Πέμπτη 10 Ιανουαρίου 2019

Η "Τριπλή Εστίαση" ξεκινά από την προσχολική ηλικία

Το ψυχολογικό πείραμα με τη λαχταριστή καραμέλα που προσφέρεται σε ένα τετράχρονο παιδί με την υπόδειξη "Αν θέλεις την τρως αμέσως, αν όμως μπορέσεις να περιμένεις 15 λεπτά χωρίς να τη φας, τότε θα πάρεις και μια δεύτερη", είναι ένα πολύ γνωστό πείραμα. 
Πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στο Πανεπιστήμιο Stanford μεταξύ 1960 και 1970 από τον ψυχολόγο Walter Mischer, με τη συμμετοχή παιδιών από μια προσχολική κατασκήνωση.
Αν και σήμερα αμφισβητούνται τα συμπεράσματα στα οποία είχαν καταλήξει οι επιστήμονες, που μελέτησαν τη στάση του παιδιού μπροστά στη λαχταριστή καραμέλα, συσχετίζοντάς την με την εξέλιξη που είχε ο χαρακτήρας του, το πείραμα αυτό αναφέρεται συχνά σε διάφορα βιβλία με θέμα την εκπαίδευση, όπως και σε αυτό που διαβάζω σήμερα, επωφελούμενη από τον ελεύθερο χρόνο που προέκυψε λόγω της μη λειτουργίας των σχολείων για μια μέρα ακόμη. 

Το βιβλίο που διαβάζω είναι των Daniel Goleman και Peter Senge και έχει τίτλο "Τριπλή Εστίαση" και υπότιτλο ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Οι συγγραφείς παρουσιάζουν τις βασικές αρχές, τους τρεις πυλώνες δηλαδή, του κινήματος της κοινωνικοσυναισθηματικής μάθησης, αναλύοντας τα "εσωτερικά εργαλεία" που οι νέοι χρειάζεται να γνωρίζουν, αν θέλουν να ζήσουν ευτυχισμένοι στο ραγδαία εξελισσόμενο περιβάλλον του 21ου αιώνα. Η δε "τριπλή εστίαση" συναπαρτίζεται από την εστίαση στον εαυτό, την εστίαση στον άλλο, που αλλιώς λέγεται ενσυναίσθηση, και την εστίαση στον έξω κόσμο. Κάθε μία από τις τρεις εστιάσεις παρουσιάζει τα δικά της μυστικά κλειδιά, στρατηγικές που θα πρέπει να  κατέχει κάποιος, για να μπορεί να λειτουργήσει με τον πλέον αποτελεσματικό τρόπο, ώστε να ζήσει ευτυχισμένος (ό,τι κι αν σημαίνει το "να ζήσει ευτυχισμένος"). 
Αν και έχω μια σωρεία ενστάσεων ως προς το είδος και το περιεχόμενο του συγκεκριμένου βιβλίου, όπως και ως προς τα αποτελέσματα του ψυχολογικού πειράματος με τη λαχταριστή καραμέλα -ενστάσεις που κατά κύριο λόγο προκύπτουν από την αριστερή μου θέση και ιδεολογία- δεν μπορώ να μην συμφωνήσω σε κάποιες από τις θέσεις των συγγραφέων, με κυρίαρχη αυτή που λέει πως στο σχολείο πρέπει, ΠΡΕΠΕΙ, να μαθαίνουμε στα παιδιά μας τη λειτουργία της ενδοσκόπησης, της εστίασης στον εαυτό, ώστε να αντιλαμβάνονται γιατί αισθάνονται έτσι ή αλλιώς και να μπορούν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Μια διαδικασία που και οι περισσότεροι ενήλικες αδυνατούν να φέρουν σε πέρας. Όμως αυτού του είδους οι δεξιότητες είναι βασικές προϋποθέσεις για να μπορεί το παιδί να συγκεντρώνει την προσοχή του σε ένα θέμα και να παραμείνει συγκεντρωμένο στο θέμα αυτό για όσο χρόνο χρειάζεται. Άλλωστε, χωρίς την "παρατεταμένη προσοχή" η μάθηση δεν μπορεί να επιτευχθεί. Προσοχή, ο όρος "μάθηση" δεν ταυτίζεται με  την απόδοση. Η καλή απόδοση δεν διασφαλίζει τη μάθηση.
(Ένα ενδιαφέρον άρθρο σχετικό με το θέμα υπάρχει εδώ).
Ο Goleman, ο οποίος αναφέρει το πείραμα με τη λαχταριστή καραμέλα στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου που έχει τίτλο "Εστιάζοντας στον εαυτό μας",  δίνει έμφαση στην προσοχή. Γράφει συγκεκριμένα στη σελίδα 28:

