ΟΤΑΝ Η ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟ ΜΥΘΟ...είχαμε κάποιες αντιδράσεις!!

Στη χθεσινή εκδήλωση που έγινε στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, στα πλαίσια των δραστηριοτήτων της ομάδας Θαλής+Φίλοι, ο ομιλητής,  καθηγητής Φυσικής ΔΕ,  Θοδωρής Πιερράτος, στην ομιλία του με τίτλο: Ένας μεσημεριανός ουρανός μ’ αστέρια αντιπαρέθεσε τον Μύθο με τη Φυσική και ακολουθώντας τις επιστημονικές διαδικασίες κατάφερε να αποδείξει πως ο Μύθος, εντέλει, καταρρίπτεται.  Ο Μύθος, εν προκειμένω, αντιπροσωπεύτηκε από την ιστορία που περιγράφει με ποιον τρόπο ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος, εκεί γύρω στο 240 π.Χ., κατάφερε να υπολογίσει την περιφέρεια της Γης, όταν ο Πτολεμαίος ο Γ', ο Ευεργέτης, όντας πνεύμα ανήσυχο και πολυμαθές, του εξέφρασε την επιθυμία να μάθει πόσο μεγάλη είναι η Γη πάνω στην οποία ζει!  Σ' αυτόν τον συγκεκριμένο μύθο στηρίζεται το μυθιστόρημα του Ντενί Γκέτζ, Τα Αστέρια της Βερενίκης, από το οποίο ο ομιλητής, ως 'προμετωπίδα' της ομιλίας του, πήρε τη φράση: “Ο ουρανός, αν τον κοιτάξει κανείς από το βάθος ενός πηγαδιού, κατά μήκος του σκοτεινού κυλίνδρου που σχηματίζουν τα τοιχώματά του, είναι σκοτεινός. Σ’ αυτόν τον σκοτεινό ουρανό η Αρσινόη διέκρινε τα άστρα, που έλαμπαν, αχνά βέβαια, ωστόσο έλαμπαν.” Ξεκινώντας από αυτόν τον μυθικό ισχυρισμό ο ομιλητής επιστράτευσε στη συνέχεια όλες τις επιστημονικές διαδικασίες που επιβάλλει  η ειδικότητά του και κατάφερε να αποδείξει την αδυναμία της πριγκίπισσας Αρσινόης, κόρης του Πτολεμαίου και μαθήτριας του Ερατοσθένη, να διακρίνει τα αστέρια στο μεσημεριανό ουρανό. 

Τα βήματα που ακολούθησε είναι, κατά προσέγγιση, τα εξής:
Αρχικά, μας περιέγραψε αναλυτικά τον τρόπο με τον οποίον λειτουργούν οι φωτοϋποδοχείς του ματιού,  κωνία και  ραβδία, οι οποίοι στέλνουν στη συνέχεια το ερέθισμα στον εγκέφαλο. Τα κωνία,  φαίνεται πως χάνουν την ικανότητά τους να αντιλαμβάνονται το σήμα που δέχονται όταν  αυτό είναι πολύ ισχυρό και διεγείρει περισσότερους από έναν τέτοιους φωτοϋποδοχείς, κάτι που συμβαίνει το μεσημέρι, όταν το δυνατό φως του ουρανού ευαισθητοποιεί το ίδιο όλα τα κωνία και καθιστά αδύνατη την ικανότητά μας να διακρίνουμε τα αστέρια. Άρα, ενώ τα αστέρια παραμένουν στη θέση τους, εμείς χάνουμε την ικανότητά μας να τα βλέπουμε με γυμνό οφθαλμό. Η θεωρία αυτή τεκμηριώθηκε πειραματικά με κατάλληλα λογισμικά που χρησιμοποίησε ο Θοδωρής Πιερράτος, μετατρέποντας με τον τρόπο αυτό το ακροατήριο  σε ενεργό και συμμετοχικό κοινό.
Πειραματιστήκαμε με τις δυνατότητες της όρασής μας, παρακολουθώντας με πρόγραμμα προσομοίωσης τον Ήλιο, από τη δύση του μέχρι την ανατολή του, πάνω από τον (μολυσμένο) ουρανό της Θεσσαλονίκης. Πράγματι, περίπου είκοσι λεπτά μετά την ανατολή τα αστέρια που έλαμπαν στον σκοτεινό νυχτερινό ουρανό, έχαναν ένα ένα το φως τους και το γαλάζιο του ουρανού γινόταν ομοιόμορφο, καθώς τα διάστικτα ουράνια σώματα, έπαυαν να ενεργοποιούν την εξωτερική αποφυάδα των οπτικών κυττάρων μας, την περιοχή δηλαδή όπου συσσωρεύονται τα κωνία,  οι μυστηριώδεις αυτοί φωτοϋποδοχείς!!
Μέχρι εδώ, με τις γνώσεις που μας παρέχει η βιολογική λειτουργία του οφθαλμού και με τις δυνατότητες πειραματισμού μέσω των προσομοιώσεων που μας παρέχουν οι σύγχρονες τεχνολογίες, θεωρητικά και πειραματικά είχε πλέον θεμελιωθεί ένα πολύ ισχυρό όπλο για να καταρρίψει τον μύθο της πριγκίπισσας Αρσινόης, που είδε τα μεσημεριανά αστέρια...
Όμως επειδή καμιά φυσική θεωρία δε γίνεται πλήρως αποδεκτή, αν δεν περάσει από την κρισάρα των αυστηρών και αδέκαστων Μαθηματικών, ο ομιλητής επικαλέστηκε τον άσσο που είχε κρυμμένο στο μανίκι: έναν φοβερό και τρομερό, πλην στοιχειώδη και πολύ γνωστό, τριγωνομετρικό τύπο ο οποίος, δοθείσης της γωνίας (ενός λεπτού της  μοίρας, αν θυμάμαι καλά) πρόσληψης του φωτός από τα κωνία του οφθαλμού, μας έδινε την τιμή που όφειλε να έχει το βάθος του πηγαδιού στο οποίο μπήκαν, μέρα μεσημέρι,  ο Ερατοσθένης με την Αρσινόη, και - λόγω βάθους - ο ουρανός φάνηκε σκοτεινός και τα 'μεσημεριανά' αστέρια ορατά! Αυτός ο μαθηματικός τύπος αποδείχτηκε  πιο καταστροφικός από κάθε προηγούμενο επιχείρημα. Προς μεγάλη απογοήτευση όσων εκ των παρεβρισκομένων έγερναν προς τη μεριά του μύθου, το βάθος του πηγαδιού, για να έχει αποτέλεσμα η μέθοδος του Ερατοσθένη, όφειλε να είναι περίπουν 3.500 μέτρα!! Οπότε, κι αν ακόμη υποθέσουμε πως υπάρχει ένα τέτοιο πηγάδι, πώς μπορεί μια πριγκίπισσα να κατεβεί σε τέτοιο βάθος!?  ΑΔΥΝΑΤΟΝ!   Όπερ έδει δείξε!
Βεβαίως, ο ομιλητής, όπως οφείλει κάθε σωστός επιστήμονας, δεν αρκέστηκε στην κατάρριψη του μύθου, αλλά προχώρησε  παρά πέρα δίνοντας χρήσιμες συμβολές στους τυχόν επίδοξους συγγραφείς που βρίσκονταν ανάμεσα στο ακροατήριο. "Αν θέλετε, οπωσδήποτε ο ήρωας του μυθιστορήματος που σκοπεύετε να γράψετε να βλέπει αστέρια στον  μεσημεριανό ουρανό, τότε θα πρέπει να τον εφοδιάσετε με ένα τηλεσκόπιο ή να του βγάλετε εισιτήριο για αεροπλάνο και να τον εκτοξεύσετε στα 30.000 πόδια ή να τον κάνουμε δεινό αναρριχητή για να φτάσει ίσα με την κορυφή του Έβερεστ  ..." :):)

Παρόλες όμως τις εναλλακτικές που μας πρότεινε κάποιοι φάνηκε πως είχαν καταρρακωθεί με την κατάρριψη του μύθου και την επικράτηση της Επιστήμης.  Στο συμπέρασμα αυτό καταλήγω λόγω όσων είπε η κυρία που πρώτη ζήτησε το λόγο στις ερωτήσεις που ακολουθήσαν, ως συνήθως, της ομιλίας. Φαινόταν πραγματικά συντριμμένη και με φωνή που μετά βίας έμενε σταθερή είπε:
"Είμαι φιλόλογος! Θέλω να σας ρωτήσω γιατί;  Γιατί αυτή η επιμονή να μπαίνει η επιστήμη μπροστά και να καταρρίπτει τους μύθους; Για ποιο λόγο; Τόσο πολύ σας ενοχλούν οι μύθοι; Γιατί θέλετε να τους καταρρίψετε;". Ο ομιλητής, με ύφος παρηγορητικό  συμμεριζόμενος, ως γνήσιος ευγενής, τον σπαραγμό της κυρίας απάντησε πως κάθε άλλο παρά θέλει να καταρρίψει τους μύθους!
"Οι μύθοι είναι απαραίτητοι...", είπε. "Ο συγκεκριμένος ωστόσο περιέχει κάποια σημεία που εκ των πραγμάτων είναι αδύνατα".

Οι ερωτήσεις που ακολούθησαν ήταν κυρίως επιστημονικού χαρακτήρα κι ως εκ τούτου μάλλον εύκολα αποκρίσιμες, καθώς είχαν μπούσουλα τη γνώση και τη λογική, δηλαδή τα 'αλγοριθμικά' εκείνα  βήματα πάνω στα οποία βαδίζουν τα Μαθηματικά και οδηγούν με (μαθηματική) ακρίβεια σε ένα (ορθό)  αποτέλεσμα. ;-)

Το δύσκολο είναι αυτό που αναλογεί στο κομμάτι του Μύθου, της αναγκαιότητάς του και της λειτουργίας του... Ή μάλλον της όμορφης, παραμυθικής και λειτουργικά αναγκαίας παρουσίας του σε κάθε πτυχή της ζωής μας, όπου παντού υπάρχει ένας Μύθος κι όταν μας τον καταρρίπτουν ραγίζει η φωνή μας, όπως της παραπάνω κυρίας, και λυγίζουν τα πόδια μας κάτω από το βάρος μιας άλλης ευθύνης, μέσα στο σκοτεινό πάτο ενός πηγαδιού...

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

Για το πως ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος, (σύμφωνα πάντα με τον μύθο ;-) ) υπολόγισε την ακτίνα της Γης, διαβάστε το σχετικό αναλυτικό άρθρο,  στο http://www.dapontes.gr/, από το οποίο πήρα και την εικόνα του πηγαδιού...
.....................................................................................................................................................
Συμπληρώνω με δύο σχόλια του ομιλητή όσον αφορά το παραπάνω κείμενο, και τον ευχαριστώ που το διάβασε, πολύ δε περισσότερο που το σχολίασε και μου έκανε  διορθώσεις, γράφοντας:

Μερικές παρατηρήσεις για το κείμενο που ανάρτησες:
1. Ο Μύθος δε σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο που ο Ερατοσθένης μέτρησε τη Γη, αλλά μόνο με το κείμενο που επικαλέστηκα από το βιβλίο και αναφέρεις κι εσύ. Ίσως θα έπρεπε να διατυπώσεις λίγο καλύτερα το συγκεκριμένο σημείο, μη θεωρήσει κανείς ότι κατέριψα τη μέθοδο μέτρησης του Ερατοσθένη...
2. Γράφεις: "Τα κωνία, φαίνεται πως χάνουν την ικανότητά τους να αντιλαμβάνονται το σήμα που δέχονται όταν αυτό είναι πολύ ισχυρό και διεγείρει περισσότερους από έναν τέτοιους φωτοϋποδοχείς, κάτι που συμβαίνει το μεσημέρι, όταν το δυνατό φως του ουρανού ευαισθητοποιεί το ίδιο όλα τα κωνία και καθιστά αδύνατη την ικανότητά μας να διακρίνουμε τα αστέρια.". Το ακριβές είναι ότι ένα άστρο διεγείρει, λόγω του ελάχιστου γωνιώδους μεγέθους του ΕΝΑ μόνο κωνίο. Για να αντιληφθεί ο εγκέφαλος αυτή την πληροφορία θα πρέπει το φως που συλλέγεται από αυτό το κωνίο να διαφέρει αισθητά από το φως που συλλέγουν τα γειτονικά κωνία, κάτι που είναι αδύνατο υπό το δυνατό πρωινό φως...