...Ή ΤΟ ΑΒΓΟ ΤΗΝ ΚΟΤΑ;

Χαζές ερωτήσεις και απρόσμενες απαντήσεις

Προχθές, η φίλη μου μου έγραψε: Φεύγω, πάω επίσκεψη στους γονείς μου. Μόνο εκεί είναι δυνατή αυτή η αίσθηση της φωλιάς, εκεί νιώθω να κουρνιάζω σαν να είμαι στον αμνιακό σάκο"! 

Οι εικόνες που έφτιαξε το μυαλό μου, διαβάζοντας το μήνυμα, ήταν αρχικά  γεμάτες αβρότητα για το ανθρώπινο είδος. Σταδιακά ξεθώριασαν, για να παραχωρήσουν τη θέση τους σε εικόνες με άλλα έμβια όντα. Ως συνήθως η μια σκέψη έφερε την άλλη και οι συνειρμοί πετάγονταν από δω κι από κει, ώσπου η τρυφερή εικόνα  ενός νεοσσού, που μόλις βγήκε από το αυγό, έγινε η αφορμή αφύπνισης της σκέψης μου και συνάμα η πύλη εισόδου σε άλλα πολυδαίδαλα μονοπάτια, στα οποία θα επανέλθω αφού πρώτα διατυπώσω την εξής ερώτηση:

"Πού καταφεύγει ο άνθρωπος στις δύσκολες στιγμές της ζωής του;"

Προφανώς και δεν περιμένω απάντηση! Άλλωστε, δεν διστάζω να την χαρακτηρίσω ως  "χαζή ερώτηση", επειδή η διατύπωσή της εσωκλείει την υπόρρητη παραδοχή πως η συμπεριφορά του ανθρώπου επιδέχεται  γενικευμένες και καθολικές απαντήσεις.
Επιδέχεται όμως; Όχι! Σίγουρα όχι!
Η αίσθηση του φόβου, της δυσκολίας, της αγωνίας, της αβεβαιότητας ωθεί τον καθένα να αναζητήσει μια διέξοδο: την πιο κοντινή στις καταβολές του, στις δυνατότητές του, στις ανάγκες του, στις συνήθειές του και στην πολύπλοκη ανθρώπινη φύση του, όπως αυτή διαμορφώθηκε από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του. 

Αν δεν ίσχυε αυτό, τότε είτε θα ήμασταν όλοι θρησκόληπτοι είτε όλοι χούλιγκανς είτε όλοι οργανοπαίκτες είτε όλοι φυσιολάτρες είτε όλοι "κάτι", που θα ήταν  το ίδιο "κάτι" για όλους, επειδή οι αρχέγονοι φόβοι και οι αγωνίες μας, όπως διατείνονται οι φιλόσοφοι,  δεν διαφέρουν από τον έναν άνθρωπο στον άλλον. 

Ο λόγος που μπήκα στον κόπο να διατυπώσω μια "χαζή ερώτηση" είναι ότι θέλησα να μιμηθώ τον Κάρλο Φραμπέτι, έναν από τους αγαπημένους μου συγγραφείς. Έχω αναφερθεί στα βιβλία του πάμπολλες φορές στο παρελθόν και όπως φαίνεται, θα συνεχίσω να αναφέρομαι, στο μέλλον, καθώς ο ανεξάντλητος, Ιταλός μαθηματικός-συγγραφέας, που ζει στην Ισπανία και γράφει στα ισπανικά, συνεχίζει να γράφει. 

Το τελευταίο του βιβλίο, με τίτλο "..,Ή ΤΟ ΑΒΓΟ ΤΗΝ ΚΟΤΑ;" και υπότιτλο "χαζές ερωτήσεις και απρόσμενες απαντήσεις", κυκλοφόρησε (όπως και όλα τα προηγούμενα) από τις εκδόσεις opera,  το 2018.

