είναι μη πλαισιωμένες ασκήσεις, που ζητούν να υπολογιστούν παραστάσεις ή να λυθούν εξισώσεις. Κι εγώ συμπληρώνω, από την εμπειρία μου, πως η πλειοψηφία των διδασκόντων επιλέγει αυτές τις ασκήσεις! Υπό αυτήν την έννοια ασχολούμαστε με ένα "μικροσκοπικό" και άκρως φορμαλιστικό, κύριε Κυριακόπουλε, κομμάτι των μαθηματικών που κάνει τους μαθητές να δυσφορούν και τους ενήλικες να συμπεριφέρονται όπως εύλογα περιγράφει ο Frenkel στον πρόλογό του. Να υπενθυμίσω όμως ότι ο Frenkel δεν σχολιάζει την ελληνική πραγματικότητα. Οποία σύμπτωση, επομένως, να παρατηρείται και στη χώρα μας το ίδιο ακριβώς φαινόμενο! [Οι περισσότεροι ενήλικες και στην Ελλάδα δηλώνουν ευθαρσώς πως απεχθάνονται τα μαθηματικά!]
Και περνώ στο δεύτερο σημείο του προλόγου που θέλω να θίξω, το οποίο συνδέεται άμεσα με αυτό που λέμε μαθηματικά εγγράμματη κοινωνία. Γράφει ο Frenkel σχετικά:
...το 1996, μια επιτροπή που είχε οριστεί από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, σε μια μυστική συνάντηση, άλλαξε έναν μαθηματικό τύπο για τον υπολογισμό του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή. Ήταν ο τύπος που μετρά τον πληθωρισμό και καθορίζει τις φορολογικές κλίμακες, την κοινωνική ασφάλιση, την ιατρική φροντίδα και άλλες συναρτημένες πληρωμές. Αυτό έπληξε δεκάδες εκατομμυρίων Αμερικανών. Ωστόσο, η δημόσια συζήτηση σχετικά με τον νέο μαθηματικό τύπο και τις συνέπειές του ήταν πολύ περιορισμένη. Και πρόσφατα έγινε μια ακόμη απόπειρα να χρησιμοποιηθεί αυτός ο σκοτεινός τύπος ως πισώπλατο χτύπημα για την οικονομία των ΗΠΑ. (για περισσότερα το άρθρο του Frenkel εδώ)
Και συνεχίζει ο συγγραφέας, λέγοντας:
Σε μια μαθηματικά εγγράμματη κοινωνία αυτού του είδους οι παρασκηνιακές συμφωνίες θα είχαν πολύ μικρότερες προοπτικές επιτυχίας. ... Θα πρέπει να έχουμε όλοι πρόσβαση στη μαθηματική γνώση και στα εργαλεία που απαιτούνται, για να προστατευθούμε από αυθαίρετες αποφάσεις που λαμβάνονται από τους ολίγους ισχυρούς μέσα σ' έναν κόσμο που βασίζεται όλο και περισσότερο στα μαθηματικά. Όπου δεν υπάρχουν μαθηματικά δεν υπάρχει ούτε ελευθερία.
Το απόσπασμα μιλάει από μόνο του, γι' αυτό το αφήνω ασχολίαστο και προχωρώ στο τρίτο, και τελευταίο σημείο, στο οποίο εμείς οι διδάσκοντες των μαθηματικών οφείλουμε να δώσουμε βαρύνουσα προσοχή. Μας εξομολογείται ο Frenkel:
Όταν ήμουν μικρός δεν είχα καθόλου αντιληφθεί την ύπαρξη αυτού του κρυφού κόσμου των μαθηματικών. Όπως και οι περισσότεροι, θεωρούσα ότι τα μαθηματικά ήταν ένα αρτηριοσκληρωτικό, βαρετό αντικείμενο. Αλλά υπήρξα τυχερός: κατά την τελευταία μου χρονιά στο γυμνάσιο γνώρισα έναν επαγγελματία μαθηματικό που άνοιξε μπροστά στα μάτια μου τις πύλες για τον μαγικό κόσμο των μαθηματικών. Έμαθα ότι τα μαθηματικά παρουσιάζουν απεριόριστες δυνατότητες, ενώ είναι γεμάτα κομψότητα και ομορφιά, όπως ακριβώς η ποίηση, οι εικαστικές τέχνες και η μουσική. Ερωτεύτηκα τα μαθηματκά.
Ο Frenkel ερωτεύτηκε τα μαθηματικά, όταν - με τη βοήθεια του δασκάλου του - ανακάλυψε την κρυμμένη τους ομορφιά!
Και δεν είναι ο μόνος. Κάποιοι μαθητές εμπνευσμένοι από έναν δάσκαλο κι άλλοι διαβάζοντας ένα βιβλίο, ξεπερνούν την απέχθεια τους για τα μαθηματικά και - κάνοντας ένα άλμα - διαπρέπουν ως ερευνητές.
O Keith Devlin κάνει μια αντίστοιχη δήλωση:
O Keith Devlin κάνει μια αντίστοιχη δήλωση:
Επομένως, αν εμείς, ως διδάσκοντες, εξαντλούμε το μάθημα εστιάζοντας στο 70% των μη πλαισιωμένων ασκήσεων του σχολικού βιβλίου, όπου "καταδυναστεύουμε" (ή όπως γράφει στον πρόλογό του ο Frenkel "βασανίζουμε") όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές μας, απαιτώντας να διαχειρίζονται σύμβολα τα οποία δεν αναπαριστούν απολύτως τίποτε και δεν υποστασιοποιούνται με κάποιον τρόπο, δεν εσωτερικεύονται ούτε αφομοιώνονται, πώς θα αναδείξουμε την ομορφιά των μαθηματικών και πώς θα εμπνεύσουμε τον έρωτα στα παιδιά;
Και αν ακόμη δεν είναι αυτοσκοπός να αναδείξουμε μέσα από το μάθημά μας τον επόμενο Devlin ή τον επόμενο Frenkel, χωρίς κανένας να το αποκλείει και αυτό, μήπως δεν είναι καθήκον μας να μειώσουμε στο ελάχιστο δυνατό την απέχθεια για το μάθημα των Μαθηματικών, αυτό το δυσάρεστο συναίσθημα που παραδέχονται πολλοί ενήλικες, με ένα ... αξιοπερίεργο μείγμα περιφρόνησης και υπερηφάνειας; Οπότε, τι κάνουμε γι' αυτό; Προς το παρόν, αφήνουμε το ερώτημα ανοιχτό!
ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ με πολύ έρωτα, υγεία, ευτυχία, γοητεία και φυσικά με ωραία Μαθηματικά!
----------------------------------------------------------------------------------------
Και ένα μεγάλο ευχαριστώ στον Τεύκρο Μιχαηλίδη, που για μια ακόμη φορά, μεταφράζοντας ένα ενδιαφέρον βιβλίο, μας ανοίγει ένα παράθυρο στα γοητευτικά και ... ερωτεύσιμα Μαθηματικά! :)
