"REM TENE, VERBA SEQUENTUR"*

Ο Umberto Eco μιλώντας για το μυθιστόρημά του "Το όνομα του ρόδου" λέει:
"Πιστεύω πως για ν' αφηγηθείς πρέπει πρώτ' απ' όλα να κατασκευάσεις έναν κόσμο, όσο το δυνατόν πιο εμπλουτισμένο ως τις έσχατες λεπτομέρειες."
Κι αμέσως μετά δίνει ένα παράδειγμα κατασκευής ενός τέτοιου, άκρως λεπτομερειακού, κόσμου, λέγοντας:
"Αν έφτιαχνα ένα ποτάμι, δύο όχθες, και στην αριστερή όχθη τοποθετούσα έναν ψαρά, και αν γι' αυτόν τον ψαρά όριζα έναν χαρακτήρα ευέξαπτο και ένα ελάχιστα καθαρό ποινικό μητρώο, να που θα μπορούσα ν' αρχίσω να γράφω, μεταφράζοντας σε λέξεις αυτό που δεν μπορεί παρά να συμβεί. Τι κάνει ένας ψαράς; Ψαρεύει (και να μια πλήρης αλληλουχία από κινήσεις λίγο πιο αναπόφευκτες). Και κατόπιν τι συμβαίνει; Ή τα ψάρια τσιμπάνε, ή όχι. Αν τσιμπάνε, ο ψαράς τα ψαρεύει κι έπειτα πάει σπίτι του ευχαριστημένος. Τέλος της ιστορίας. Αν όμως δεν έχει ψάρια, και εφόσον είναι οξύθυμος, πιθανόν να εξοργιστεί. Ίσως να σπάσει το καλάμι του ψαρέματος. Δεν είναι πολύ μα ήδη είναι ένα προσχέδιο. Υπάρχει όμως μια ινδιάνικη παροιμία που λέει: "Κάθησε στην όχθη του ποταμού και περίμενε' το πτώμα του εχθρού σου δεν θ' αργήσει να περάσει". Κι αν το ρεύμα παρασύρει κάποιο πτώμα - εφόσον μια τέτοια πιθανότητα υπάρχει στον διακειμενικό χώρο του ποταμού; Ας μην ξεχνάμε ότι ο ψαράς έχει βεβαρημένο ποινικό μητρώο. Θα ήθελε να διατρέξει τον κίνδυνο να βρεθεί μπλεγμένος; Τι θα κάνει; Θα το σκάσει, θα παραστήσει ότι δεν είδε το πτώμα; Θα του λυθούν τα γόνατα, αφού μάλιστα το πτώμα είναι του ανθρώπου που μισούσε; Καθώς είναι οξύθυμος, θα εξοργιστεί επειδή δεν μπόρεσε να πάρει ο ίδιος εκδίκηση; Βλέπετε; Αρκεί να εμπλουτίσουμε ελάχιστα τον συγκεκριμένο κόσμο και ήδη έχουμε την αρχή μιας ιστορίας. Πρόκειται ακόμη και για την αρχή ενός ύφους,διότι ένας ψαράς που ψαρεύει πρέπει να μου επιβάλλει έναν αφηγηματικό ρυθμό αργό, ρέοντα, που να ΄χει μέτρο την αναμονή, η οποία προϋποθέτει την υπομονή του, μα και τα σκιρτήματα της αδήμονης οξυθυμίας του."
Και ολοκληρώνει το παράδειγμά του ο Εco, επισημαίνοντας το σημείο στο οποίο θα πρέπει ο αφηγητής να επικεντρώνει την προσοχή του, επισημαίνοντας δηλαδή το πρόβλημα:   
"Το πρόβλημα είναι η κατασκευή του κόσμου, οι λέξεις θα έρθουν σχεδόν μόνες τους. Rem tene, verba sequentur."

"Το πρόβλημα είναι η κατασκευή του κόσμου", γράφει ο Eco κι εγώ συμφωνώ απόλυτα, γιατί η αφήγηση δεν είναι όπως είναι η ζωή! Δεν είναι γεμάτη από εκπλήξεις και απρόβλεπτα και ανατροπές που,  μέχρι τη στιγμή που συμβαίνουν, τίποτα δεν  προμυνούσε πως θα συμβούν. Αυτό επιτρέπεται να συμβαίνει και συμβαίνει στη ζωή, όχι όμως στο μυθιστόρημα, όπου όλα οφείλουν να είναι πρόδηλα. Ο ψαράς πρέπει να έχει δηλωθεί εξ αρχής οξύθυμος και να μην εμφανίζεται ως ένας φιλήσυχος, καλοκάγαθος τύπος, που αίφνης- εντελώς αναίτια - χαίρεται μπρος στη θέα του πτώματος που κατεβάζει το ποτάμι μαζί με τα λοιπά παραφερνάλια, όπως λέει εκείνη η ινδιάνικη παροιμία. Τα δεδομένα στην αφήγηση πρέπει να είναι a priori  σωστά ταξινομημένα και τόσα ακριβώς όσα χρειάζονται για να ξετυλιχτεί το κουβάρι της ιστορίας. Το ίδιο  συμβαίνει και σε ένα μαθηματικό θεώρημα. Η ίδια δομή και η ίδια πορεία, σε μια ένα προς ένα αντιστοιχία: 'υπόθεση, επαγωγικός/παραγωγικός  συλλογισμός, συμπέρασμα'! Μαθηματικά και Λογοτεχνία!

Και τα δύο αυτά νοητικά δημιουργήματα του ανθρώπου απέχουν πολύ από την πραγματική ζωή,  αλλά και τα δύο, αναμφιβόλως,  βοηθούν αφενός να  κατανοούμε τη ζωή και αφετέρου να την..αντέχουμε!! :) 

------------------------------------------------------------------------------------

Στις εξετάσεις μου,  τον Ιούνιο,   το δεύτερο θέμα άρχιζε ως εξής:

Ο Umberto Eco μιλώντας για το μυθιστόρημά του "Το όνομα του ρόδου" δήλωσε ότι κατά την άποψή του "Ο συγγραφέας θα έπρεπε να πεθαίνει μόλις τελειώνει το γράψιμο. Έτσι δεν θα μπαίνει εμπόδιο στην πορεία του κειμένου". Ο Roland Barthes περιέγραψε ένα κείμενο με τον ακόλουθο τρόπο: "Τώρα ξέρουμε ότι ένα κείμενο δεν είναι μια σειρά από λέξεις που μεταφέρουν ένα 'θεολογικό' νόημα (το 'μήνυμα' του Δημιουργού-Θεού) αλλά ένας πολυδιάστατος χώρος στον οποίο ποικίλες γραφές, καμιά απ' αυτές πρωτότυπη, συγχωνεύονται και συγκρούονται. Το κείμενο είναι ένας ιστός από παραθέματα παρμένα από τα αναρίθμητα κέντρα του πολιτισμού". [...].

Νομίζω ότι όποιος σκέφτεται να γράψει, για να αφηγηθεί,  θα πρέπει να συλλάβει εμβριθώς το νόημα των παραπάνω αποσπασμάτων, να τηρεί το "rem tene, verba sequentur" στην κατασκευή του μυθιστορηματικού του κόσμου και - πάνω από όλα -  να έχει σιγουρευτεί πως δεν του λείπει το 'συγγραφικό' κουράγιο  για να..'πεθάνει'! :)    Καλό μήνα !!!

*"κράτησε το πράγμα, τα λόγια θα ακολουθήσουν"