Ο Κάρλο Φραμπέτι στο βιβλίο αυτό ισχυρίζεται πως θέτει "χαζά ερωτήματα", τα οποία κάθε άλλο παρά χαζά αποδεικνύονται, εντέλει! Οι απαντήσεις που δίνει, ξεδιπλώνοντας μια διαλεκτική που μόνο ένας πολύ διαβασμένος και ιδιαίτερα σκεπτόμενος άνθρωπος μπορεί να αναπτύξει, μας φέρνουν αντιμέτωπους με το οξύμωρο της ίδιας μας της φύσης, με την αδυναμία της σκέψης μας να σκεφτεί πώς σκέφτεται και γι' αυτό, συνήθως, αγκυλώνεται σε στερεότυπα και αναπαράγει πεποιθήσεις. 

Διάβασα αρκετές από τις "χαζές ερωτήσεις" τις οποίες διατυπώνει και απαντά ο Φραμπέτι και εδώ και αρκετό καιρό θέλω να γράψω κάτι σχετικό με την ερώτηση: "Τι κοινό έχουν η επιστήμη και η Λογοτεχνία;". Είναι η ερώτηση, της οποίας η απάντηση που δίνει ο Φραμπέτι  με απασχόλησε περισσότερο, επειδή το "Τι κοινό έχουν τα Μαθηματικά και η Λογοτεχνία;" είναι ένα από τα βασικά ερωτήματα στα οποία, ως ομάδα Θαλής+Φίλοι, απαντάμε ή έστω προσπαθούμε να απαντήσουμε, εδώ και πολλά χρόνια. 

Η απάντηση που δίνει ο Φραμπέτι με άγγιξε ποικιλοτρόπως, καθώς αναφέρεται εκτενώς στην αναποτελεσματική παιδεία, στην οποία έχουμε -ανεξαρτήτως εθνικότητας όπως φαίνεται- περιέλθει. Συγκεκριμένα γράφει στη σελίδα 61: "Η αποσπασματική παιδεία μας μοιάζει με εγκέφαλο του οποίου το μεσολόβιο έχει ατροφήσει", με το οποίο -γνωστό τοις πάσι- ταυτίζομαι απόλυτα. (Η υπογράμμιση και η έμφαση είναι δικά μου). 

Σκέφτηκα να γράψω για τη διασύνδεση της"αφήγησης" με την μάθηση και την παιδεία, όπως τα παρουσιάζει ο Φραμπέτι και σκέφτηκα να το κάνω προς επίρρωσιν των δικών μου ισχυρισμών, γύρω απ' αυτά τα θέματα, αλλά το ανέβαλα συνεχώς, επειδή ο προβληματισμός γύρω από τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα των τελευταίων ημερών ξεπερνά κάθε άλλο διαχρονικό ερώτημα, όπως είναι το "γιατί έχει φτάσει η παιδεία μας εδώ που έφτασε;".

Θα επανέλθω στην ερώτηση "Τι κοινό έχουν η επιστήμη και η λογοτεχνία;" και στην πολύ ενδιαφέρουσα απάντηση που δίνει ο Φραμπέτι, όταν θα είναι κατάλληλες οι συνθήκες. Προς το παρόν δεν είναι. Τώρα προηγούνται άλλα ερωτήματα με καίριο το: 

"Μήπως θα πρέπει να δώσουμε περισσότερη σημασία στην επιστήμη;" 

Η ερώτηση αυτή είναι δική μου. Δεν υπάρχει έτσι διατυπωμένη στο βιβλίο του Φραμπέτι. Το πιο κοντινό που υπάρχει, και μάλιστα στην αρχή του βιβλίου είναι το εξής: "Είναι η επιστήμη η μόνη είδηση;". Ο Φραμπέτι διατυπώνει ερωτηματικά τη θέση του Στιούαρτ Μπραντ: "Η επιστήμη είναι η μόνη είδηση" και στη συνέχεια αναφέρει τις απαντήσεις που έδωσαν οι τρεις συνεργάτες του, επιστήμονες-εκλαϊκευτές. Από την απάντηση του Χοσέ Μαρία Μπερμούντεθ ντε Κάστρο* επέλεξα ένα απόσπασμα:

"Είναι βέβαιο ότι οι ειδήσεις μας κατακλύζουν καθημερινά σαν χείμαρος και δεν μπορούμε να τις αφομοιώσουμε. Και είναι εξίσου βέβαιο ότι στην πλειοψηφία τους μας αφήνουν μια απαίσια γεύση στο στόμα, αν όχι αναστάτωση και ανησυχία. [...].

Πού και πού τρυπώνει στα δελτία ειδήσεων και στον Τύπο κάποια σημαντική είδηση για μια αξιόλογη επιστημονική ανακάλυψη. Έχουμε καθίσει άραγε να σκεφτούμε ότι πίσω από  όλες ανεξαιρέτως τις ειδήσεις μπορεί να γίνει μια επιστημονική ανάλυση σε βάθος; Για παράδειγμα, τι συμπεράσματα μπορούμε να εξάγουμε για την ανθρώπινη συμπεριφορά μελετώντας τις αναίμακτες (πολιτικά κόμματα) και τις αιματηρές (πόλεμοι) διαμάχες;

Τι κρύβεται πίσω από την οικονομική κρίση; Γνωρίζουμε άραγε ότι πίσω από την επιτυχία ή την αποτυχία μιας αθλητικής ομάδας υπάρχει μια εξήγηση που ξεπερνάει κατά πολύ τις ικανότητες των μελών αυτής της ομάδας;  Έχουμε καθίσει να αναλογιστούμε ότι είμαστε "έξυπνα" πρωτεύοντα κι ότι η συμπεριφορά μας δεν διαφέρει από αυτή που παρατηρούμε σε άλλα συγγενή είδη; Είναι γεγονός ότι ένα δελτίο ειδήσεων δεν μπορεί να αφιερώσει χρόνο για να παρουσιάσει μια είδηση και να αναφέρει τι κρύβεται από πίσω της. Αλλά το να μας πετάνε ειδήσεις με βαρύγδουπους τίτλους και ελάχιστη ανάλυση (όποτε αυτή υπάρχει) δεν συμβάλλει στη μόρφωσή μας." 

Συμφωνώ και επαυξάνω, συμπληρώνοντας πως όχι μόνο δεν συμβάλλει στη μόρφωσή μας, αλλά αποφέρει, επιπλέον, στρεβλώσεις που μας απομακρύνουν από αυτό που έχουμε ορίσει ως "έξυπνα" πρωτεύοντα!

Ίσως, στη συγκεκριμένη φάση, θα ήταν προτιμότερο να δοθεί ένα προβάδισμα στην επιστήμη και να κοπάσουν  οι πομπώδεις και βαρύγδουποι τίτλοι, που άλλο δεν κάνουν  από το να εντείνουν τους φόβους, τις ανασφάλειες, τις μελλοντικές απειλές και τις ... καθολικές καταστροφές.  Τουλάχιστον εμείς, που είμαστε δάσκαλοι και καθηγητές, να μη συμβάλλουμε στις υστερίες αυτές!  Οφείλουμε να απαντάμε με σύνεση στις ερωτήσεις των παιδιών. Να θυμόμαστε πως "Δεν υπάρχουν χαζές ερωτήσεις! Μόνο χαζές απαντήσεις υπάρχουν", όπως έλεγε ένας καθηγητής μου στο Πανεπιστήμιο κι όπως επαναλαμβάνω κι εγώ στα παιδιά μου. 

Και με την ευκαιρία να πω ότι θεωρώ "χαζές απαντήσεις" αυτές που διατείνονται ότι εμπερικλείουν τη μία και μόνη αλήθεια και μάλιστα ολόκληρη, αφήνοντας την παραμικρή αμφιβολία, την όποια αμφισβήτηση, απ' έξω.

Υπάρχει, στ' αλήθεια, μια απάντηση που μέσα της χωράει ολόκληρη η αλήθεια;
Αν ναι, τότε γιατί διατηρεί την "αίγλη" του το ερώτημα "ποιος έγινε πρώτα ή κότα ή το αυγό;"!

----------------------------------------------------------------- 

Ένα ενδιαφέρον άρθρο που δίνει απάντηση στο ερώτημα "ποιος έγινε πρώτα ή κότα ή το αυγό;", υπάρχει εδώ. 

"Η κότα", απαντά ο χριστιανός, "αφού την έφτιαξε ο θεός".

"Το αυγό", απαντά ο επιστήμονας, "έχω όλες τις ενδείξεις"

Και το ερώτημα παραμένει ανοιχτό!

------------------------------------------------------------
*Συνδιευθυντής των ανασκαφών στην Αταπουέρκα