Η προσοχή είναι η θεμελιώδης δεξιότητα της μάθησης. Η ιδιαίτερη δυνατότητα να διατηρούμε την προσοχή μας εκεί που θέλουμε ονομάζεται γνωστικός έλεγχος. Το σχετικό κύκλωμα διατρέχει τον προμετωπιαίο φλοιό, ο οποίος λειτουργεί ως το εκτελεστικό κέντρο του εγκεφάλου. Πρόκειται για το μέρος του εγκεφάλου που μας επιτρέπει να αντιστεκόμαστε στους πειρασμούς, να διατηρούμε την ετοιμότητά μας για μάθηση, να αναχαιτίζουμε τις επιβλαβείς παρορμήσεις μας, να αναβάλλουμε την ικανοποίηση προκειμένου να πετύχουμε τους στόχους μας και να παραμένουμε εστιασμένοι σ' αυτούς.

και στη σελίδα 29:

Η ενδυνάμωση του γνωστικού ελέγχου στα παιδιά παρέχει ένα αναπάντεχο δώρο: τα κυκλώματα που χρησιμοποιεί ο εγκέφαλος για την εστίαση σε έναν στόχο είναι τα ίδια με εκείνα που επιτρέπουν και τη διαχείρηση των καταστροφικών συναισθημάτων. Όταν λοιπόν βοηθούμε ένα παιδί να αυξήσει τον γνωστικό του έλεγχο, ουσιαστικά το διευκολύνουμε να ενδυναμώσει  μια ευρεία γκάμα ζωτικών ικανοτήτων.
(η υπογράμμιση είναι δική μου)

Το αν είναι αμφισβητίσημες οι θέσεις του Goleman δεν μπορώ να το γνωρίζω. Καθώς όμως εξελίσσεται η χαρτογροφηση του εγκεφάλου και καθίστανται γνωστές οι λειτουργίες του, η γνωστική ψυχολογία μας βοηθάει να κατανοήσουμε καλύτερα πώς θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να μάθουν αυτά που απαιτείται να γνωρίζουν στο ραγδιαία μεταβαλλόμενο εργασιακό-κοινωνικό-οικονομικό-τεχνολογικό περιβάλλον του 21ου αιώνα.
Είναι πλέον θέμα επιβίωσης. Και για το αν θα επιβιώσουν τελικά τα παιδιά η ευθύνη δεν μπορεί να βαραίνει αποκλειστικά τον δάσκαλο. Το λέω συχνά αυτό, μα ειλικρινά είναι κάτι που πολύ με προβληματίζει. Σχεδόν  με βασανίζει. Πόσο έτοιμα θα είναι τα παιδιά, αν εμείς οι γονείς και εμείς οι δάσκαλοι τρέχουμε να εκπληρώσουμε αὐθωρεί και παραχρῆμα  την οποιαδήποτε επιθυμία τους, την κάθε λογής απαίτηση, λογική και μη;
Πόσο ικανά θα γίνουν τα παιδιά μας, αν εμείς δεν βάζουμε κανόνες και δεν δίνουμε κατευθυντήριες γραμμές; Και ποιος τις δίνει αυτές τις γραμμές; Ο δάσκαλος και ο καθηγητής ή οι γονείς, όταν είναι ακόμη νωρίς, δηλαδή πριν ακόμη πάει το παιδί στο σχολείο; Συγκεκριμένα ο  Goleman  γράφει:

Παρότι όλοι έχουμε ανάγκη από τέτοιες ηθικές κατευθυντήριες γραμμές, το να αναμένουμε ότι αυτό είναι αρκετό τη στιγμή που ένα παιδί δεν έχει αναπτύξει ακόμα γνωστικό έλεγχο μοιάζει με το να ασφαλίζουμε την πόρτα του στάβλου όταν το άλογο το έχει ήδη σκάσει!

Εμείς θα λέγαμε "δώρον άδωρον" ή "κάθε πράγμα στον καιρό του" ή "πέταξε το πουλί από το κλουβί" ή δεν ξέρω άλλο τι... Όπως και να το πούμε το συμπέρασμα είναι το ίδιο: η διαπαιδαγώγιση ξεκινά πολύ πριν φτάσει το παιδί στο σχολείο και η θεμελιώδης δεξιότητα της μάθησης έχει  μερικώς ή ολικώς ήδη από το σπίτι του διαμορφωθεί.
Οπότε, αν οι γονείς δεν μπορούν να βοηθήσουν έγκαιρα το παιδί να αυξήσει τον γνωστικό του έλεγχο, η απαραίτητη μόρφωση για την επιβίωση πιθανόν να μην επιτευχθεί...
Κι αυτό μου φαίνεται μεγάλος κίνδυνος, που όλους μας απειλεί.




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου